Нұрбүбі НАУРЫЗБАЕВА: Ел баспана мәселесін шешуді меңгере бастады

Қазіргі таңда тұрғын үй құрылыс жинағы жүйесіне қатысушылар саны 425 мыңдай болатын болса, ол 2020 жылға қарай 1,5 миллион адамға көбеймек. Ал Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі ҚТҚЖБ беретін несие көлемі оның даму стратегиясына сәйкес 1 триллионға дейін жетеді.

Бұл туралы «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ басқарма төрайымы Нұрбүбі Наурызбаева сенімді түрде баяндайды. Осынау сенімге ҚТҚЖБ-ның онжылдық тәжірибесі мен статистикасы да серік бола алады. Ал бұл аралықта Германия үлгісімен жасақталған қазақстандық тұрғын үй құрылыс жинағы жүйесі нөлдік кезеңнен бастап, бірнеше белестерді еңсерді.

Қазіргі таңда тұрғын үй құрылыс жинағы жүйесіне қатысушылар саны 425 мыңдай болатын болса, ол 2020 жылға қарай 1,5 миллион адамға көбеймек. Ал Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі ҚТҚЖБ беретін несие көлемі оның даму стратегиясына сәйкес 1 триллионға дейін жетеді.

Бұл туралы «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ басқарма төрайымы Нұрбүбі Наурызбаева сенімді түрде баяндайды. Осынау сенімге ҚТҚЖБ-ның онжылдық тәжірибесі мен статистикасы да серік бола алады. Ал бұл аралықта Германия үлгісімен жасақталған қазақстандық тұрғын үй құрылыс жинағы жүйесі нөлдік кезеңнен бастап, бірнеше белестерді еңсерді.

ЕЛУ ДЕ ЕЛУ

Бірінші – күрделісі, қоғамға жаңадан енгізілген бұл жүйенің шешуші қағидаты: 50х50 еді. Яғни, керекті соманың жартысын есеп-шотта жинақтау қажет те, қалған жартысын банк береді. Алғашқы үш жылда бұл жүйе тек қана депозит қабылдауға ғана жұмыс істеді. Және нарық үшін үйреншікті емес жағдайда тиімді несие алуға болатынына күдік келтіретіндер аз болмады.

Алайда, бірінші болып қоныс тойын тойлай бастаған салымшылар кезеңі осынау жүйенің жұмыс істеуге кіріскенін көрсетті. Әрі бұл жүйе баспана мәселесіне қатысты барлық мәселені шеше алатындай барша үшін қолжетімді еді: пәтер, үй, жер телімін сатып алу, жөндеу, айырбастау.

Осы күнге дейін 173 миллиард теңгедей займ алған 52 мыңнан астам Банк клиенті бас­пана жағдайын жақсартып үлгерді. Ал 2008 жылдан бастап жүйе мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасын жүзеге асыру құралы ретінде пайдаланылып келеді. Әрқайсысы өзіндік ерекшелікке ие болса да, жүйенің икемділігі мен оның бағдарламаларының бейімделгіштігі осынау игі мақсатты табысты іске асыруға ықпал етуде.

Бірақ, баспанаға деген сұраныс әлі де өте жоғары, ал мемлекеттік бағдарлама ұсынатын жағдай барынша тиімді болғандықтан, оны қажетсінетіндер саны мүмкіндіктен әлдеқайда асып кетеді. Банк мәліметтері бойынша, «Қолжетімді тұрғын үй – 2020» бағдарламасы аясында тұрғын үй сатып алушылардың пулын жасақтаған кезде аймақтарда бір бөлмелі пәтерден екі адамға дейін, Астана мен Алматыда 4-6 адамға дейін үміттенген.

Бұл жерде шектеуші фактор ретінде қаржыландыру көлемі мен құрылыс ырғағын алға тартуға болады. Мемлекеттік бағдарлама – бұл бірінші кезекте – көкейкесті тұрғын үй мәселесін шешу мүмкіндігі. Ал тұрғын үй құрылыс жинағы жүйесінің міндеті – халықты баспанамен қамтамасыз ету мәселесін жүйе негізінде шешу. Сондықтан ҚТҚЖБ-ның мемлекеттік бағдарламаға қатысуы – Банк басқармасының алдына қойған міндеттерінің бірі ғана.

