Вячеслав Пащенко: Өркенді басылымда өзгеріс көп

– Ең алдымен өзімізбен қанаттас «Еге­­мендегі» қаламдастарымыздың ақ тілегіне алғыс айтқан жөн болар. Сіз­­дерге де шығармашылық табыстар тілей­мін. Ал енді өзіміз туралы айтсақ, кейінгі кездері басылым барлық жағынан өзгергенін атап өтуге тиіспін. Оқырманға ұсынылатын материалдардың мазмұны байып, дизайндық тұрғыдан толып жатқан жаңалықтар енгізілді. Сараптамалық сипат­тағы жарияланымдардың саны артты. Біз сондай-ақ мақалаларды инфографика, коллаждар мен суреттер арқылы барынша безендіріп беруге күш салып жүрміз. Өйткені көркемдеу тәсілдері тиісті дәрежеде қолданылмағандықтан, тәп-тәуір дүниелер «көрінбей» қалатын кездер жиі кездесетін.

Газет – тауар. Әрдайым осыны есте ұстаған жөн. Уақыт хабар-ошардан ептеп арылып, талдамалы жанрлар жағына қарай ойысуды талап етіп отыр. Баспасөз жеделдік жарысында интернетпен үзеңгі қағыстыра алмайды. Кез келген кешегі жаңалығыңыз бүгінге жетпей ескіріп қа­ла беретінін қайтерсің. Егер оны тауар­ға баласақ, мерзімі өткен өнім болып шығады. Осыған байланысты бір­неше міндет туындады. Біріншіден, тың ізде­ніс­терге бару керек. Екіншіден, не­ғұр­лым терең мағыналы материалдарды кө­бейтуге көңіл бөлу қажет. Үшіншіден, ба­­сылым беттерін көз тартарлықтай етіп көр­кем­деуге айрықша назар аударған абзал.

Осы орайдағы шығармашылық эксперименттер ел арасында «етжеңді» ата­­нып кеткен жұмалық нөмірлерімізде жүзеге асырылды. Соның арқасында оқыр­манмен кері байланыс орнауын қамта­масыз еткен жаңа жобалар пайда болды. Бұны негізінен «Шет аймақ», «Ауыл», «Практикум» секілді ауқымды көлемдегі айдарларымызға қатысты айтып отырмын. Сондай-ақ «Дәстүрлер», «Қазақ тілі», «Біздің ас үй», «Әуесқойлық әлемі», «Сыныптан тыс сағат», «Заң және тәртіп», «Фазенда», «Скриншот», «Арена» сияқты танымдық-тақырыптық беттеріміз де көкірегі ояу көпшіліктің көзайымына айналды.

Безендіру үдерісіне арнайы айдар­ларды жүргізуге жауапты бөлім редак­торларының белсене араласуы ортақ істің оңға басуына игі әсерін тигізді. Өйткені олар өздері дайындаған мәтіндердің мән-мағынасын өзгелерге қарағанда жақсырақ білетіндіктен оқырманға жеткізудің тиім­ді жолын табары талассыз. Бірлескен жұмыстың нәтижесінде өте қызықты идея­­лар өркен жайып, журналистер мен дизай­нерлердің үйлесімді ықпалдастығы қалыптасты.

– Уақыт талабына сай, соның ішінде цифрландыру процесіне байланысты сіздердің басылымда қандай өзгерістер бар?

– Заманауи технологияларды игеру жөнінен «Казправда» өзіміздің сала бойынша көшбасшылар қатарына жатады. 2013 жылдың ақпан айынан бастап газеттің баспаға дайындалуын ұтымды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін техно­логияға негізделген редакциялық-баспа­лық жүйе іске қосылған болатын. Сөйтіп өзімізге қолайлы, бұрыннан қалыптасқан дәстүрлерімізді сақтай отырып, әбден ескірген әдіс-тәсілдерді өткен шақтың еншісінде қалдырдық.

Мұндай жүйе әрбір қызметкердің бүкіл нөмірді әзірлеу барысын бақылап, дер кезінде өзгерістер енгізулеріне, сонымен бірге алдын ала беттер дайындауға мүмкіндік туғызады. Ең бастысы, журна­листеріміз тек редакция ішінде ғана емес, одан тысқары жерлерде де интернет арқылы қосылып, жұмыс процесіне ара­ласа алады. Оның тиімділігін біз ко­­ро­­навирусқа байланысты карантин кезінде айрықша сезіндік. Кейінгі кездері қызметкерлеріміздің түгелге жуығы оқ­шау­­лану жағдайында еңбек етуде. Шын­туайтында, бұдан ешқандай қиындық көргеніміз жоқ. Оны айтасыз, жекелеген шаруалар тіпті жедел атқарылуда.

