ӘМСҚ: Жүкті және босанған әйелдерге пайдалы шолу

Заң бойынша құқылы

Ана мен баланы қорғау медициналық көмек көрсетудің басым бағыты болып саналады. Жүктілік барысын бақылау болашақ ананы қажетті медициналық қызметтермен қамтамасыз етуге және жүктілікті жүргізу хаттамаларын сақтау­ға дә­рігерлердің ғана қатысуын талап ет­пей­ді. Жүкті әйел дәрігердің ұсы­ныс­та­ры мен нұсқауларын міндетті түрде орындауы тиіс.

«Халық денсаулығы және денсаулық сақ­тау жүйесі туралы» Кодексте жүкті әйел­дің құқықтары мен міндеттері көр­се­тілген. Бұл – ең алдымен, әйелдің өз ден­саулығын және әлі туылмаған ба­ла­сының денсаулығын қорғауға, жүк­­тілік кезінде, босану кезінде және одан кейін медициналық көмек алуға құқығы. Ал жүкті әйелдің міндеті – дә­рі­гер бақы­ла­уында болу үшін дер ке­зінде есеп­ке тұру», деп атап өтті Б.Әбді­ра­сы­лова.

Жүктіліктің алғашқы белгілерін бай­қа­ған сәттен әйел тұрғылықты жері бо­йын­ша емханаға жүгінуі қажет.

Емхананың медицина қызметкерлері жүк­тілік кезінде тек медициналық бақы­лау жүргізіп қана қоймай, психо­про­филактикалық көмек көрсету арқылы болашақ анаға жәрдемдесіп, қолдауы тиіс.

Жүкті әйелді есепке қою

Спикер атап өткендей, әйел жүктілік­тің 12 аптасына дейін міндетті түрде емханаға барып тіркелуі керек. Егер әйел ресми түрде жұмысқа орналасқан болса, онда заң бойынша жұмыс беруші өз қызметкеріне тексерілу үшін және жүк­тілігі бойынша медициналық есепке тұру үшін уақыт беруі керек. Бұл ретте оның жұмыс орны, лауазымы және орташа жалақысы сақталады. Бұл норма Кодексте қарастырылғанымен, барлық әйелдер өздерінің құқықтары туралы біле бермейді.

Қандай медициналық көмек көрсе­тілуі тиіс?

«Акушерлік-гинекологиялық көмек көрсету стандартында (ҚР ДСМ №92 бұй­рығы) жүкті әйелдің міндетті тексе­ріс­терден өтуі және гинеколог, терапевт дәрігеріне немесе басқа да бейінді мамандарға баруы қарастырылған. Ең бастысы, жүкті әйел әрдайым байланыста болуы және акушермен немесе гинекологпен хабарласып тұруы шарт. Жүкті әйел акушер-гинекологке бірінші рет жүгінген кезде дәрігер өмір тарихын, яғни оның даму тарихын жинақтайды: балалық шақта қандай да бір сырқаттары, оталар болды ма, оны емдеу әдістері қалай жүргізілді және т.б. Әйел барлық мағлұматты, соның ішінде егер болған жағдайда, алдыңғы жүктілік туралы айтуы керек. Мұның бәрі өте маңызды», дейді Б.Әбдірасылова.

Анамнезді толық жинақтағаннан кейін гинеколог науқастың және оның серіктесінің медициналық деректерін зерт­­тей бастайды. Әйелдің жұмыс жағ­дайы­,­ ­­­сонымен қатар темекі шегу, ал­коголь, есірткі немесе басқа да психо­ак­­т­ивті заттар­ды қолдану сияқты зиянды әдет­тер­дің болу-болмауына дейін бар­лы­ғын анықтап алады.

Жүктілік мерзімі белгіленгеннен кейін бірінші қабылдауда акушер-гинеколог жүкті әйелдің жеке картасын ресімдейді және оның қолына жүктілікті бақылау-қадағалау картасын береді. Сондай-ақ медициналық тексерулер та­ғайын­далады, оған міндетті түрде мыналар кіреді:

1) жүкті әйелді зертханалық тексеру – жалпы сипатта, әртүрлі ауруларды анық­тау үшін;

2) хромосомалық патология және құрсақ­ішілік ұрықтың туа біткен даму ауыт­қулары (даму кемістіктері) бойын­ша қауіп тобын анықтау үшін прена­тал­дық скрининг;

3) функционалды тексерулер: электрокардиограмма (ЭКГ), көрсетілімдер бойынша эхокардиография (ЭхоКГ), бүйректің ультрадыбыстық зерттеуі (УДЗ);

4) стоматологтің консультациясы (жүк­ті әйелдерге шұғыл және жоспарлы сто­­матологиялық көмек МӘМС жүйе­сі­нің қатысушылары ретінде тегін көрсе­тіледі) және көрсетілімдер бойынша – отоларинголог дәрігердің қарауы.

Жүктілік бойынша есепке қойыл­ған­нан кейін келесі қабылдау күні 10 күннен аспайтын мерзімде тағайындалады.