ҚАТАҢ МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМА АЯСЫНДА

– Біз мемлекеттік бағдарламаға қатаң түрде оның ережелерінде жазылған тәртіп бойынша қатысамыз. Алайда, біздің бас­ты міндетіміз – мемлекеттік бағдарламаға қатысу емес, тұрғын үй құрылыс жинағы жүйесін дамыту, тұрғындарға өз өнімдерімізді ұсыну, – дейді Нұрбүбі Наурызбаева. – 2003 жылдың 29 қыркүйегінде тұрғын үй құрылыс жинағы туралы бірінші келісімшартты жасағаннан бері банктің көрсеткіші тұрақты түрде өсіп келеді. ҚТҚЖБ-ның алғашқы бес жылдығында жасалған келісімшарттар бойынша жылдық орташа көрсеткіштің өсуі 23 пайызды құрады. Тіпті дағдарыс кезінде де кері көрсеткіш болған жоқ. Салымдар бойынша жылдық орташа көрсеткіш 64 пайызды құрады. Жасалған келісімшарттар 883 миллиард теңгеге бағаланды. Берілген несиелер бойынша жылдық орташа өсу көрсеткіші – 45 пайыз болды. Демек , тұрғын үй құрылыс жинағы жұмыс істеп жатыр және халықтың сеніміне ие болды және ол өсіп келеді.

– Алайда, алғашқы жылдары бұл жүйеге сенбегендер көп болды ғой. Депозит ашып, аз ғана уақыттан кейін несие алмай-ақ, салымдарын қайтарып алғандар да бар. Бұл ережеде қарастырылған ба? Мұндай оқиғалар аз болмаған шығар?

– Шындығында да, бастапқыда алғашқы салымшылар аздаған қаражат салып, бұл жүйені сынап көрмек болды. Соңынан, оның артықшылығына көз жеткізгеннен кейін – бірінші кезекте нарықта ең төмен мөлшерлемемен несие алуға мүмкіндігін білгеннен кейін қомақты сомаға қайтадан келісімге отыра бастады. Оған қоса адамдар келісімшарттарды біріктіруге және салымдарды қайта қарастыруға болатындығын да жақсы бағалады. Кейбіреулер банк үстемелері мен жыл сайынғы мемлекет сыйлықақы қосылған өз жинақтарын ғана алды. Бұл да тұрғын үй құрылысы жинағы жүйесінде қарастырылған болатын. Бірақ, ҚТҚЖБ құрылғаннан бері әртүрлі себептерге байланысты 59 мыңнан астам келісімшарт бұзылды. Бұл жағдайды сынап-мінеуге де болмайды, өйткені біздің Банк бұл жүйені нөлден бас­тады және көпшілік үшін мұндай кешенді өнім түсініксіз болды. Және осы онжылдық әлемдік қаржылық дағдарысқа тұспа тұс келді. Сондықтан бірқатар салымшылардың өз депозиттеріне қаражат құйып отыруға мүмкіндігі болмады. Дағдарыс кезінде жұ­­мыстарынан да, еңбекақыларынан да айы­рылған кейбір салымшылар өмір сүру үшін депозиттерін қайтарып алуға мәжбүр болды. Бірақ, олардың біразы қайтып оралды...

– Расында мұндай мысалдар жеткі­лік­ті. Бастапқыда ҚТҚЖБ-дан депозит ашып, дағдарыс кезінде қайтарып алуға мұқтаж болған бір адамдар бірнеше жыл бұрын тағы да депозит ашыпты. Қазір олар өздеріне тиімді тарифтік бағ­дар­ла­маға тұрақты түрде қаражат салуда. Ипо­те­каның не екенін көріп, ҚТҚЖБ ұсыныс­тарын да бағалап, тұрғын үй құрылыс жинағы жүйесін зерттеген жандар үшін шешуші фактор – несие ставкалары мен оның арзандығы болар деп ойлаймын?

