Әкенің қас-қабағы – баланың бас сабағы

Осыдан он жылдай бұрын, 2008 жылы бүкіл Батыс әлемін дүрліктірген оқиға болды және ол Еуропа беталысын ай­қын­даған жайттардың біріне айналды. Әңгіме Германия аза­матының жоғарғы сот органы арқылы өз баласының тәрбиесіне қатыс­пауға жә­не онымен араласпауға қол жет­кізуі туралы болып отыр. Әрине, өз баласынан қашқан әкелер қай заманда да, әр ел­де де кездеседі. Бірақ бұл олар­­дың ар-ожданының, ұят, парасатының мәселесі ретін­де қарастырылатын. Өйт­кені барлық дін мен ұлт та кін­дігінен тараған ұрпағына қамқорлық жасау әкенің па­рызы мен міндеті. Бұл – та­биғат заңдылығы, тұ­қымды сақ­таудың шарты. Аң-екеш аң да, мал-екеш мал да төлін жанын сала қорғайды, «қанат­тыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқтырмай» өсіреді. Жануар­дан жаман болғанымыз ба?

Ұзақ жылға созылған, Еуро­па қоғамын қаққа жар­ған бұл атышулы сот ісі герма­ния­лық судьялардың са­насын да сарсаңға салды. 2004 жы­лы Бранденбург соты ана­ның жағына шығып, егер әкесі некесіз туған ұлын тәр­биелеуден бас тартар болса, 25 мың еуро айыппұлмен жазаланатыны жөнінде үкімін жариялады. Судьялар балалар құқығын қорғау маңызды және барлық бала ата-анасымен қарым-қатынас жасауға құқылы екенін алға тартты. Алайда ер адам бұған тоқтамай, немістің жоғарғы сот инстанциясына дейін шағым түсірді. Ақыры 2008 жылы Германия Федералдық конституциялық соты «ешкім де ата-ананы өз баласымен қарым-қатынас жасауға мәжбүрлей алмайды» деген негіздемемен әлгі «көкек-әкенің» көкейін тескен аңсарын заңдастырып берді.

Мұның барлығын не үшін егжей-тегжейлі айтып отырмыз. Әрине, бір жағынан, әкені күштеп тәрбие жұ­мысына тарту балаға да еш жақ­сылық әкелмеуі мүмкін. Әке тәрбиесі адал ниеттен, ақ жүректен, ізгі тілек­тен туғаны жөн. Сонда ол баланың бойына нұр болып да­риды.

Басқа жағынан алғанда, бұл оқи­ға қазақ халқына да сабақ: ол қа­зіргі жаһандану дәуірінде ұлт­тық құн­дылықтарымыз мен ұлттық болмысы­мызды сақ­­таудың маңыздылығын көр­­­­сетеді. Олай болмағанда, қа­зақ хал­­қы жаһандану жұт­қыншағына жұ­тыл­ған ұлттар мен ұлыстардың кебін құшады: пенде ретінде тірі жүр­ге­німен, ұлт ретінде этностық және ру­ха­ни ерекшеліктерінен жұрдай болады.

Бұл жайында Тұңғыш Прези­­дентіміз – Елбасы Нұр­сұл­тан Назар­баев «Болашақ­қа бағдар: рухани жаң­ғыру» атты бағдарламалық мақала­сында жақсы айтты. «Жаңа тұр­патты жаңғырудың ең басты шарты – ұлттық кодыңды сақтай білу. ...Жаңғыру атау­лы бұрынғыдай тарихи тәжірибе мен ұлттық дәстүрлерге шеке­ден қа­ра­мауға тиіс. Егер жаң­ғыру елдің ұлттық-рухани та­мы­рынан нәр ала алмаса, ол адасуға бастайды» – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Қазақстан басым көпшілігі Батыс мемлекеттерінен тұра­тын дамыған елдердің «отыз­дығына» кіруге бет алды. Осы­­ған орай республика жұрт­­­шылығы да уақыт өт­кен са­йын бойы-басын сол мем­ле­­кеттерге, солардың стан­дар­ты­на, дең­гейіне бейім­деуге ұмтыла бас­­­­тау­да. Қазақстандықтар әлеу­­­мет­тік нормалар мен құн­ды­лық­тық бағдар­ларды қа­лып­­тастыруда дамыған әлем үлгі­лерін басшылыққа алады. Сонымен бірге Елбасы ол ор­таға ұлттық кодымызды сақтап қосы­луымыз керектігін атап өт­ті.

