Балықшылардың басынан бұлт сейілсе игі

Атырау – еліміздің мұнай-газ өнер­кәсібін ғана емес, сондай-ақ балық шаруашылығын дамытуға қолай­лы аймақ. Оған елімізде ауланатын балықтың шамамен үштен бір бөлігі осы өңірге тиесілі екені дәлел бола алады. Демек, Атырау үшін балық ша­­руа­­шылығын дамыту – күн тәрті­бінен түспейтін мәселенің бірі.

– Қазір бұл саладағы 18 балық шаруа­шылығы құрылымында 617 адам тұрақты, ал 4 385 адам маусымдық жұмысқа тартылып отыр. Олар былтыр 14 мың тонна балық аулады. Ал биыл Жайық-Каспий бассейнінен балық аулауға 7 434 тонна квота бөлінді. Квота аясында 6 492 тонна балық ауланып, лимит 87 пайызға игерілді. Бұл өткен жылдың осы кезеңімен салыс­тырғанда, 794 тоннаға артық. Бұрын балықшылар квотаның кеш бөлінуіне байланысты балық аулауға сәуірде ғана кірісетін-ді. Бұл көктемгі лимиттің иге­рілуіне кедергі болатын еді. Биылғы мау­сым ақпанда басталып, коронавирус инфе­кциясының таралуына тұспа-тұс келсе де өз деңгейінде өтті, – дейді облыстық балық шаруашылығы басқармасының басшысы Артур Сәдібекұлы.

Оның мәліметіне сүйенсек, ауланған су маржанының 5 мың тоннасы өңделіпті. Ресей Феде­ра­циясы, Украина, Өзбекстан, Әзербайжан, Грузия, Франция, Литва және Израиль елдеріне 4 060 тонна балық өнімдері экспортталып отыр. Сонымен бірге бекіре тұқымдас балықтардың қорын сақтап қалу, молайту мақсатында жыл сайын Жайық өзеніне бекіре тұқым­­дас ба­лықтардың 7,5 млн-нан астам шабағы жіберіледі. Айтқан­дай, бағалы балық­тардың шабағы «Жайық-Атырау» мен «Атырау бекіре балық өсіру» зауыттарының жасанды тоған­дарында өсіріледі.

Мәселен, «Жайық-Атырау» зауыты­ның директоры Ғилман Сәрсемалиевтің түсіндіруінше, бекіре шабақтары 12 тоған­да өсіріледі. Әрине, шабақтарды өсірудің өзіндік талабы бар. Әуелі атал­ған зауыт пен «Амангелді» өндіріс­тік кооперативінің балықшылары бекіре тұқымдас балықтың 157 данасын аулапты. Наурыздың басында ауланған сондай бекіренің бірінің салмағы – 148 кило. Зауыт мамандары жасанды жолмен алынған  қарауылдырық «Осетр» аппаратында, кейін бассейінде, сонан соң тоғанда жетілді. Сөйтіп, биыл бұл зауыт Жайық өзеніне екі рет шабақ жіберді. Алғашында су айдынына бекіре, қортпа, сүйріктің 1 млн 240 мыңнан астам, кейін шоқырдың 2,8 млн шабағы жол тартты. Шабақтардың салмағы 1,5 грамнан 3-3,5 грамды құрады. 

Ал «Атырау бекіре шабағын өсіру» за­уытының мамандары жасанды тоған­дарда шоқырдың 3 млн 658 мың шаба­ғын өсірді. Зауыт директоры Раши­дин Қалидуллиннің мәліметінше, би­ыл­ғы көктемде зауыт пен өндірістік кооперативтердің балық­шылары бағалы бекіре тұқымдас балықтар тобына жататын шоқырдың 103 данасын аулаған. Оның ішінде 42 аналық, 61 аталық балық болған.

– Біздің мақсатымыз – Жайық-Кас­пий су бассейніне бекіре тұқымдас балық­тардың шабағын жіберіп, табиғи қорын көбейту. Сол себептен, шоқыр балығынан жасанды жолмен 60 кило қарауылдырық алынды. Осы мақсатта ауланған шоқырдың бәрін Каспий те­ңізіне жібердік. Ал Жайық өзеніне жіберілген салмағы 5-14 грамм аралығын құраған шабақтар Каспий теңізіне жетеді, – дейді Рашидин Қалидуллин.

Облыстық балық шаруашылығы басқармасының басшысы Артур Сәдібек­ұлының айтуына қарағанда, аталған бекіре тұқымдас бағалы балықтардың шабағын өсіретін екі зауытты біріктіру көзделіп отыр. Зауыттарды қайта құрылымдап, қуат­ты­лығын арттыру мақсаты көзделген бұл жоба арқылы жылына 12 млн шабақ өсіру жоспарлануда. Осыған орай тоғанда бұрын бол­маған балық өсіру жобасы бас­талды. Бұл ретте «Восток» және «Тілек­ші» ЖШС-тері мен «Абдулов» шаруа қожалығы тауарлы бекіре мен тұқы тұ­қымдас балық түрлерін өсіруге ден қойды.

