Зейнетақы жинағы баспанаға бастапқы жарна бола алса игі

Өкінішке қарай, өткен жылдың соңына дейін пысықталуы тиіс мәселе әлі күнге нақты шешімін таппады. Тап­сырманың орындалуының бұлай ұзақ­қа созылып кетуіне елге жайылған жа­манат індеттің әлегі де ықпал етті. Деген­мен Президент Төтенше жағдай режімін қамтамасыз ету жөніндегі мем­лекеттік комиссияның қорытынды оты­рысында Үкіметке аталған мәселеге бай­ланысты 1 шілдеге дейін шешім қа­былдауды жүктеген. Шілде айының басында Үкіметтің баспасөз қызметі зей­нетақы жинағының бір бөлігін тұр­ғын үй алуға жұмсау бойынша ұсыныс­тар әзірленгенін, соның негізінде ше­шім қабылдануы үшін Президент Әкімші­лігіне келісуге жіберілгенін хабарлаған.

Азаматтардың зейнетақы жинағын белгілі бір мақсатқа жаратуына мүм­кіндік беретін тетікті қарастыру үшін құрылған арнайы жұмыс тобы осыған дейін бірқатар ұсынысын жария етті. Бұл ұсыныс бойынша зейнетақы қорындағы ақшасын жеткілікті шекке дейін жинаған азаматтар ғана пайдалана алады. Яғни зейнетақы жинағынан жұмсалған ақшадан кейін қалған бөлігі ең төменгі зейнетақы төлеуге жетуі керек. Бұл шек әр жасқа байланысты әрқалай белгіленеді. Айталық ер азаматтар үшін зейнетақы қоры 30 жасқа дейін 6,7 млн теңге, 40 жасқа дейін 6,8 млн теңге, 50 жасқа дейін 7,2 млн теңге, 63 жасқа дейін 8,2 млн теңге болуы тиіс. Ал әйелдердің ерлерден ұзақтау өмір сүретіні ескеріліп, олар үшін бұл шек ерлерге қарағанда біршама көп болады. Осындай өлшеммен 113 мың жұмыс істейтін азамат зейнетақыға жинаған ақшасын жарата алады. Бұл ретте зейнетақы жинағының бір бөлі­гін жұмсайтын азаматтардың зейнет жасына дейін жинай алатын сомасы есептеледі.

Сонымен қатар бұған дейінгі ұсы­ныста зейнеткерлердің зейнетақы жина­ғының 50 пайызын алуына болатын норма қарастырылды. Мұндағы шарт базалық зейнетақы мен мемлекет тарапынан қосылатын зейнетақыны қоса есептегендегі сома зейнетке шығар алдындағы табыс­тың 40 пайызынан кем болмауы керек. Бұл үдеге сай келетін зейнет жасында 120 мыңға жуық азамат бар екен. Сонда жалпы зейнетақы жинағынан ақша алатындар 200 мыңнан аспақ. Бұл жалпы зейнетақы қоры салымшыларының болмашы ғана пайызын құрайды. Ал аталған шарттар бойынша зейнетақы жинағын пайдалана алатындар баспанаға зәру болмауы әбден мүмкін. Өйткені зейнетақы жинағы жеткілікті шектегі азаматтардың табысы едәуір жоғары, бақуатты болатыны анық. Ондай жұрттың үйі жоқ дегенге сену қиын.

Парламент Мәжілісінің депутаты Дания Еспаева мұның тәуір бастама екенін, бірақ оны жүзеге асыру үшін алдымен зейнетақы жүйесіне біраз реформа жасау керек екенін айтты.

«Қазір зейнетақы жинағындағы ақ­шасын пайдалана алатындардың үлесі тым аз. Себебі көп адамның қорында айтарлықтай қаржы жинала қоймаған. Сондықтан қазіргі зейнетақы жүйесіне сүйеніп, ілкімді бастаманы іске асыру өте қиын. Мұндай қадамдарға бару үшін алдымен салық салу мен әлеуметтік төлем әдісін өзгертуіміз керек. Еңбекақы төлеу қорының жүктемесі көп. Бүгінде табыс салығы мен әлеуметтік салық бар. Жұмыс беруші тарапынан ұсталатын әлеу­меттік салық жұмысшының есебіне ауда­рыл­са, біраз нәрсені өзгертуге болады. Яғни реформа жасайтын болса, аударымдарды қалай жүргізуді ескерген маңызды. Содан кейін барып азаматтардың қорын­дағы ақшаны ипотекаға пайдалану жағын қарас­тырған жөн деп ойлаймын», деді депутат.

Зейнетақы жинағын зейнет жасына дейін мақсатты пайдалануға мүмкіндік беру бастамасын қарастырғанда, шет мемлекеттердің де тәжірибесі зерделеніп жатыр. Әсіресе, бұл мәселеде Сингапур тәжірибесі жиі сөз болды. Бірақ бұл елдің моделі Қазақстандағы жағдаймен үйлесе қоюы екіталай сияқты. Сингапурда азаматтардың табысынан ай сайын зей­нетақы қорына біздегідей 10 пайыз емес, 37 пайыз ұсталады екен. Бұған қоса Қазақстанда орташа айлық еңбекақы 181 мың болса, Сингапурда 3500 долларды құрайды. Осыған қарамастан белгілі экономист Олжас Құдайбергенов Сингапур тәжірибесі біздің ел үшін ең тиімді үлгі болады деп санайды.