– Әрине, жүйенің негізгі артықшылығы да осында емес пе?! Қолжетімді несие және оны қаржыландыруға мемлекеттің қатысуы – бұл жағдайы орташа тұрғындарға есептелген жүйенің іргетасы болып табылады. Дегенмен, басынан бастап мемлекетіміз тұрғын үймен қамтамасыз етудің көпдеңгейлі жүйесін халықтың барлық тобының мүмкіндігін қарастыра отырып құруды көздегенін еске ала кету керек. Олардың ішінде өз күші­­мен баспаналы бола алатындар, ипотеканы ала алатындар немесе біртіндеп қара­жат жинақтай келе арзан үстеме, сый­ақы­сымен, жеңілдіктермен, мемлекеттік бағ­дарламамен үйлі болуға мұқтаждар, жай ғана коммуналдық тұрғын үй қажет адамдар да бар еді. Сондықтан тұрғын үй құрылыс жина­ғы жүйесі халықты жаппай қамтамасыз етуі тиіс болды.

ҚОЛЖЕТІМДІЛІК ФАКТОРЫ

– Несиелеу барысында қолжетімділік факторы жұмыс істеп отыр ма?

– Мұны мен сізге сандармен, мысалдармен өрнектеп берейін. Банктің тарифтік бағдарламаларына байланысты (әңгіме «Бастау», «Өркен», «Кемел», «Болашақ» бағдарламалары туралы) ставкалар мынадай: жылдық номиналды мөлшерлемесі- 3,5 – 5 пайыз, тиімді ставкасы – 4-6,2 пайыз. Ал екінші деңгейдегі банктерде ипотека бойынша номиналдық мөлшерлемесі 11-ден бастап 15 пайызға дейін, тиімді мөлшерлемесі 12,7 пайыздан бастап 17,7 пайызға дейін. Өзіңіз білесіз, ипотека талаптары бойынша салымшының бастапқы міндетті салымы 10 пайыздан бастап 50 пайызға дейін. Біздің бағдарламалардың талаптары бойынша – алатын несиенің жартысын міндетті түрде банк депозитінде жинақтау қажет. Жинақтау мерзімі үш жылдан басталады. Мысалы, пәтердің бағасы 6 миллион теңге делік. Егер сіз «Өркен» тарифін таңдасаңыз, онда 5 жыл ішінде 45 мың теңгеден жинақтап отыру қажет, одан кейін келесі 10 жылда тұрғын үй займы бойынша төлем шамамен 30 мың теңгені құрайды. Мәселен, егер сіз 15 жылға 13,5 пайыз үстемемен ипотекалық несие алатын болсаңыз, осы 15 жыл ішінде ай сайын 78 мың теңге төлейсіз. Айырмашылық өте үлкен, бұл банкке құятын ай сайынғы төлемнен де, пайыздық сыйақының жалпы сомасынан да көрінеді. Бірінші жағдайда жалпы пайыздық сыйақы 0,7 миллион теңге болса, ипотекалық займда 8 миллион теңге болады. Егер сіздің қысқа мерзімде қаражат жи­нақтай алатын мүмкіндігіңіз болатын болса, мәселен «Бастау» тарифтік бағдарламасы бо­йынша делік, онда ай сайынғы жинақтау тө­лемі алғашқы 3 жыл аралығында 7 5 мың тең­гені құрайды. Ал тұрғын үй займы бойын­ша төлем келесі 6 жылда – 48 мың теңге болады.

Басқа банктер сынды ҚТҚЖБ да қымбат өнімдерін ұсына алады. Бұл асыққан клиенттерге және аралық займ мен алдын ала займ алуға дайын адамдарға арналған. Бірақ, мұндай жағдайда да түптеп келгенде төленетін сыйақылар бойынша соңғы сандар екі есе ҚТҚЖБ заемшыларының пайдасына шешіледі. Сол сияқты, біздің жүйедегі ең қымбат өнім – алдын ала займ делік, бірақ ол да пайыздық үстемелер мен мемлекет сыйлықақы қосылатын депозит құрамдарына ие. Ипотека бойынша аннуитеттік төлемдерге қарағанда, бізде жинақтау кезеңі аяқталысымен, займ бойынша төлем айтарлықтай азаяды.

Бірақ, осы арада ҚТҚЖБ-дан ипотека немесе займ таңдау әрбір жекелеген адамның жағдайына тәуелді екенін баса айтқым келеді. Біреулерге аздаған жылдар күте тұ­рып, депозитте қаражат жинақтап, несие алған тиімді. Ипотека мен ҚТҚЖБ несие­сі бір біріне бәсекелес емес, баламалы жүйеде бірін бірі толықтыратын, табысы әртүрлі адамдарға бағытталған өнімдер болып келеді. Ал мен мысалға келтірген сандар тек қана ҚТҚЖБ өнімдерінің қолжетімділігін өрнектейді.