Соңғы жылдары атыраулық ба­лық­шы­ларды толғантып жүрген Жайық пен Қиғаш өзендерінің түбін те­рең­дету қолға алынды. Өйткені, бұл су мар­жандарының қолайлы тіршілігі үшін ауадай қажет. Сондықтан Атырау қала­сындағы Яицкий, Құрманғазы ауданының Ганюшкин және Жарқосы каналдарының түбін тереңдету жұмыс­тары жүргізілуде. Нақтысын айт­қанда, осы кезге дейін Жайық өзені түбінің 40 шақырымын тереңдету бас­талды. Қазір оның 33 шақырымының жұмысы атқарылды. Ал Қиғаш өзенінің 127 ша­қырымын тереңдету жоспарланыпты. Осы кезге дейін оның 80 шақырымы тереңдетілді.

Дегенмен, судан маржан сүзген ба­лық­шылардың қадамына көлеңкесін түсірген бұлттай кедергі жасайтын кейбір мәсе­ленің түйіні толық тарқатылған жоқ. Рас, мемлекет тарапынан қолдау жоқ емес, бар. Алайда балықшылардың көңілін көншітеді дей алмаймыз. Мұның бірнеше себебі бар. Тағы да облыстық балық шаруашылығы басқармасының басшысы Артур Сәдібекұлының пікіріне жүгінсек, мұның біріншісі – ауланатын балыққа төленетін қаржы мәселесі. Мәселен, сазан, жайын, көксерке, шортан секілді ірі балықтың бір килосы үшін шамамен 19 теңге 114 тиын төленуі керек. Ал бір кило ұсақ қара балық үшін 11 теңге 112 тиын төлеуге міндетті болып отыр.

Алайда балық саласындағы құры­лым­дар бұл қаржыны көктемгі маусым басталардан бұрын ауланатын балықтың жалпы көлемі үшін алдын ала төлеуі керек. Бірақ, бөлінген лимит орындалмаса, төлен­ген қаржы кері қай­та­рыл­майды. Осыған байланысты ба­лық­шылар бұл қаржы тек ауланған балық­тың көлеміне қарай төленетіндей мүмкіндік жасалғанын қалайды. Сонда бұл ба­лықшылар үшін қолдау боларына сенеді. 

Екіншісі – балық өсіретін шаруашы­лық­тарға берілетін субсидия. Қазір субсидия балық жеміне жұмсалған шығын­ның 30 пайызына ғана беріледі. Балық түрлерін бассейндер мен жасанды тоғандарда өсірушілер жемді қайдан алады? Мәселен, «Сaspian Royal Fish» ЖШС-нің бас балық өсірушісі Ахат Ниматовтың айтуына қарағанда, балық жемі Қазақстанда да шығарылады. Көршілес Ресейден де табылады. Десек те, аталған серіктестік ұжымы балыққа қажетті жемді Польшадан алдыруға мәжбүр болып отыр. Себебі, бассейн­дердегі тұйық суда өсірілетін балық үшін сапасы жоғары жем қажет. Де­мек, балық жемінің шығынына бері­летін 30 пайыздық субсидия тым аз емес пе?

Үшінші мәселе – Жайық өзеніне көр­шілес елден келетін судың тым аздығы. Қазір өзен арнасы тарылып барады. Бұл әрине, мемлекетаралық деңгейде шешімін табуы тиіс. Өйткені, Батыс Қа­зақстан мен Атырау облыстарының аумағымен ағатын өзеннің бастауы Ресейде жатыр. Көршілес ел жыл сайын шөміштен қысып, суды аз жіберетін болды.

– Көктемде балық ағысқа қарсы жүзеді. Ал Жайық өзенінде су азайған сайын ағыс та баяулайды. Осының сал­дарынан Жайыққа балық та аз шы­ғады, – дейді Артур Сәдібекұлы.

Атырау балықшыларының толғауы тоқсан тіршілігіне қан жүгіртер осын­дай қадау-қадау мәселелер алаңда­та­ды. Ал оның түйінін тезірек тарқа­тар шешім Экология, геология және табиғи ресурстар ми­нистрлігі ұсынатын балық шаруа­шылығын дамыту тұжырым­дамасына байланысты болып отыр. Тұжырымдамада балықшылар базынасы ескеріліп, Үкімет­тің назары саланы дамытуға ауады деген үміт бар. Сонда ғана балықшылардың басы­нан бұлт сейілер еді.

Атырау облысы