Қауесет вакциналау қарқынын төмендетеді

Мәселен, биотехнолог, биология ғы­лым­дарының кандидаты Ілияс Есма­ғам­бетов КВИ-ге қарсы Спутник V вак­цинасын жасаған ғалымдар тобында жұ­мыс істеп, оның технологиялық схемасын пысықтаумен айналысқан. Сондықтан ол – аталған екпенің ерекшеліктері мен тиімділігін бір ғалымдай білетін адам. Оның айтуынша, Ресей мен Қазақстанда өндірілген вакциналардың сапасында айырмашылық жоқ. Ғалымдар вакцина жасаудың платформасын құруға 20 жылдан астам уақыт бойы дайындалған. Тек алдын ала тәжірибе мен технологиялық кестелердің нәтижесінде екпе қысқа мерзімде дайын болды.

«Шынында, өндірістік схемаларды іске қосу алғашқы кезеңде қиын болды. Себебі көптеген алаңда бұған де­йін кө­лемді өндіріс тәжірибесі болды. Бі­рақ бұл Гамалея институтының жаппай вак­циналауға арналған препарат шы­­ға­рудағы алғашқы үлкен тәжірибесі болған­дықтан, бірқатар қиындықтар туындады», дейді ғалым.

Бюрократиялық кедергілер туындауы мүмкін

Спутник вакцинасын халықаралық тұр­ғыда мойындатуда және ДДҰ-ның оны қабылдау барысындағы қиындықтардың себептері туралы сұраққа жауап бере отырып, І.Есмағамбетов ДДҰ-ның өз заңдары бар екенін айтты. Олар оны сақтауға мін­детті және белгілі бір препаратты осы ұйым тануы үшін тексерулерден, бірқатар са­рап­тама мен реттеуші әдістерден өтуі керек.

Сарапшының айтуынша, ДДҰ өз сарапшыларымен бірге келіп, клиникалық зерттеулердің барлық мәліметін толық қа­­рап, осы вакцинаны шығаратын бар­лық сайттарды бағалауы керек: олар еуро­па­лық стандарттарға, сапаға сәйкес бо­луы үшін ДДҰ сарапшылары есеп береді. Со­дан кейін шешім қабылдауға жауапты адам­дар осының бәрін зерттеп, барлық тар­мақтар мен стандарттарға сәйкес келе ме, жоқ па, соны шешеді. Бұл – өте күрделі процесс.

«Еуропада вакцина өндірушілері жү­йені еуропалық стандарттарға сәйкес жа­сады. Тиісінше, ресейлік стандарттар әлем­дік стандарттардан өзгеше болуы мүм­кін. Барлығын, соның ішінде кли­ни­калық зерттеулердің хаттамалары, бар­­лық өндірістік ережелерді ағылшын ті­ліне аудару керек. Бұл біраз уақытты ала­ды. Қытайда әлемдік нарыққа шығуға ал­дын ала дайындық болды. Мүмкін Ресей Федерациясы үшін бұл дәрі – осындай деңгейге жеткен кездегі алғашқы тәжі­рибе. Әрине, мұндай бюрократиялық про­цедулар туындауы мүмкін», дейді ға­лым.

І.Есмағамбетов вакцина жайлы қоғам­да айтылып жатқан қауесеттерге тоқтала келе, бұл күрделі мәселе екендігіне тоқ­талды. Интернетте вакцина туралы түсі­нік­сіз бейнежазбалар бар. Олар вакцина туралы жалған ақпарат жариялайды. Кей­бір ғылыми дәрежесі мен атағы бар адам­­дар вакцинадан кейін адамның гене­тикалық түрленуіне алып келеді дейді. Бұл дәлелі жоқ бос сөздер.

Ғалым Қазақстанда өндірілген Спут­ник V вакцинасының ресейлік Спут­ник­тен өзгеше ме деген сұраққа: «Дәрі­нің барлық партиясы, өндіріс орнына қарамастан, бізге, Гамалея институтына бақылауға ке­леді. Параметрлердің бір бөлігін тікелей өзім бақылаймын, соның ішінде Қараған­ды фармацевтикалық кешенінің партияла­ры бірнеше рет тек­серілді. Сондықтан Ре­сей мен Қазақ­стан­­да өндірілген препа­рат сапасында айыр­­машылық жоқ деп айта аламын. Сон­­­дай-ақ барлық бастапқы материалдар Гама­­лея ­институтымен бар­лық ­өн­ді­­ріс­­тік орындарға жеткізіледі», деді І.Есмағамбетов.