– Осыған қарамастан, бұқаралық ақ­парат құралдары клиенттердің ҚТҚЖБ-дан ипотекаға кетіп жатқанын жазды...

– Бұл ақпаратты мен дәйектей алмаймын. Өмірде адамдардың жағдайы әртүрлі болып келеді. Таңдау жасау – әркімнің жеке құқығы. Мұнан да бөлек, тұрғын үй құрылыс жинағы жүйесі барынша икемді. Мәселен, адам ипотека алу үшін бастапқы салымды біздің банкте жинақтап алуы ғажап емес. Қазір ол тез дамып жатыр, несиелеу көлемі дағдарыстық кезеңге дейін қалпына келтірілген. Яғни, адамдардың барлық кезде баспанасын жақсартып отыруға деген сұранысы жоғары. Сондықтан жұрт бас­пана мәселесін шешу үшін үлкен қаржылық шығындарға да баруға даяр.

Керісінше, біздің банктің статистикасы соңғы 2-3 жылда ҚТҚЖБ-дан тұрғын үй зай­мын алып, басқа банктердегі ипотекалық қарыздарын жауып жатқан клиенттер саны­ның өскенін көрсетіп отыр. Бүгінгі таңда біз­дің несиенің 8 пайызы – бұл екінші деңгей­дегі банк­терден алынған ипотекалық займ­дарды қайта қаржыландыруға берілген займдар.

Адамдар бізден аралық немесе алдын ала займ алу арқылы қымбат ипотеканы тез жауып тастауға болатынын тез түсінді. Әрине, әр жағдайда, есептеулер де сандар да жеке болып шығады. Бірақ, біздің менеджерлерге салыстырмалы түрде есептер жасап беруге өтініш білдіретін адамдар жиі келеді. Сосын қорытындыға келіп, шешім қабылдайды.

– Нұрбүбі Серікқажықызы, әңгі­ме ауанын жинақталған қаржы­ға орай­лас­тырылған баспана қолжетім­­­­ділігіне ауыс­тырсақ. Қазір тұрғын үйдің бағасын тұр­ғындардың жалақысы қуып жете алмайды. Ал жүйе «жинақ + несие» жағдайында нарықта нақты баспана сатып алуға мүмкіндік берсе ғана тиімді. Мәселен, клиент келісімшартқа отырғаннан кейін де айналасы бірнеше жыл ішінде үйдің бағасы қымбаттап барады. Осы мәселеге орай нарықты зерттеп, орташа келісімшарт сомасын пәтерлердің бағасына сәйкестендіріп отыратын боларсыздар?

– Әрине, біздің мұндай есептерді тұрақты түрде жүргіземіз. Оған қоса халық та бұл айырмашылықты салыстыруды жақсы меңгеріп алды. Көптеген адамдар сіз айтқандай, келісімшартты үлкен сомаға қайта жасайды немесе жинақтау мерзімін ұзартады. Мен «Өркен» бағдарламасын мысалға келтірдім ғой. Енді «Кемел» бағдар­ламасын айта отырып, нарықтағы бағаның құбылуына қатысты оның қалай жұмыс істейтінін түсіндіріп берейін. Бұл тарифтік бағдарлама да «тұрғындардың барлық санаты үшін тұрғын үйді соңында сатып алуға болатын жалға алу» санаты бойынша мемлекеттік бағдарламаға қатысады.

Мұндай жағдайда тұрғын үйдің шаршы метрі 90 мың, 112 500 және 142 500 теңге көле­мінде ұсынылады. Енді ең қымбат шаршы метрді шамасы келетін займшының табысымен салыстырып көрейік. Мәселен, клиент 2 бөлмелі, көлемі 60 шаршы метр пәтер алудан үмітті делік. Мұның құны 8 550 000 теңге болады. Жинақ бойынша ай сайынға төлем 8 жыл ішінде 45 315 тенгені құрайды. Жалдау бойынша ең жоғары төлем – 6 000 теңге (жас отбасылар үшін – 0). Ал займды жабу бойынша төлем келесі 15 жылда 29 925 теңге болады.

МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАҒА ІЛІГУ «БАҒЫ»

– Қарап отырсақ, басында баспанасы ж