Кейінгі кезде әлеуметтік желілердің әлеуетін пайдаланып, жарнамасы «жер жаратын» лотереяларды кім көрінген ойната беретін болды. Осындай ойындардың құқықтың негізін күшейтіп, лотерея қызметін жедел реттеуге бағытталған арнайы заң жобасы Парламент Мәжілісінің Спикері Нұрлан Нығматулиннің төрағалығымен өткен палатаның жалпы отырысында жан-жақты талқыланды.
Табыстың бір бөлігі спортты дамытуға бағытталады
Алқалы жиынның күн тәртібіндегі негізгі мәселе – «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне лотереялар және лотерея қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы бірінші оқылымда қаралды. Аталған заң жобасы лотереялық қызметті құқықтық негізде жүйелеуге бағытталған. Мақсаты – лотереялық қызметті жүзеге асырудың жаңа ұстанымдарын одан әрі нығайту. Жалпы, «Лотереялар және лотерея қызметі туралы» заң 2016 жылы 9 сәуірде қабылданған.
Әзірленген құжаттың жай-жапсарын депутаттарға Мәдениет және спорт министрі Ақтоты Райымқұлова таныстырды. Оның айтуынша, 2017 жылғы 10 ақпандағы №48 Үкімет қаулысымен «Сәтті жұлдыз» АҚ лотерея операторы болып анықталды. Жаңа заңға сәйкес, анықталған лотерея операторы лотерея билеттерін сату, қазақстандықтарға ұтыстарды төлеу, Қазақстан бюджетіне салық төлеу, спортты дамытуға төлемдер, сондай-ақ үш мыңнан астам шағын бизнес субъектілеріне қосымша табыс көздерін және жұмыс орындарын құру мәселесін қамтамасыз етті. Бастысы, мемлекет пен қоғам алдында лотерея қызметінің ашықтығына жол ашылды. Мұндай тәсілдің құқықтық негіздерін одан әрі нығайту қажет.
– Лотерея туралы қысқаша түсіндірме бергім келеді. Лотереяда лотерея операторы қатысушылардың ақшасын жинайды және кейіннен оларды осы қатысушылардың арасында таратады. Барлығына емес, сәтті түскендерге кепілдік береді. Сондай-ақ жиналған қаражаттың бір бөлігін елдегі спорттың дамуына бағыттайды. Лотерея операторының міндеті – ұтыстарды лотерея қатысушылары арасында еркін таңдау тәсілімен бөліп беру. Лотерея – елімізде мемлекет бақылауында. Оны өткізудің маңызды элементі – мемлекеттің әлеуметтік бағдарламаларын қолдау. Біздің елде қаражат спортты дамытуға бағытталады. Заң жобасы лотерея таратушылар агенттерінің қызметіне құқықтық негіз жасайды. Бүгінде лотерея операторымен келісімшарт бойынша агенттік қызметті жүзеге асыратын үш мыңнан астам субъект қызметін атқарып жүр. Бұған қоса заңнамада «лотерея таратушысы» агенті ұғымының жоқтығынан құқықтық коллизиялар пайда болып, көптеген жеке кәсіпкерлік субъектілердің, сондай-ақ лотерея операторының қызметіне кедергі тудыртып отыр. Бұған қоса, заң жобасында лотереяны заңсыз өткізгені үшін әкімшілік жауапкершілік белгіленді, – деді министр.
Сонымен қатар Ақтоты Райымқұлова қазіргі уақытта Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте лотерея операторы болып саналмайтын тұлғаның лотерея қызметін жүзеге асыруына тыйым салу бөлігінде «Лотерея және лотерея қызмет туралы» заңның ережелерін іске асыруды қамтамасыз ететін нормалар жоқ екенін алға тартып, лотереялық қызмет атын жамылған алаяқтықтан, жалған жарнамадан азаматтардың сақтандырылмағанын атап өтті. Осыған орай лотерея операторынан басқа жарнамада «лотерея» сөзін қолдануға тыйым салынбақ. Заң жобасымен Мәдениет және спорт министрлігіне құзырет беру арқылы лотереялық қызметті тиімді әрі жедел мемлекеттік реттеу тетігі енгізіліп отыр. Яғни, лотерея өткізудің ережелерін бекіту, лотерея өткізудің тәсілдеріне қойылатын талаптарды бекіту ескерілген. Бұл шаралар бір жағынан, лотерея қызметі саласын дамытуды әрі ақпараттық технологиялар қолдануды шектемеуге мүмкіндік берсе, екінші жағынан, уәкілетті орган ретінде министрлікке лотерея қызметі саласындағы құқыққа қарсы қызметті тиімді шектеуге жол ашады.
Осы тұста Мәжіліс Төрағасы Нұрлан Нығматулин лотерея қызметінде айқын тәртіп пен қатаң бақылау орнатып, одан түскен кірістер әлеуметтік мақсаттарға бағытталуы тиіс екенін алға тартты.