КВИ-ға қарсы қазақстандық вакцинаға келетін болсақ, биотехнолог біздің препаратты жасаушылар жақсы нәтиже көрсет­кеніне сенімді.

«Меніңше, бұл жерде клиникалық зерт­теулердің деректеріне назар аудару керек. Барлығын толығырақ зерттеңіздер. Бірақ Қазақстанда оның сапалы баламасын жасай алғанымызға күмәнім жоқ», дейді І.Есмағамбетов.

Ресейлік КВИ вакцинасын жасауға қатысқан ғалым қазіргі уақытта Гама­лея институтында үнді, британдық, оңтүс­тік­африкалық штаммдарына қарсы им­мунитетті қалыптастыру үшін вакцинаны түр­лендіру бойынша жұмыс жүргізіліп жатқанын хабарлады.

Репродуктивтік функцияға кері әсері бар ма?

Вакцинаның репродуктивтік функ­ция­ларға кері әсері жөніндегі адам­дар­дың қазіргі қорқынышы туралы айта келе, І.Есмағамбетов ғылыми тұрғыдан алғанда, мұндай тұжырымдарға ешқандай негіз жоқ екенін атады.

«Меніңше, түсіндірме жұмыстарын жүргізу керек. Вакциналар аденовирус платформасында жасалған, аденовирус – бұл барлық адамдар ауыратын әдеттегі ЖРВИ. Бұл аурулардың асқынуы немесе ауыр ағымы болмайды. Бейтарап вектор вирус негізінде жасалады, негізінен патогендік емес немесе бұл вектор қандай да бір жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін емес», дейді ғалым.

Биотехнологтың айтуынша, Ухань штамын жыл бойы айтуға болады, содан кейін ревакциналау қажет болады.

«Бұл мәселе институтта талқыланып жатыр. Кейінірек бұл туралы ұсыныс­тар болуы мүмкін. Әзірге бейресми түр­де сіз арнайы тест жүйелерімен тексе­рілуіңіз керек. Бұл өте маңызды, өйт­кені барлық тест жүйелері вакцинадан ке­йінгі иммунитет­ті анықтауға жарамсыз. Бұл жүйе негізгі компонент ретінде коронавирустың бет­кі ақуызын немесе оның доменін бай­ла­ныстыратын рецепторды қамтиды. Спутник V алған көптеген адам үстірт иммунитетті көруге, антиденелер деңгейі арқылы белсенділікті зерттеуге барады, сол жер­де теріс нәтиже көріп, вакцина пайда­сыз деп ойлайды. Ал шындығында, бұл тест – жүйеде негізгі компоненттің бірі. Сондықтан Гамалея институтында жасалған біздің тест жүйесі қолайлы деп айта аламыз», дейді ғалым.

І.Есмағамбетов сондай-ақ КВИ-ға қарсы екпеден кейінгі иммунитет тура­лы өз пікірін білдірді. Ол денеге, жас ерек­­шелігіне байланысты көрінеді. Егде жас­тағы адамдарда антиденелер имму­нитеті жас адамдарға қарағанда ертерек түсе бастайды. 30 жасқа дейінгі адамдарда иммунитет тұрақты, ол алты айға созыла­ды, содан кейін біртіндеп төмендей бастайды. Алайда ғалым тіпті бұл құлдырау ин­­фек­циямен күресу үшін маңызды деп санамайды.

І.Есмағамбетовтың өзі де Спутник вакцинасын алған. Әріптестері де осы ек­пе­­нің алғашқы сериясымен вакцина­лан­ған.

Гамалея атындағы Ұлттық эпиде­ми­о­­­­логия мен микробиология ғы­лыми-зерт­теу орталығының қазіргі жұ­мысы ту­ралы айта келе, вакцинаны жа­сау мен же­тілдіру бо­йынша, ғалым қазір­гі уақытта пайда болған жаңа үнді, бри­тан­дық, оң­түстікафрикалық штамдарына қар­сы им­мунитетті құру мүмкіндігімен Спутник V мо­дификациясы бойынша кеңейтіл­ген жұ­мыс жүргізіліп жатқанын мәлімдеді.

«Біз жаңа штаммдарға қарсы бағыт­талған прототиптер толығымен зерт­те­ліп, сынақтан өтіп, осы вакциналық препа­рат­тардың жеделдетілген кли­ни­калық зерттеулері болуы мүмкін бол­ған кезде жауап береміз. Егер оларды өн­ді­ріске тез енгізе алатын болсақ, мүм­кін ревакцинацияны жаңа штаммдарға түр­ленді­ріл­ген вакцинамен жасаған жөн», дейді І.Есмағамбетов.

