Тарих • 30 Қараша, 2023

«Мақыш балуан» повесі кімге арналған?

Кеңестік кезеңде қуғын-сүргіннің зардабын қазақ жұрты да аз шек­­педі. ХХ ғасырдың 20-50 жылдары большевиктік-сталиндік би­лік­тің солақай саясатынан қаншама жазықсыз жан жапа шек­ті: біреуі атажұртын тастап, шет жерлерге мәжбүрлі түрде жер­ ауды, біреуі атылып кетті, енді біреуі түрмеге жабылды, ке­ле­сі бірі хабар-ошарсыз кетті. Алайда сол жандардың артында қалған ұрпақтары жадында олар туралы естеліктер қал­ды. Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі мем­ле­кеттік комиссия қолға алған жоба – «ХХ ғасырдың 20-50-жыл­да­рындағы Қазақстандағы жаппай саяси қуғын-сүргін және оңал­­ту үдерістері: бірыңғай деректер базасын құру» аясында қу­ғын-сүргін құрбандары туралы архив құжаттарымен қатар әр өңір тұрғындарынан естеліктер жинастырылған. Сондай есте­лік­­тердің бірін жазушы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ айтып­ бер­ген еді.

Тарих • 29 Қараша, 2023

Әсет ақынды фотоға түсірген кім?

Қазақтың ән өнерінде айрықша орны бар тұлғаның бірі – Әсет Найманбайұлы. Музыка өнерін зерттеуші, академик Ахмет Жұбанов 1963 жылы жарық көрген «Замана бұлбұлдары» атты монографиясының 262-бетіне тарихта тұңғыш Әсет Найманбайұлының фотосын жариялаған екен. Одан кейін қазақ әдебиетінің белді өкілі, балалар жазушысы Сапарғали Бегалин «Мәдениет және тұрмыс» журналының 1977 жылғы желтоқсан айындағы санына «Әнші Әсет» атты мақаласымен бірге жоғарыдағы фотоны екінші рет жаңғыртып жариялапты. Қазіргі таңда жаппай қолданыста жүрген Әсет ақынның фотосының түп негізі осы. Бұл күндері ақын бейнесі компьютерлік мүмкіндіктер арқылы өңделіп, көркем түрлендіріліп тарап жүр.

Тарих • 29 Қараша, 2023

Араб-парсы деректерін­­дегі қазақ тарихы

Мәдениет және ақпарат министрлігі Қолжазбалар және сирек кітаптар ұлттық орта­лығында қазақ тарихына қатысты Иран Ислам Республикасынан әкелінген ма­ңызды құжаттар таныстырылымы ұйымдастырылып, аталған іс-шара аясында «Қазақ тарихы парсы және араб деректері негізінде» атты ғылыми-танымдық жиын өтті.

Тарих • 29 Қараша, 2023

Алаңда бас та жарылды, басқа да жарылды: Әзірбайжан Мәмбетовтің Желтоқсан оқиғасы туралы естелігі

Әлеуметтік желіде белгілі режиссер, педагог, қоғам қайраткері Әзірбайжан Мәмбетовтің Желтоқсан оқиғасы туралы жазған естелігінен үзінді тарап жатыр, деп хабарлайды Egemen.kz

Тарих • 28 Қараша, 2023

Бұл фильмді табу керек

Бұл 1940 жылы бүкіл ел болып кеңестік Қазақстанның 20 жылдығын мерекелеуге дайындалып жатқан шақ еді. Мәскеулік және қазақ кинодокументалистері «Қазақстан» атты фильмді түсіруге кіріскен. Біз сол кезде 93 жастағы Жамбылмен кездеспек болдық. Бұл жөнінде алдын ала келісілмеген болса да, біз – кино түсі­ру­шілер тобы және оған қатысатын ақындар, ойынға деген қоян, түлкі, тіпті қасқырлары, бүркіттері бар аңшылар, бәріміз түн ішінде Алматыдан тар­тып кеттік. Жамбылдың тұратын ауылы 80 километр қашықтықта екен.

Тарих • 21 Қараша, 2023

Түркістан комитетіндегі қазақтар

1944 жылғы мамыр айының басы. Гурьев облысының аумағына түскен 14 неміс парашютисі мүліктерінің арасынан дәптер алынды. Дәптердегі жазбалар араб ғарпімен жазылған. Қолға түскен мүліктер тізімінде Әлихан Ағаевқа тиесілі қалың дәптер, жеке қолтаңбалар, легионерлер тізімі, 30 баспа парақ хаттар болған. Бұған қоса неміс тіліндегі радиобайланыс бойынша 17 баспа парақ хаттар, Дм.Доляның «Возвращение счастье» брошюрасы, қолданылған юд-шифр табылған. Екі дәптердің кімге тиесілі екені белгісіз. Қазақтың белді тұлғаларының 6 портреті мен 2 «Алаш» эмблемасы бар.

Тарих • 19 Қараша, 2023

Сұхбаттарда қатталған тарих

«ХХ ғасырдың 20-50-жылдарындағы Қазақстандағы жаппай саяси қуғын-сүргін және оңалту үдерістері: бірыңғай деректер базасын құру» – Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі мемлекеттік комиссия қолға алған тарихи маңызы мол жобаның бірі. Жоба аясында авторлар қуғын-сүргін құрбандары туралы архив құжаттарымен қатар әр өңір тұрғындарынан естеліктер жинастырған.

Тарих • 19 Қараша, 2023

Сұлтанмахмұттың наласы

Сұлтанмахмұт Торайғыровтың арманы мен мұраты, ойы мен мүддесі белгілі әдебиетте. Өзі айтпақшы, «Қараңғы қазақ көгіне өрмелеп шығып Күн болам» дегеннен асқан не мұрат керек. Ақыры солай болды да. Мұрат-мүддесі бол­ған соң оның қайғысы мен қапасы, мұңы мен наласы және бар. Біздіңше, Сұл­танмахмұттың наласы деген оқшау тақырыпты әдебиетке енгізген жазушы – Мұх­тар Мағауин. Жиырма жеті жыл ғана жасаған ақынның күнделігінде бірер сөй­лем, бір топ өлең ретінде сақталып, күллі қазақ даласына тараған, өң өкі­ніштісі, сол кезде, заманында қалып қойған нала емес. Және жалғыз Сұлтан­махмұт Торайғыровтың ғана емес, күллі қазақтың наласы мен көз жасы.

Тарих • 17 Қараша, 2023

«Елдіктің кепілі – жер». Алаш қайраткерлерінің жер туралы нақыл сөздері

Жерсіз ұлттық мүдде құндылықтары қалыптаспайды. Қазақтың сан ғасырлық тыныс-тіршілігі жерге тығыз байлаулы. Ұлтымыздың өркендеуі жөніндегі сан сауал ел мен жер тағдыры төңірегінде өрбіген. Себебі қазақтың барлық өмірі, байлығы, тарихы, дәстүр тәжірибелері, ұрпақ болашағы жерді қорғаудан, бір қарысын жоғалтпай болашаққа аманаттаудан құралады. Дана халқымыз қасиетті жерді «анаға», «Атамекенге» балаған. ХХ ғасыр басында да қазақ даласы, қазақ баласы жер жайындағы мәселелермен жиі бетпе-бет келіп отырған. Соның ішінде Алаш қайраткерлері өз еңбектерінде тығырықтан шығар жолды нұсқап отырған. Осы орайда Алаш қайраткерлерінің жер туралы жазған жазбаларынан үзінді ұсынамыз.