Бабаларымыздың білім мен мәдениет жолындағы ізденісін таңбалы тастардан, тарихи ескерткіштерден көруге болады. Ол ол ма, көшпенді өмірдің соңғы ғасырында дала кітапханасын пайдаланғанын да білеміз.
Көкпекті даласында көне кітапхана болғанын өлкетанушы, тарихшы Қайрат Мәліқаждар айтып жүретін. Қайда десек, дала кітапханасы Биғаш ауылының маңында екен. Әне, әйгілі Толағай тауы жазық далада шошайып, көрініп тұр. Ертеде кескілескен шайқас болған орындар да осы тұста.
– Оқушы кезімізде бұл жазыққа саяхатқа келдік. Найзаның сабы, жебенің ұшы сияқты қару-жарақтардың сынығының талайын тапқанбыз. Тағы бірде осы жол бойына жақын маңнан қойма таптық. Жалпы көшпелі қазақ даласында қоймалар өте көп болған, – деді өмірін өлкетануға арнап келе жатқан Қайрат Мәліқаждар.
Жергілікті жұрт дала кітапханасы атап кеткен көне кесене – Биғаш ауылының арғы жағындағы жазықта. Кең жазықта жалғыз тұрған кесенені жергілікті жұрт Апырым байдікі деседі. Алты қырлы бейіттің биіктігі 6 метр шамасында. Қорғанның сыртынан қайтадан қоршау салынған. Жалпы ай күмбезді кесененің сәулеті өзгеше. Кісі жерлеген жердің сыртына 2 метр биік тастан қорған салып, оның үстіне 2 метр биіктікте ағаш діңгектер орнатылып барып шатыр жабылған. Ал шатырдың үстіне биік күмбез тұрғызылған. Шатырдың астыңғы жағынан арнайы кітапты апарып қоюға арналған тесік, кісі сыятындай есік жасалыпты. Кесенеге керек тасты алыстан тасу үшін де біраз күш жұмсалғанын көруге болады. Өйткені кесене орналасқан кең жазықта ешқандай тас жоқ.
– ХІХ ғасырдың басында өмір сүрген Апырым бай оқымысты адам болыпты. Ол кісі оқыған кітаптарын ел игілігінен де аямапты. Өзі өмірден өтерінде ұрпақтарына кесенесінің шатырынан кітап қоятын орын шығарып, оған барлық кітабын киізге орап қоюды аманаттапты. Жаз жайлауы Алтай болғандықтан, алысқа адамдар кітап іздеп сабылмасын деп кесене шатырына дала кітапханасын салғызған. Ұрпақтары елге керекті кітаптарды киізге орап, кесене шатырына қойып кетеді екен. Оны білетін оқымыстылар кесенеден керек кітабын алып, қайта апарып қойып отырған, – дейді Қайрат Мәліқаждар.
Дала кітапханасының дәстүрлі үрдісі қай жылдардан бастап жойылып, кітаптарды кім алып кеткені белгісіз. Бір анығы – кесене шатырындағы кітапханадан көптеген оқымыстылар кітап алып оқығанын елдің бәрі біледі.
Шығыс Қазақстан облысы,
Көкпекті ауданы