Ұжымдық иммунитет қалыптастырамыз дей алмаймыз

Ал ұжымдық иммунитетті құру үшін халықтың 70%-ын қысқа мерзімде вакциналау керек дейді, бұл ірі елдерде мүмкін емес. Ал І.Есмағамбетов алғашқылардың бірі болып екпе алған адамдардың имму­нитеті төмендей бастағанын айтады. Жа­қында вакциналанғандар бар, олар­дың им­мунитеті мықты. Вакцинаға қарсы адамдар да бар. Популяцияда гетеро­генділік бол­ған­дықтан, бұл вирусқа ұжымдық имму­нитеттің қысымынан тиім­ді шығуға мүм­кіндік береді. Міндетті вакцинаға ке­ле­тін болсақ, ғалым адамдарды дұрыс емес әрекеттерге мәжбүрлеуге қарсы еке­нін білдірді.

«Вакцинада ешқандай шектеу жоқ деп айтуға болмайды. Дегенмен оны дәрі­гермен келісу керек. Адамдарда созылмалы, аутоиммунды аурулар болуы мүмкін. Біз ештеңеге қарамастан, ұжымдық имму­ни­тетті қалыптастырамыз деп айтуға болмайды. Әр адамға жеке қарау керек», дейді І.Есмағамбетов.

Молекулалық биологтің айтуынша, жалған ақпараттың бірі бұл вакцина енгі­зілгеннен кейін адам генетикалық түр­лендірілген болады. Егер біз осы логиканы ұстансақ дейді ғалым, барлық адамдар болып гендік-түрлендірілген болатын едік. Өйткені әрбір адам өмірінде бір рет болса да вирустық инфекциямен ауырған. Ал вирус жасушаға еніп, өзінің генетикалық материалын енгізеді. Осы тұрғыдан алғанда, әлемдегі барлық адамдар бірнеше рет генетикалық түрлен­діріл­ген.

І.Есмағамбетов бұл вирустың таби­ғат­та белгілі болғанына назар аударады, бірақ қазіргі кезде адамдар тап болған мұндай нұсқаның патогенезі онша айқын емес. Вакциналанбаған және вирус жұқтыратын адамдар бар. Ол жасушалардан жақсы өседі, жұқтыра алады, ал біреу іс жүзінде мүмкін емес. Бұл тек жеке және дененің ерекшеліктеріне байланысты: біреу жо­ғары вирулентті вирусты шығарады, біреу патогенді емес, іс жүзінде басқа адамды жұқтыра алмайды. Тікелей корреляция жоқ. Ғалым бұл генетиканың, иммундық жүйенің ерекшеліктері деп болжайды.

«Егер біз иммунитеттің ерекшеліктерін түсінетін болсақ, онда вирустың бар­лық бөлігін иммундық жүйе басқа жасуша­ларға ұсынады, бұл белгілі бір иммуни­тетті құруға мүмкіндік береді. Және ви­рустың бөліктері мүлдем басқаша болуы мүмкін, бұл генотипке байланысты», деп есептейді ғалым.

Сондай-ақ бұл SARS-тің бір бөлігі екенін, вирус өте қауіпті екенін айтты. Та­рих көрсеткендей, ол кез келген вирустың классикалық статистикалық мінез-құлық үлгісінде қалды.

«Адамзат тарихына көз жүгіртсек, «орыс», «гонконг», «испан» тұмауы болды. Ең алғашқы індет статистикаға сәй­кес әлем халқының 30%-ын, содан кейін ­10%-ын алып кетті. «Испан» пайда болған кезде, иммундық қабат дайын болмады, вирус ауыр болды. Кейіннен иммун­дық жүйе дайындалып, індет оңай өтті. Содан кейін, медицина дами бастады, бұл ауруды жүйелі түрде емдеуге мүмкіндік берді. Жаңа SARS-CoV-2 вирусына адамзаттың бәрі бірдей тұмау вирусы сияқты дайын болмады. Өйткені оның жұқпалы ауруы тұмауға қарағанда әлдеқайда жоғары болды. Сондай-ақ соңғы 10-20 жыл ішінде бұл тривиалды емес құбылыс. Соңғы он жыл ішінде COVID-19 сияқты індет болған жоқ, сондықтан бәрі дұрыс шығар», дейді ғалым.

АЛМАТЫ