«Бұл біржолғы бастама болса, шетел­дік тәжірибенің қажеті жоқ. Ал мұны зейнетақы және тұрғын үй жүйелерін ықпалдастыру тұрғысынан тұрақты түрде іске асырғымыз келсе, Сингапур жақсы үлгі бола алады. Ол мемлекетте де басында халықтың тұрғын үймен аз қам­тылуы, көлеңкелі экономика, зейнетақының төмендігі сияқты күрмеуі күрделі мәселелер шаш етектен болды. Бірақ олар бұл қиыншылықты еңсеріп, халықтың өз ақшасына үйлі болуға мүмкіндік беретін тетікті ойлап тапты. Бұл жерде мемлекет тек керемет үйлестіруші рөлін атқарды, сосын мәселелер біртіндеп шешіле бастады. Егер біржолғы іс-шара ретінде айтар болсақ, біздің елде басында 500-700 мыңға жуық адам баспанаға қол жеткізе алады. Ал келесі кезеңде тұрғын үй және зейнетақы жүйесін байланыстыра алсақ, онда зейнетақы қорының салымшыларына түгел баспаналы болуға мүмкіндік туады», деді экономист.

Бұған қоса Олжас Құдайбергенов қа­зақстандықтардың зейнетақы жинағына сүйеніп баспаналы болуына ықпал ететін бастама қазір мақұлданудың соңғы сатысында тұрғанын, жақын арада жаңалық болатынын атап өтті.

Осы тұрғыда журналист, қаржы на­ры­ғының сарапшысы, зейнетақы жүйесі тақырыбында enpi.kz порталын құрған Бота Жұманованың да ойын білген едік. Ол Президенттің бастамасын жүзеге асы­руға болатынын, бұл ипотекамен айналысатын мемлекеттік институттар мен бағдарламаларды жетілдіруге серпін беретінін алға тартты.

«Қазақстан зейнетақы жинағының бір бөлігін мақсатты қолдануға мүмкіндік беруге жүйелі түрде дайындалып жатыр. Бұл кредит берудің мемлекеттік тетігі арқылы жүзеге асатыны анық. Мысалы, бұл іс-шараға Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі араласуға болады. Іс жүзінде бұл банкті арзан ипотекалық несие беруге бағытталған мемлекеттік банк деу­ге болады. Мемлекетке мемлекеттік банкке мемлекеттік зейнетақы қорынан ақша қосу ыңғайлы болады және ақша мемлекеттік жүйенің ішінде қалады. Бұл ретте тұрғын үй құрылысын қар­жыландыруға басымдық беріледі. Елдегі жылжымайтын мүліктің басым бөлігі Кеңес заманынан бері тұр. Алдағы 20 жылда тұрғын үй жағдайын жақсарту қажеттігі одан сайын күшейе түседі. Аталған бастаманың тиімді тұсы, адамдар зейнетақы жинағының пайдасын қазірден бастап көре бастайды, яғни өмірінің белсенді кезеңінде пайдалана алады. Бұған қоса қазақстандықтардың зейнетақы жинағы басқа елдер мен компаниялардың экономикасына емес, ел экономикасына жұмыс істейтін болады», деді Б. Жұманова.

Сондай-ақ сарапшының айтуынша, бұл идея зейнетақы қорының салымшылары үшін де тартымды болмақ. Қазір еңбекке жарамды халықтың көбі зейнетақы жүйесіне неғұрлым жоламауға тырысып, көлеңкелі экономикада жұмыс істейді. Өйткені олар қаражатын мейлінше тезірек жинап, ертерек үйлі болуға ұмтылады.

Енді зейнетақы жинағынан баспа­на алуға мүмкіндік туатын болса, салым­шылардың да қатары көбейе түседі. Қа­зірдің өзінде оң өзгеріс байқалады. Нақ­тырақ айтсақ, Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының 1 шілдедегі дерегі бо­йынша салымшылардың жинақтары 11,8 трлн теңгеге жетті. Бұл көрсеткіш өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда шамамен 1,7 триллион теңгеге немесе 18 пайызға өскен. Жыл басынан бері БЖЗҚ-дағы жеке зейнетақы шоттары 9 пайызға артып, 1 шілдеде 11,7 миллионға жетті.

Қалай болғанда да қолға алынған бас­тама барынша тиімді ұйымдастырылса, қамсыз қарттықтың кепілі зейнетақы жинағы да жеткілікті деңгейде қалып, азаматтардың зейнет жасына дейін үйлі-күйлі болғаны құба-құп болар еді. Жақын арада ұзаққа созылған бұл іс-шараға қатысты ұсыныстар ұтымды болып, нақты шешімі шығады деп үміттенеміз.