– Цифрлы технологияға сүйенген газет-журналдар, радио, телеарналар оқырман, тыңдарман, көрермен үшін өзара бәсекеге түскені белгілі. Бұл ретте олар тек стандартты контенттің ғана көмегіне иек артып қоймай, әлеуметтік желілерді де белсенді пайдалану үстінде. Сіздер не істедіңіздер?

– Өзіміздің жұмысымызды әлеуметтік желіде белсене насихаттауға кейінірек кіріс­кенімізді жасырмаймыз. Бүгінгі таңда әлеуметтік желідегі аудиториямыз 90 мың­ға жуық адамнан тұрады. 2018 жылмен салыстырғанда пайдаланушылар саны 52 мыңға артты.

Газетіміздің сайты кеңінен танымал. Ол интернет енді-енді дами бастаған 1999 жылы құрылған-тұғын.

Егер бастапқыда сайт баспасөз нұсқа­сының көшірмесі болса, таяудан бері интернет-редакция дербес бөлімге айналып, жемісті жұмыс істеуде. Портал бірте-бірте қарқын алуда. Нақтылай түс­сек, орташа тәуліктік жаңалықтар саны 35-тен 50-ге дейін артты. Жаңа форматтар іздестіріліп, электрондық ресурс молынан пайдаланылуда. Сайт ақпарат агенттігінің міндетін атқара отырып, «қағаз бетінде» шыққан үздік жарияланымдарды орналастырады. Газет мақалаларының оқы­­лымдылығын одан сайын арттыру мақ­сатында «Журналистік зерттеу», «Архив­тен алынған іс», «Тәуелсіздік жылнамасы» сынды айдарлар ашылған. Келешекте сайт арқылы сарапшылармен онлайн-трансляциялар мен стрим-сұх­баттар өткізбекпіз.

– «Казахстанская правданың» электронды нұсқасы үш тілде ақпарат та­ратады. Көптеген оқырман сайт­­­тан қысқа да нұсқа жедел ақпа­рат­­ты оқығанды қолай көреді. Бірақ сіз жоғарыда хабар-ошардан бой тар­та бастағандарыңызды айтып қалды­ңыз. Ендеше, қалай газеттің қағаз нұсқа­сына оқырман тартуға қатысты ойла­рыңызды ортаға салсаңыз.

– Жалпы, кез келген ақпарат құралының өз аудиторияларын қаншалықты кеңейте алатындығы олардың көпшіліктің көке­йін­дегі тартымды тақырыптарды қалай қозғай білуіне тікелей байланысты екен­дігі әмбеге аян. Бірі жалаң сенсация қуалайды, екіншісі дау-дамайлы оқиға­ларды алдыңғы кезекке қояды, үшіншісі көңіл көтеру контенттеріне әуес...

Ал біз басқа жолды, яғни ба­сым­­дық берер басты «көзіріміз» етіп са­­рап­­таманы таңдадық. Біз азаматтары­мыз­ды толғандыратын мәйекті мәсе­ле­лер­ді тереңнен қозғап, қажет тұсын­да тақы­рыпты билік өкілдері мен сарап­шы­лардың түсініктемелерімен «тұздық­тап», түрлі түйткілдерді әр қыры­нан көр­сетуге тырысамыз. Осы ретте тілші­ле­­ріміз оқиғаның соңынан қумай, белгілі бір аймақта немесе тұтастай республика көлемінде аяғы жақсылыққа апарып соқпайтын проблемаларды өздері көтереді.

Газеттің шығармашылық палитрасы да «жасара» түсті. Сонымен қоса «Тұ­ты­нушы», «Мәселелі аймақ», «Эксперт-кеңес», «Практикум», «Журналистік зерттеу», «Қала тіршілігі», «Анализ», «Заң және тәртіп», «Репортаж», «Мифтерді талқандаушылар», «Dura lex, sed lex» және басқа арнайы беттеріміз оқырман олжасына айналып отыр. Бұлардың әрқайсысының көздеген мақсаты бар. Мәселен, «Мифтерді талқандаушылар» жобасы өткір әлеуметтік зардаптары бар әртүрлі адасуларды алға тартып, ағар­тушылық функциясын ат­қа­рады. «Dura lex, sed lex» айдары Қа­зақстан жаңғыруына әсер етуі мүмкін халықаралық заңнамаларды түсіндіруге арналған. «Эксперт-кеңес» күрделі әлеуметтік-экономикалық құбылыстарды сарапшылар кейде кереғар пікірлер білдіретін виртуалды дискуссия түрінде ашып көрсетеді.