Жүкті әйелді бақылау-қадағалау жоспары

Екінші қабылдауда, жүкті әйелдің тексеру нәтижелерін алғаннан кейін гинеколог қауіп факторларын ескере отырып, оның қай топқа жататынын анықтайды және жүктілік пен босануды бақылаудың жеке жоспарын жасайды, сонымен қатар қосымша тексеру жүргізеді.

Сондай-ақ екінші қабылдауда жүк­тілік­ке қарсы көрсетілімдердің болуы немесе болмауы анықталады. Қарсы көр­сетілімдер болған жағдайда, онда жүк­тілікті тоқтату туралы мәселе меди­ци­­налық кеңес беру комиссиясына жібе­ріледі. Сонымен қатар әйелге бала көте­ру­ге және оның туылуына байланысты бар­лық қауіптер түсіндірілгеннен кейін, жү­к­ті­лікті үзуге қатысты өзі шешім қа­был­­дауға құқылы.

«Жүктілікті емхананың акушер-гинеколог дәрігері тіркейді. Медициналық көрсетілімдерін, сондай-ақ жүкті әйелдің жағдайын ескере отырып, оны жүктілікті жүргізуге арналған мамандандырылған орталыққа ауыстыруы мүмкін. Сондай-ақ әйел дәрігерлік-консультативтік ко­мис­сияның қорытындысы бойынша не­ғұр­лым жеңілдетілген жұмысқа ауы­су­­ға құқылы», деп түсіндіреді Бағдагүл Ысқаққызы.

Содан кейін, 30 аптада болашақ ана мін­детті түрде қайта тексеруден өтуі қа­жет. Ол қайтадан қажетті сараптамалар тапсырады. Үшінші триместрде ультра­дыбыстық скрининг жүргізіледі.

Сарапшы атап өткендей, егер әйелден патология анықталатын болса, онда оның денсаулығы мен жүктіліктің барысын ерекше бақылау үшін әйелдер кеңесінде жиі болуы керек.

Скрининг туралы толығырақ

Үш реттік ультрадыбыстық скрининг жүргізіледі:

1) жүктіліктің 11 аптасынан 13 апта және 6 күніне дейінгі мерзімде;

2) 19 аптадан 21 аптаға дейін;

3) 30 аптадан 32 аптаға дейін.

Егер ультрадыбыстық скрининг жүр­гі­зу кезінде пренатальды скрининг­тің бірінші кезеңінде:

- хромосомалық патологияның уль­тра­­­ды­быстық маркерлері (белгілері);

- ұрықтың туа біткен ақаулары;

- бірінші триместрдің біріктірілген тестін өткізгеннен кейін ұрықтың хромо­со­малық патологиясының жоғары жеке генетикалық қаупі (1:150 және одан төмен) анықталса;

- немесе жүкті әйелдің жасы 37-де, ал оның серіктесі 40 жаста болса, онда (көрсетілген факторлардың бірі болған кезде) жүкті әйел жүкті­лік­ті ұзартудың орындылығы туралы мә­се­лені шешу мақсатында ұрық­қа УДЗ қайта жүргізу немесе инвазив­тік пре­наталдық диагнос­тика жүр­гізу не мультидисциплинарлық перина­тал­дық консилиум жүргізу үшін көрсе­ті­лім­­дерді анықтау бойынша генетикке прена­талдық скринингтің екінші кезе­ңі­не жіберіледі.

Акушер қандай медициналық көмек көрсете алады?

Акушер дәрігердің қатысуын қажет етпейтін мынадай медициналық көмек көрсетеді:

1) пациенттің денсаулық жағдайын анық­тау үшін қабылдау және меди­ци­на­лық тексеру, жүктіліктің аурулары мен асқынуларын анықтау;

2) жүкті әйелдерге, босанған әйел­дер­ге және фертильді жастағы әйел­дерге олардың өмірі мен денсау­лы­ғы­на қауіп төндіретін жағдайларда кезек күт­тірмейтін және шұғыл медициналық көмек;

3) созылмалы аурулары бар жүкті әйелдерді учаскелік дәрігерлермен және бе­йінді мамандармен бірлесіп дина­ми­ка­лық бақылау;

4) акушер-гинеколог дәрігердің таға­йын­дауларын орындау;

5) бағыттар мен ұсынымдар бере оты­рып, әмбебап-прогрессивтік модель негізінде жүкті әйелдер мен босанған әйелдердің физиологиялық жүктілігін және патронажын өз бетінше жүргізу;

6) жүкті әйелдерге, босанған әйел­дер­ге, гинекологиялық науқастарға және әлеуметтік қаупі бар ұрпақты болу жасындағы әйелдер тобына үйде меди­циналық қызмет көрсету, жүк­ті­ліктің 12 аптасы мен 32 аптасына дейін­гі мерзімде жүкті әйелді әмбебап (міндетті) патронаждық бақылау, жүкті әйелдерді патронаждың әмбебап-про­грес­сивті моделінің схемасы бойынша олардың өміріне, денсаулығына және қа­уіп­сіздігіне қатер төндіретін ме­ди­ци­налық немесе әлеуметтік сипаттағы тәуекелдер анықталған жүкті әйелдерді прогрессивті қарау немесе патронаждық бақы­лау;

7) отбасын жоспарлау және репро­дук­тивті денсаулығын қорғау мәселелері бо­йынша консультация беру.

