Арғы беттегі қандастарымыз – Қытайдағы Іле Қазақ автономиялы облысының Құлжа ауданының Әулие ауылында тұратын ағайынды домбыра жасау шеберлері Бақытнұр Арынғазыұлы мен інісі Бақыткелді Арынғазыұлы ұзындығы 7,5 метр, қақпағының ұзындығы 2,80 метр, ені 1,80 метр, қалыңдығы 90 сантиметр, мойнының ұзындығы 3,5 метр, басы 1,20 метр, салмағы 200 кило болатын, әлемдегі алып домбыраны жасап шықты.
Әдеттегі орташа домбыра қақпағының кеңдігі 24 сантиметр, ұзындығы 39 сантиметр болса, ал перне байлайтын мойнының ұзындығы 48-52 сантиметр арасында болады. Домбыра шеберлері осы қарапайым өлшемдерді масштаб бойынша үлкейтіп, 35 күн уақыт жұмсаған.
Естіген жаңалығымызға елеңдеп, арғы беттің тілін білетін этнограф тарихшы, қаламгер бауырымыз Көкбөрі Мүбарак Қизатұлына қолқа салғанымызда, ол тәулікке де жеткізбей ағайынды шеберлерге хабарласып, ақпаратты толықтырып берді.
– Қос шебердің өмірбаянына кеңірек тоқталатын болсақ, бұл отбасы бұрыннан домбыраны «ата кәсіп» еткен әулет. Домбыра жасау шебері Әділғазы Тыштыбайұлынан Арынғазы шебер туады. Арынғазыдан төрт ұл, бір қыз. Ұлдары – Әкімнұр, Бақытнұр, Қуаныш, Бақыткелді. Қызы – Амангүл. «Әлемдегі ең үлкен домбыраны жасау» дейтін осы маңызды жобаға бір үйдің бес баласы да атсалысқан. Бірақ басты жасау шеберлері біз атын атаған Бақытнұр мен Бақыткелді. Басты жасаушы Бақытнұр мырза 1976 жылы 7 наурызда туған. Ол 1992 жылдан бері домбыра жасап келеді. Яғни биыл оның домбыра жасап келе жатқанына – 28 жыл. Ол кісі домбыра жасау шеберлігінен тыс, үй әшекейлеу, қазақ қолөнерінен дәріс оқу, жергілікті мешіт жұмыстарын басқару сияқты шаруаларымен де айналысады, – дейді Көкбөрі Мүбарак Қизатұлы.
Бақытнұр шеберге Қытай үкіметі 2011 жылы маусым айында «Қазақтың домбыра өнерінің уәкілдік мұрагері» деген куәлік берген екен.
Алыс-жақынға танымал Абай және Жамбыл үлгісіндегі домбыраларды ойып жасау шеберлерінің «Қос домбыралы шаңырақ», «Қондырғылы домбыра» қатарлы өнер туындылары «Қытай мемлекетінің ең үздік музыкалық туристік кәдесыйы» болып бағаланған. Бұл алып домбыра алғашқыда Қытайдағы қазақтар жиі қоныстанған Іле, Алтай, Тарбағатай секілді үш аймақтан құралған Іле қазақ автономиялы облысының құрылғанына 60 жыл толуына орай, 2014 жылы автономиялы облыстың «Жібек жолы» мұражайының тапсырысымен жасалған. Домбыраның ағашы қарағай мен талдың қоспасынан тұрады.
Ағайынды шеберлердің айтуынша, жергілікті үкімет пен түрлі ұйымдар, мәдениет қайраткерлері алып домбыраны Гиннес рекордтары тізіміне енгізбекші болады. Құзырлы орындардан келген мамандар мен ақпарат қызметкерлерінің кеңесінен кейін, «Егер, ағайынды шеберлер бұл алып домбыраға малдың ішегінен үнді әрі берік өзгеше ішек орнатып, сонымен бірге мұны шертуге болатындай, зор дауыс шығара алатындай мүмкіндікке жетсе, бұл сөзсіз Гиннес рекордтары тізімінде ерекше орын алады» деп пәтуаласады. Қазір ағайынды екі шебер бұл алып домбыраның шертуге болатын тәсілін қарастырып жатыр.
Гиннес рекордтары тізіміне жол алғалы тұрған домбыраның бұған дейін де көлемі мен сәні, жасалу шеберлігі, дәлме-дәл өлшемдері, 35 күндік тоқтаусыз еңбекпен осы қалыпқа келуінің өзі де ел іші-сыртын шулатып, қазақтың мәртебесін бір көтеріп тастады.
АЛМАТЫ