Еліміздің мәдени-рухани өміріне, әсі­ресе Әбу Насыр әл-Фарабидің 1150, Абай Құнанбайұлының 175 жылдық мерейтойларына ерекше екпін түсірілуі – өзінен өзі түсінікті. Оның сыртында «Рухани жаңғыру», «Атамекен», «Ұлы даланың даңқты ұлдары», «Архив», «Әдеби қонақжай», «Премьера», «Кітап сөресі», «Шығармашылық» атты беттерге кеңінен орын берілген. Елорда архивімен және мектептермен бірлескен «Ұрпақтар сабақтастығы» жобасы жүзеге асырылуда.

Жыл басынан бері бірқатар жаңа тақы­рыптық беттерді шығаруды қолға алдық. Мысалы, «Сыныптан тыс сағат» аясында бала тәрбиесіне байланысты педагогтер кеңесі беріледі. «Қазақ тілі» мемлекеттік тілді меңгеру технологиясын үйретеді. «Стартап» жастар жобасын ұсынады. Во­лонтер жылы айналасына бейжай қарай алмайтын азаматтар жайындағы тол­ғаныстарға негізделген.

«Скриншот» шеңберінде еліміздің вир­туалды өмірі және қоғамның қотырын қаситын комикстер көрініс табады.

Таяу болашақта іске асуға тиіс жос­парларымыз да жеткілікті. Атап айтқанда, тәуелсіздігіміздің 30 жылдығына және Қазақстан дамуындағы Елбасы рөліне арналған арнайы беттер серия­сын шығару көзделуде. «Өмір сапасы», «Бақылауда» беттері оқырманға жол тартпақ. Соңғы­сының мақсаты – Президент тапсырма­ларының жергілікті жерлерде қалай орындалып жатқанына бақылау жасау. «Антифэйк» жобасы пысықталу үстінде. Оның нені діттейтінін атының өзі-ақ айтып тұр.

– «Журналистік зерттеу», «Мәселелі аймақ», «Ауыл» айдарларымен тұр­ғындар проблемасын шешуге бағыт­талған сараптамалық мақалалар жиі жарияланып жүр. Бұлардың қара­пайым халыққа қаншалықты пайдасы тиеді?

– Көңілдің көксегеніндей болмаға­нымен ептеген нәтижелер жоқ емес. Өкі­нішке қарай мемлекеттік органдар сын мақалалардың бәріне бірдей құлақ аса бермейді. Ал бұл – халықтың мемлекеттік БАҚ-тарға деген сенімін айқындайтын маңызды мәселе. Газеттің пайдасы тиіп оң шешімін тапқан әрбір іс билікке деген сенімді де бекемдейтінін ұмытпаған жөн. Мәселен, былтырғы қазан айында жарық көрген «Қиыршық тастар кенішінің генералдары» атты мақала үлкен резонанс туғызды. Мұнда Боралдай өзенінің арнасынан заңсыз жолмен қиыршық тас өндіретін кәсіпорын туралы әңгіме қозғадық. Бұған дейін жергілікті тұрғындар өзенді құртуға айналған компания жұмысын тоқтатуға қанша әрекеттенгендерімен еш нәтиже шығара алмаған екен. «Казахстанская правданың» журналистік зерттеуіне Эко­логия, геология және табиғи ресурс­тар министрлігі, қадағалау органдары бірден назар аударды. Қабылданған шаралар арқасында толғақты мәселеге нүкте қойылды.

Жарияланымды дайындау кезінде меншікті тілшіміздің Сыбайлас жемқор­лыққа қарсы күрес жөніндегі Түркістан облыстық департаментіне дабыл қағуы мемлекетке келетін 2,7 млн теңге шығын­ның алдын алуға әсер етті. Ол туралы биыл 20 сәуірде басылған «Бұл сендерге гүл бүршігі емес» дейтін мақалада сөз болды.

