Табысын жасырғандар айыппұл төлейді

Жалпыға бірдей декларация­лау мәсе­лесі еліміз егемендігін алғалы талай рет қозғалған. Бі­рақ «мұндай ауқымды шараны енгізуге дайын емеспіз» деген желеумен кейінге ысырыла бер­ді. Тек 2015 жылдың қараша­сын­да «Қазақстан Республикасы­­ның кейбір заңнамалық актіле­ріне жеке тұлғалардың кіріс­тері мен мүлкін декларациялау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң қа­былданғаннан кейін ғана бірқатар жұмыс қолға алына бастады.

Декларациялаудың түп-төр­кі­ніне үңіл­сек, бұл – мемлекет­тік салық саясатын дұрыс жүргі­зу­ге, «көлеңкелі» экономика­­мен күре­суге, жемқорлықтың жо­­лын кесуге ықпал ететін ұтымды тәсіл. Шыны­мен әділ де адал жүргізілсе, декларация­лау – ел қазынасына қомақты қаржы тү­сі­ретін тиімді жүйе болар еді. Та­бысы мен мүлкін жасырып, шетелге асырып жүрген талай бай-бағландарды, билік пен бизнесті қатар жүргізіп отырған лауазымды тұлғаларды анықтауға да мүмкіндік береді. Қысқасы, жалпыға бірдей декларациялау – жеке тұлғаның табыстары мен мүліктерін ашық жария­лауы, оның негізгі мақсаты – «кө­лең­келі» экономикамен күрес, сыбай­лас жемқорлықты азайту, ел қа­зынасына түсетін түсімдер мен салықтарды көбейту. Бұл мәселе Елбасының бес институттық ре­­фор­­масын жүзеге асырудыӊ 100 қа­дамы Ұлт жоспарында да ай­қын­далып, 2017 жылдыӊ 1 қаӊ­­тарынан мемлекеттік қыз­метшілер үшін, одан әрі барлық қазақстандық үшін кірісті және шығысты жалпыға жариялауды кезең-кезеңімен енгізу болып нақты белгіленді.

Демек, жалпыға бірдей декларациялау бәрімізге де қатысты, яғни құжатты кәмелетке толған бар­­лық азамат, қандастар және тұ­руға ықтиярхаты бар тұлғалар, олар­­ға тіркелген мүлік болған кезде кә­мелетке тол­маған балалар да, сон­дай-ақ ел аума­ғында мүлкі бол­ған немесе Қа­зақстан Рес­пуб­ли­ка­сынан салық са­лынбаған табы­сы бар ш­е­тел­діктер де тапсыруға мін­детті. Он­да табыс көрсеткіші, мем­ле­кеттік немесе өзге тіркеуге жататын жылжымайтын мүлік, көлік, бағалы қағаздар, бизнеске немесе кәсіпке қатысу үлесі және басқа да мәліметтер қамтылады. Ал тек айлықпен күн көріп отыр­ғандар, зейнеткерлер, стипендия алатын студенттер декларация тап­сыратын жылы пәтер немесе көлік секілді мүлік сатып алмаса немесе сатпаса, онда декларация тапсырмайды.

Сонымен, төрт кезең бо­йын­ша жүргі­зілетін декларация тапсыруды биыл алдымен мемлекеттік қызметшілер, олардың жұ­байлары бастады.

«Жалпыға бірдей дек­лара­циялаудың бірінші кезе­ңінің дек­ла­рациясын қағаз түрінде ұсы­ну мерзімі 2021 жылдың 15 шіл­де­сінде аяқталса, электронды түр­дегі декларацияны тапсыру 2021 жыл­дың 15 қыркүйегінде аяқталды. Бұл мерзім декларацияны электронды түрде тапсыратындарды ынталандыру мақсатында белгіленгенін ескеру қажет. Биылғы тамыздың аяғына дейін декларация тапсыруға тиіс азамат­тардың 99%-ы деклара­ция тапсырып қой­ды. Яғни ха­лықтың көп бөлігі декларацияны тап­сырудың ең соңғы мерзімі 15 қыр­­күйек екеніне қарамас­тан, құ­жатты ерте өткізді. Бұл қа­зақ­стан­­дықтардың белсен­ді­лігін, қол­­­дауын көрсетеді», деді Қар­жы ми­­­нистрлігі Мемлекеттік кі­ріс­тер ко­митеті басқармасы бас­шы­­сының орынбасары Айнұр Сартаева.

