Азық-түлік бағасының өсуі − халықтың тұрмыс-тіршілігіне теріс әсер ететін факторлардың бірі. Бүгінде күнделікті тұтынатын өнім бағасы күннен-күнге шарықтап барады. Сондықтан өңірлерде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етіп қана қоймай, әлеуметтік маңызы бар тауарлар бағасының күрт көтерілуін болдырмайтын шаралар легін қолға алу қажет.
Бұл бағытта ең алдымен тұрақтандыру қорындағы азық-түліктің бағасына көңіл аударған жөн. Мәселенің мәнісіне «Ақжайық» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясының мысалында үңіліп көрейік. Мұндағы 2020-2021 жылдарға арналған тұрақтандыру қорына әлеуметтік маңызы бар азық-түліктің 11 түрі енгізілген. Бұлар: сиыр, құс еті, ұн, нан, макарон, өсімдік майы, қарақұмық, күріш, қант, тұз және жұмыртқа. Соңғы деректерге қарағанда, облыста осының ішінен өсімдік майы 12%-ға, қант 60%-ға және жұмыртқа 13%-ға қымбаттағаны байқалады. Бағаны тежеу үшін аталған қор жетекшілері бұған дейін әлеуметтік дүңгіршектер мен «Алтындар» супермаркеттерінде нарық бағасынан төмен мөлшерде сатуды ұйымдастырып келіпті. Соңында қордың түбі көрініп қалғанға ұқсайды. Өйткені бұл дүкендерде азық-түлік арзан болғандықтан, бәрі жаппай сатып ала берген. Бұған қандай қор да төтеп бере алмасы анық.
Бағаның төмендеуіне облыс аумағындағы өсімдік майын шығаратын зауыт өнімдері де ықпал ете алмаған. Теректі ауданының әкімі Арман Өтеғұловтың айтуынша, бұған дейін қолда бар шикізат пен өнімнің әр литрі 600 теңгеден белгіленіп келген. Тұтынушының қолына тигенше баға өседі. Мұның басты себебі, зауыт конвейері мен дүкен арасындағы қаптап жүрген делдалдардың бағаны қолдан өсіруі көрінеді. Қалай десек те бүгінде аталған зауыт шикізат өнімдерінің тапшылығын бастан кешіп отыр. Мұндағы шикізат қоры таусылуға таяу. Бұл дегеніңіз зауыт өнім шығаруды тоқтатады деген сөз. Бұған қоса, былтыр өңірдегі майлы дақылдар егістігінің, соның ішінде күнбағыстың әр гектарынан небәрі 4 центнерден өнім алынғаны да мәселені ушықтыра түскен. Ал шикізатты сырттан алайын десе, Ресей әр тоннасына 350 мың теңге сұрап отыр. Бұл зауыт үшін тиімсіз, өзін-өзі ақтамақ түгіл, шығынға батырады. Сонда өнім бағасын тұрақтандырудың жалғыз жолы қалып отыр. Ол − жарық, газ, жылу, су секілді қуат көздерінің бағасын төмендетіп, облыста майлы дақылдар егістігінің өнімін молайтатын кешенді әрі тың тәсілдер енгізу. Өңірдегі суландыру алқаптарының көлемін көбейту де бұл іске оң ықпалын тигізер еді.
Қалай дегенмен де Орал өңірінің тұрғындарын бірінші қажеттіліктегі азық-түлікпен қамтамасыз ету жайы толық шешімін тапқан жоқ. Сондықтан да бұл бағыттағы жұмыстардың әдістемесін одан әрі жетілдіру қажет.
Облыста көкөніс түрі де қымбаттаған. Соның ішінде картоп бағасы күрт өскен. Мысалы, өткен 2020 жылдың соңында сауда нүктелерінде әр килосы 100-115 теңгенің төңірегінде болса, бүгінде бұл баға − 200-220, кейбір жекеменшік дүңгіршектерде 250 теңгеге дейін өскен. «Ақжайық» ӘКК-нің өкілдері бұл үшін қордан 59 тонна өнімді нарық бағасынан 20-30%-ға төмен бағамен өткізу белгіленді деп мәлімдегенімен, оның шапағатын облыс тұрғындары сезіне қойған жоқ.
Батыс Қазақстан облыстық статистика департаментінің мәліметіне сүйенсек, биылғы ақпан айында қиярдың килосы сырттан – 715 теңгеден, қызанақтың килосы 533 теңгеден сатып алынған. Ал сауда орындары мен супермаркеттердегі баға бұдан әлдеқайда жоғары. Тіпті кейбір көкөніс сатылатын нүктелерде қызанақтың әр килосы 1650 теңгеден тұр. Рас, картоп, пияз, қияр мен қызанақ және өзге де бау-бақша өнімдері әлеуметтік маңызы бар тауарлар тізіміне енгізілмеген. Алайда солай екен деп бұлардың бағасы күннен-күнге өсе беруі керек пе?!
Жоғарыда аталған дақылдардың дені көкөніс сақтау қоймаларында сақтауға өте ыңғайлы. Солай бола тұра көкөністердің шектеулі бөлігі ғана сақталатыны несі? Бұл қоймалар сыйымдылығының тарлығын көрсете ме, әлде өнімдер тиісті көлемде жеткізілмей ме? Батыс Қазақстан облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының дерегінше, қазіргі күні өңірде 57 көкөніс сақтау қоймасы бар. Бұлардың бәрі – жекеменшік қоймалар. Оның дені өңірдегі ірі агроқұрылымдар мен шаруа қожалықтарының иелеріне тиесілі. Олардың бәрі қарапайым тұрғындардың қажеттілігін өтеуге көңіл қояр ма екен? Қазіргі есептеу бойынша 57 қоймаға небәрі 40 мың тоннадай ғана өнім сыятынын ескерсек, бұл сыйымдылық 660 мыңнан астам тұрғыны бар өңірге жеткіліксіз. Сондықтан мемлекет-жекеменшік әріптестігінің өрісін кеңейтуге ден қойған жөн. Осы арқылы стратегиялық маңызы бар қойма құрылыстарын салуға жол табуға болады.
Көкөністердің бағасын қымбаттатпай ұстап тұрудың тағы бір жолы − өнеркәсіптік жылыжай кешендерін құру. Облыс орталығымен іргелес Теректі және Бәйтерек аудандарында мұндай нысандардың бірі жұмыс істеп тұр, екіншісінің құрылысы аяқталу сатысында. Енді бір жоба 2025 жылы іске қосылмақ.
Сүт өнімдерін өндіру саласында да жоғарыда айтылғандай, ірі жобалар жүзеге асырылмақ. Ал тұрғындарды ет және ет өнімдерімен қамту мәселесіне келсек, бұл бағытта облыс ел өңірлерінің ішінде алдыңғы қатарда тұр. Жалпы, Орал өңірінің бәсекеге төтеп бере алатын табиғи азық-түлік өнімдерін өндіруге мүмкіндігі мол. Алғышарттары да бар. Осы әлеует толықтай пайдаланылса, Ақжайық аймағындағы аспандап кеткен азық-түліктің бағасын қалыпты деңгейде ұстап тұруға болатыны сөзсіз.
Батыс Қазақстан облысы