«Жекеден жалпыға» атты мақалада Павлодар билігінің әлемдегі жалғыз грам­пластинка музей-үйін дербестігінен айыру пиғылы сыналған еді. Одан облыс бас­шылығы тиісті қорытынды шығарып, музей өз мәртебесін сақтап қалды. Дәл осы шаһардағы су басқан сегіз көше жайлы жазылған бірнеше мақаладан кейін қажетті инфрақұрылымдық жобаны жү­зеге асыруға қажетті қаражат бөлінді.

Газет көптеген еңбек дауының, ком­­­му­налдық, экологиялық проблема­лардың шешілуіне көмектесті. «Газ ту­­ралы арманмен» атты материалда Шы­­ғыс Қазақстан облысы орталығы­ның экологиялық жағдайы онша оңып тұр­маса да республикалық газдандыру бағ­­­дарламасына енбегеніне қынжылыс біл­дірілді. Газет сынына байланысты Энергетика министрлігі редакцияға «Сила Сибири-2» газ құбыры есебінен об­­лысты газдандыру мүмкіндіктері туралы Ресей Федерациясымен келіссөз жүргізіліп жатқанын хабарлады.

Бұл ел үшін еткен еңбегіміздің шет­ жағасы ғана. Бәрін тізуді міндет сана­мадық.

– Газеттеріңізде каррикатура, комикс арқылы көптеген көкейкесті проб­­лемалар көрініс табуда. Жалпы, сіз­дерде оқырманмен кері байланыс қалай жүзеге асуда?

– Газет азаматтардың құқығын неғұр­лым тиімді қорғаса, өткір мәселелерді жиі көтерсе, соғұрлым кері байланыс көкжиегі кеңейе түседі. Бір қызығы, біз­ге бұрынғыдай қолмен жазылған хаттар келеді. Ашына жолданған арыз-шағымдарда құқықтық мәселелер жиі көтеріледі. Көптеген адам «Казахстан­ская правданы» шырылдап шындық іздеудегі ең соңғы инстанция ретінде қа­былдайды. Сондықтан хат артында адам тағдыры тұрғанын ұдайы есте ұстаймыз. 

– Әдетте көрші мемлекеттерде тұ­рып жатқан көптеген қандасымыз тарихи отандарында не болып жатқанына қызы­ғушылық танытып, біздің елдің ақпарат құралдарынан жаңалықтар іздей­тіні бар. Ендеше, 100 мыңнан астам тиражбен тарайтын газеттеріңіздің гео­гра­фиялық қамту аумағы қандай? Оқыр­мандарыңыздың басым бөлігін кімдер құрайды?

– Қазақстаннан тысқары жерлерді мекендейтін отандастарымыздың газет сайтына кіретінін, «Казправда­ның» әлеуметтік желілердегі парақшасындағы жаңалықтарға көз жүгіртетінін біле­міз. Газеттің қағаз нұсқасын тұтыну­шы­лардың денін жазылушылар құрайды. Оның сыртында «Қазпошта» АҚ-ның барлық бөлімшелері және жеке таратушылар арқылы газетті бөлшек саудада сатамыз.

Қазіргі уақытта жоғары оқу орын­да­ры­ның студенттерін қамтитын «Оқи­тын жастар» жобасы іске қосылды. Ол жастарымыздың елімізде болып жат­қан оқиғалардан хабардар болуына, сондай-ақ интеллектуалдық деңгейлерін көтерулеріне оң ықпалын тигізеді деген ойдамыз.

Ендігі жерде әлемдік стандартқа не­гіз­­делген «Кофеге арналған газет» жоба­сының тұсауын кеспекпіз. Мұның мәнісі мынау: мейманхана тұрғындары мен шипажайларда демалушылар біздің басылымды ақ таңнан оқи алатын болады. Айтпақшы, «Казправданы» бүгінде кейбір кофеханалар мен отельдердің ішінен көрсеңіз таңғалмаңыздар. Газетті отандық әуе компаниялары арқылы тарату бағдарламасы да жемісін беруде.

– Жөн екен. Енді газеттің жүз жыл­дығына арналған іс-шараларға қыс­қаша тоқталсаңыз.

– Өкінішке қарай дүние жүзін дүр­ліктірген індеттің кесірінен ойдағының көбі орындалмайтын сыңайлы. Төтенше жағдай, карантин талаптары қолды байлап тұрғанын несіне жасырайық. Бірақ соған қарамастан біраз шаруаның басын қайырып үлгердік. Әсіресе, газеттің ғасырлық даму кезеңдерін баяндайтын ірі жоба – «Казправда жылнамасы» жа­салынды. Архив ақтарып, тарихи құжаттар таптық. Биылғы қаңтардың бірінде мерейтойлық нөміріміз жарық көрді. Жас журналистер арасында конкурс өткіздік. Бәйгеде үздік деп танылған материалдар газетте жарияланды. Кезегін күтіп жатқандары да баршылық.