Мамандардың айтуынша, дек­лара­ция тапсырудың ал­ғаш­қы кезеңінің қорытын­дысы сара­ланып, оның талдама­сы «кө­леңкелі» экономикамен, жем­қор­лықпен күрестің неғұрлым тиімді тетігін құруға ықпал етпек.

«Декларация ұсынылғаннан кейін мем­лекет онда көрсетілген кірістер мен әлеу­меттік шығыс­тар­­ға қолданылатын са­лық шеге­рімдері туралы ақпаратты қол­да­на отырып, толық талдау жасайды, халық­тың жағдайын толыққан­ды көре алады. Талдау нәтижесі жан-жақты сараланғаннан кейін ха­лықтың әлеуметтік осал топта­ры нақтыланады және бұл жүйе мемлекеттік қолдау саясатын ре­т­­­теуге, өзгертуге көмек­тесе­ді. Со­нымен қатар жалпыға бір­дей дек­­­ларациялауға көшу мем­ле­­кет­тік бюджет­ке қосымша тү­­сім­­дерді қамтамасыз етуге, ла­уа­зым­­ды адамдардың заңсыз баюын тиімді бақылау есебінен кө­­леңкелі айналым­ды және сыбайлас жемқорлық деңгейін тө­мендетуге мүмкіндік береді», деді А.Сартаева.

Қаржы министрлігі Мемле­кеттік кірістер комитетінің біз­ге бер­ген мәліметі бойынша, жал­пыға бірдей декларациялаудың екінші кезеңі 2023 жылдың 1 қаң­тарынан басталады және бұл кезеңде мемлекеттік кәсіпорын­дар мен квазимемлекеттік сектор қызметкерлері мен олардың жұбайлары активтері мен міндет­темелерін декларациялайды.

Үшінші кезең – 2024 жылдың ­1 қаңта­рынан басталады. Онда заң­ды тұлғалардың басшыла­ры мен құрылтайшылары (қаты­су­­шыла­ры) және олардың жұбай­лары, дара кәсіпкерлер мен олар­дың жұ­байлары декларация тапсырады. Соңғы төртінші кезең – 2025 жылдың 1 қаңтарынан бас­талып, халықтың қалған санаттары та­быстары мен мүліктерін жариялайды. Осылайша, қазақ­стандықтар жалпыға бірдей дек­ларациялауға толық көшеді.

А.Сартаеваның түсін­ді­­руін­ше, актив­тер мен міндеттеме­лер туралы декларацияны са­лық төлеуші электронды түр­де – «Электронды үкімет» пор­талымен не­месе салық төлеу­шіге арналған арнайы қо­сым­шалар (e-Salyq Azamat, eGov mobile) арқылы тапсыра алады. Декларациялауға қатысты сұ­рақтар туындаған жағдайда мем­лекеттік кірістер органдарына немесе «1414» нөмірі бойынша байланыс орта­лы­ғына хабарласуға болады. Сондай-ақ бұл туралы Мем­лекеттік кірістер коми­тетінің рес­ми сайтындағы (kgd.gov.kz) «Жалпыға бірдей декларациялау» бөлімінде толық ақпарат берілген.

Жалпы, декларациялау кезін­де ешкім де жауапкершіліктен жалтара алмайды. Активтер мен міндеттемелер туралы дек­ларация­ны уақтылы тапсыр­маған азаматтар әкімшілік жауап­­кершілікке тартылады. Мер­зімінде тапсыр­мағандарға алдымен ес­керту жасалады, осыдан ке­йін де нәтиже болмаса, 15 АЕК мөл­шерінде айыппұл салынады.

Ал декларацияда табысын ­жа­сырып, бұрмалап көр­сет­кен­дерге де әкімшілік жауап­кер­шілік қарас­тырылған. Алғаш­қы кезде ескерту жасалады. Ес­керту жасалған бір жыл ішінде бұзушылық та­ғы қайталанса, онда 3 АЕК мөл­ше­рінде айыппұл салынады.