Әлгі айтылған оқиға ерне­уінен асып-тасып қайнаған қазан­дай бі­раз­ға дейін еуро­палық ақпарат құ­рал­дарын­дағы буырқанған талай пікір­таластарға тамызық болды. Ба­­тыстық қоғам бұлқына, жұлқына келе, ақыры дәстүрге қарсы, бірақ заң­дастырылған үкімге көндікті. Оқи­ғаның тү­йі­нін айтсақ, еуропалық алапат дау-жанжал дауылының тап ортасы, эпицентріне түсіп қалған байғұс бала ең соңында қос ата-анасынан да тірілей айырылып, балалар үйінен бір-ақ шықты.

Жасыратыны жоқ, некеге және ұрпақты, тұқым-тек­ті жалғастыруға құ­рылған дәс­түрлі отбасы институты дамыған елдерде, әсіресе, Ба­тыс жұртында бірте-бірте күй­реп, жо­йы­лып барады. Мы­­салға, зерттеу нә­тижесі көр­сет­кендей, Германия тұр­ғындарының 39 пайызы ғана отбасылы болып шыққан. Бұл ретте осы есепті түзген неміс­тің статистика мамандары «отбасы» деп ең болмағанда бір ба­ласы бар ата-ананың өзін есепке алған.

Мұның барлығы ғасырлар бойғы небір нəубеттерді, есеп­сіз қиянат-азаптарды басынан өткеріп, қазір ғана саны 18 миллионнан асып оты­рған Қазақ­стан халқы үшін жарамсыз. Мамандардың болжамдық баға­лауынша, республикамыз тұрғындарының саны 2050 жылы 24,5 миллион адамға әзер жетпек.

Оның үстіне бала тәр­­­­­­­бие­сінен безіну қазақтығымызға да, иманы­мызға да жат. Пайғам­барымыз (салааллаһу ғалейһи уә сәлләм) өз хадисінде: «Әке­нің балаға беретін ең үлкен сый­лығы – дұрыс тәрбие» деп, әке тәрбие­сі­нің бала өміріндегі мән-ма­ңы­зын ерекшелейді.

Заманауи әкелердің біразы баламды асырасам, күнделікті керек-жарағына ақша беріп, қажет­тіліктерін өтеп отырсам жеткілікті деп есептейді. Шы­­нында, қазақ халқында әке тәрбиесі сан қырлы және ол фи­зиологиялық, рухани, әлеуметтік, психологиялық, эс­те­тикалық, экономикалық яғ­ни бала өмірінің барлық жақ­­тарын қамтиды. Осы қыр­лар­дың ең құрығанда бір-екісі әке назарынан қалыс қалса, тәр­бие де толыққанды болмай­ды.

Әрине, жұбайының тастап кетуі не өмірден өтуі салдарынан бар баланы бір өзі бағып-қағуға мәжбүр жал­ғызбасты әкелер немесе баласын таңер­тең жұмысқа кеткенде және түн­де оралғанда тек ұйықтап жатқан күйінде ғана көретін жұмысбасты әке­лердің терең тәрбиеге құлаш ұруға мүм­кіндігі де, уақыты да жетпеуі мүм­кін. Бірақ балаға күніне бірер сәт болса да уақыт тауып, көңіл бөлген абзал.

Балаларға дұрыс һәм то­лық­қанды тәрбие беру асыл дініміз – Исламның аса маңызды қағидаттарының бі­рі болып есептелетінін ес­тен шығар­мауымыз қажет. Әр­бір қазақстандық әкенің қа­сиет­­ті бір парызы – баласын ақты қара­дан, шындықты жал­ғаннан, жарықты түнектен, жақ­сы­лықты зұлымдықтан айы­ра білуге баулу болмақ.

Дүниеге келе сала әлем сы­­рын ашып, өмір құпиясына қа­­­нығуға әуес­тенетін кез кел­ген бала үшін әке – жол­бас­шы. Демек, ол баласына өмір­лік оң тәжірибесін табыс­тау­­ға, оның бойындағы қа­жыр­­­лылық пен қай­сарлық қа­сиет­­терін ұштауға, білімі мен мә­де­ниетін дамытуға, оның ин­тел­­лектуалдық деңгейін кө­те­руге мән бер­гені абзал. Әке сү­йемелдеуімен үлкен өмірге аяқ басқан бала батыл болады, жаңаны тануға ұмтылады. Өз кезегінде әке мақтауына лайық болу үшін бала өз әлеуетін жар­қырата жүзеге асыруға ын­тығады. Сондықтан да әкенің қас-қабағы – баланың бас са­бағы.

Бақытбек СМАҒҰЛ,

Парламент Мәжілісінің депутаты, Қазақстан Президенті жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның мүшесі