– Жүз жылдық тарихы бар газетті басқарудың өзіндік қиындықтары бар шығар.

– Әрине. Ел шежіресіне айналған ата басылымды басқару үлкен жауапкер­шілік жүктейді. Газет тарихымен танысу барысында оның талай тар жол, тайғақ кешуден өткеніне көз жеткіздім. «Казправда» кезінде бір баспа табақ көлемінде бейсенбі сайын шығып тұр­ған «Известия Киргизского края» апта­лығынан бастау алады. Оның басты мін­деті Кеңес өкіметінің актілерін қалың бұқараға жеткізу болған. Алайда сол кездің өзінде-ақ қаламгерлер ұжымының толыққанды газет жасауға талпынғаны байқалады.

Азамат соғысы аяқталып, ұжымдас­тыру және индустрияландыру науқаны басталғанда газет «Степная правда» ата­лып, республика Компартиясы мен Орталық атқару комитетінің органына айналды. Алайда оның шығуы ұзаққа бармады. Елді аштық пен бүліншілік жайлады. Соның салдарынан «Степная правда» мен «Оренбургский рабочий» газеттерін біріктіру жөнінде шешім қабылданды. Осылайша, екі жарты бір бүтін болып, дүниеге «Советская степь» газеті келді. Ол аптасына алты рет шығып, әжептәуір бедел жинады. Стилі көп өзгерді. Құрғақ есептер мен директивалардың орнын көркем көсемсөз басты. Очерктер, коррес­понденциялар, тіпті фельетондар пайда болды. Айта кетерлік бір жайт, осы тұста Михаил Зощенко, Кукрыниксы, Сергеев-Ценский, Ольга Форш, Константин Си­монов, Алексей Толстой, Сергей Ми­халков, Константин Паустовский секіл­ді қабырғалы қаламгерлер газет жұмысына білек сыбана атсалысты.

1929 жылдың тамызынан газет ВКП (б) Қазақ өлкелік комитеті, ҚазОАК, Алматы округтік партия комитеті мен атқару комитетінің органы мәртебесіне ие болды. Бұған дейін Орынборда орналасқан газет редакциясы республиканың жаңа астанасы – Алматыға қоныс аударды.

1932 жылдың 20 қаңтарында «Совет­ская степьтің» соңғы – 2185-інші нөміріне қол қойылды. Қазақ өлкелік партия коми­теті ІІІ Пленумының қаулысымен газет атауы «Казахстанская правда» деп өзгертілді.

Газет Ұлы Отан соғысы аяқталғаннан кейін өзінің шын мәніндегі өркендеу жолына түсті. Таралымы көбейіп, журналистер құрамы жақсарды. Тіпті, тоқы­рау кезеңінің өзінде басылым сыни көз­қарастарымен ерекшеленетін еді. Жур­налистер артта қалған өндіріс орын­дарының проблемасын, ауылдағы ауыр ахуалды, бейдауа бюрократизм фактілерін және тағы басқа жағымсыз жайларды ретті жерінде жазып отырды.

1985 жылы қайта құру мен жариялылық жалаулаған тұста да газет аналитикаға ден қойып, көптеген көкейкесті мәселелердің ақ-қарасын айыруға қомақты үлес қосты.

Ал Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін басылым мүлдем жаңа арнаға бет бұрып, биік белеске көтерілді. Рас, басында ақпарат кеңістігіндегі бәсекеге байланысты ептеген қиындықтар да болмай қалған жоқ. Бірақ біз оның бәрін жеңе білдік. Міне, он жылға жуық уақыттан бері газет тиражының 100 мыңдық межеден төмендемеуі осы ойымыздың айғағы екені анық.

Әрине, ғасырлық ғақлияға толы ба­сылымды басқару оңай емес. Бірақ мен жалғыз емеспін ғой. Біздің өте ұйым­шыл, кәсіби біліктілігі жоғары ұж­ы­мымыз бар. «Казправда» қай кезде де өз ісіне берілген майталман мамандардан кемдік көрмеген. Қазір де сол игі дәстүр жалғасын табуда.

Әңгімелескен

Талғат Батырхан,

«Egemen Qazaqstan»