– Әзірге 376 млн теңге спортты дамытуға аударылсын, бірақ лотерея қызметінен түсетін айналым айтарлықтай өседі. «Сәтті жұлдыз» табысының 15%-ын аударуға міндеттелді. Сәйкесінше, лотереядан спортты дамытуға бөлінетін қаражат өседі. Кезінде «Спортлото» сияқты танымал лотерея табысының көмегімен бұқаралық спорт қаржыландырылды, соның ішінде спорт ғимараттары салынды. Бұл жақсы тәжірибе болды. Көптеген нысанға «Спорт лотереялары қаражатының есебінен салынды» деген тақтайшалар ілінді. Яғни, мұндай бастамаларға лотерея билеттерін сатып алғандар да үлес қосты, – деді Мәжіліс Спикері.
Депутаттар заң жобасын талқылау барысында Ақтоты Райымқұловадан заңсыз лотерея ойнатқандар қандай әкімшілік жауапкершілікке тартылатынын сұрады. Бұған жауап берген министр ұлттық лотерея операторынан лицензия алмай, ұтыс ойындарын ұйымдастырған жеке тұлғаларға – 200 АЕК, шағын бизнес субъектілер мен коммерциялық емес бірлестіктерге – 700 АЕК, орта бизнеске – 1000 АЕК және ірі бизнеске 2000 АЕК айыппұл белгіленетінін айтты.
Сондай-ақ министр заңсыз лотерея ойнатқандарға алдымен ескерту берілетінін, ал егер бір жыл ішінде екінші рет қайталанса, жауапқа тартылатынын атап өтті. Бірақ бұған қарсы Мәжіліс Төрағасы: «Ескі көлігін лотерея арқылы сәтті өткізіп жіберген адам ескертумен оңай құтылып кетеді. Яғни, сата алмай отырған екінші көлігі болмаса, жазадан жалтарып қалады. Сондықтан екінші оқылымға дейін жауапкершілікті арттыру мәселесін пысықтауды тапсырамын», деді.
Субсидия әділ бөлінбей, ауыл шаруасы шалқымайды
Сонымен қатар жалпы отырыста депутаттар «2006 жылғы 6 қарашадағы Қазақстан Үкіметі мен Армения Үкіметі арасындағы Табыс пен мүлікке салынатын салықтарға қатысты қосарланған салық салуды болдырмау және салық салудан жалтаруға жол бермеу туралы конвенция және оған Хаттама шеңберінде Қазақстан мен Армения уәкілетті органдары берген резиденттікті растайтын ресми құжаттарды тану тәртібі туралы ноталар алмасу нысанындағы келісімді ратификациялау туралы» заң жобасын мақұлдады.
Бұл заң жобасын депутаттардың назарына Премьер-Министрдің бірінші орынбасары – Қаржы министрі Әлихан Смайылов ұсынды. Оның айтуынша, Келісім екіжақты халықаралық шарт болып саналады және Қазақстан мен Армения уәкілетті органдары берген резиденттікті растайтын ресми құжаттарды тану тәртібін жеңілдету мақсатында жасалды. Аталған тәртіп екі мемлекеттің салық төлеушілеріне апостиль қоюсыз резиденттігін растайтын құжатты салық агенттігіне ұсынуға жағдай туғызады. Бұған қоса мұндай ретроспективтік екі мемлекеттің салық төлеушілеріне қосарланған салық салу қаупін болдырмауға мүмкіндік береді. Осы Келісім біздің елдердің әрі қарай қарым-қатынасының дамуына бағытталған Еуразиялық экономикалық одақ аясындағы шаралардың бірі болып саналады. Келісімді іске асыру мемлекеттік бюджеттен қаржы шығындарын талап етпейді.
Жиын соңында әдеттегідей құзыретті органдарға депутаттық сауалдар жолданды. Осы қатарда Нұржан Әлтаев бір топ депутаттың атынан Үкімет басшысы Асқар Маминге жолдаған сауалында ауылшаруашылық субсидиялары мен жеңілдетілген несиелер беруде әділетсіздік пен кемсітушілік жүйе бар екендігін алға тартты.
Депутаттың айтуынша, Елбасы мен Президенттің орта және шағын бизнесті қолдау қажеттігі туралы тапсырмаларына қарамастан, қазіргі қолданыстағы субсидиялар мен жеңілдетілген несиелер негізінен ірі бизнесті қолдауға бағытталған. Бұл – өте қолайсыз және ауыл шаруашылығындағы шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына кедергі келтіретін фактор. Шын мәнінде, шағын және орта бизнес мемлекеттік қолдау жүйесінен ажырап, өздерінің әлеуеті мен даму болашағын жоғалтып отыр.
Соңында Премьер-Министрден аталған мәселені қарастырып, заңда белгіленген мерзімде жазбаша жауап беруді сұрады.