Егер жүкті әйел тағайындалған күн­нен бастап үш күн ішінде қабылдауға келмесе, онда акушер немесе учаскелік медбике оған патронажға баруы тиіс.

Егер жүкті әйел орташа қауіп-қатерге душар болса (оның ішінде емшек сүтімен байланысты проблемалар, гигиеналық дағдыларға қатысты қиындықтар), акушер/учаскелік медбике өз бетінше немесе учаскелік дәрігермен бірігіп жұмыс істейді.

Бірақ егер де әйел әлеуметтік сүйе­мел­деуді қажет ететін жоғары тәуе­кел тобына кіретін болса (қатыгез­дік, зорлық-зомбылық, әйелдің мүгедектігі), мәліметтер әлеуметтік қызметкерге, психологке және қажет болған жағдайда тиісті мекемелерге (білім беру, әлеу­мет­тік қорғау, ішкі істер, жергілікті атқа­ру­шы органдар, үкіметтік емес ұйымдар) беріледі.

Перзентханаға жолдама

Жүктілік бойынша есепке қойылған сәттен бастап әйел босануға байланысты дайындық мектебіне бара алады. Бұл оған болашақ ана ретінде қажетті дағдыларды игеруге көмектеседі.

Жүкті және босанатын әйелдерді пер­зентханаға жіберу перинаталдық көмектің аймақтық деңгейін ескере отырып (медициналық көрсетілімдер бойынша), жүктіліктің 37 аптасынан бастап «Емдеуге жатқызу бюросы» пор­талының күту парағында тіркеледі. Бұл дегеніміз, егер әйелде жүктілік қа­лыпты жағдайда болса, онда ол жа­қын маңдағы перзентханаға босануға жіберіледі. Алайда жүктілік кезінде асқынулар болған жағдайда, онда ананы мамандандырылған орталықтарда босандырады. Жүкті әйелді ауруханаға жатқызу үшін кезекке қояды, ал оның соңғы күні босанудың бас кезінде анық­тал­ады.

«Әйел перзентхананы өздігінен таң­дай ала ма деген сұрақ жиі қойылады. Иә, егер жоспарланған босану немесе жоспарланған кесарь тілігі туралы айтатын болсақ, ана перзентхананы өзі таңдай алады», дейді Бағдагүл Ысқаққызы.

Ал егер сақтандырылмаған болса ше?

Ең алдымен, жұмыс істейтін әйел­дер үшін жарна – олардың жалақы мөл­шерінің 2%-ы түседі. Яғни жұ­мыс беруші жұмыскері үшін салық салынатын кірістің 2%-ы мөлшерінде жарна аударады.

Декреттік демалысқа шыққаннан кейін әйел табысын алуды тоқтатады және ол үшін енді жұмыс орнынан зей­нет­ақы, әлеуметтік аударымдар түс­пейді. Осыған орай, «жұмыс істе­мей­тін жүкті әйел» жеңілдік санатына қосыла алады. Сол уақытта мемлекет ол үшін МӘМС-ке жарна төлейді.

«Әйел жүктілік бойынша есепке тұрады және ол туралы деректер жүкті және фертильді жастағы әйелдердің тір­ке­ліміне (ЖжФЖӘТ) енгізіледі. Осы­­дан кейін төлем жүйелеріне ол үшін міндетті төлемдердің – зейнетақы жарналары мен әлеуметтік аударымдардың болуын тексеруге сұрау салу жіберіледі. Егер төлемдердің болмауы расталса, онда «Сақтандырылған» мәртебесі үш жұмыс күні ішінде автоматты түрде беріледі. Бұл ретте, жұмыс істемейтін жүкті әйел жеңілдігі бар санатта болған кезде, егер оның өткен кезеңдер үшін берешегі болса, оны өтеудің қажеті жоқ. Бірақ ол жеңілдік мәртебесін жоғалтса, онда міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде медициналық қызметтерді пайдалану үшін қарызды өтеп, МӘМС-ке үнемі жарна төлеуді жалғастыруы керек», деп түсіндіреді сарапшы.

Алайда әйелдердің жеңілдік мәр­те­бесін жоғалтқан жағдайлары кез­деседі.

«Жеңілдігі бар санаттағы әйелдер жеке себептері бойынша бірыңғай жиын­тық төлемді (БЖТ) төлейтін жағ­дай­лар жиі кездеседі. Алайда бұл төлем зейнетақы мен әлеуметтік аударымдарды да қамтиды. Сондықтан ақпараттық жүйе осы түсімдер туралы ақпарат ала отырып, автоматты түрде әйелді жұмыс істейтін адам ретінде таниды. Бұл сақтандырылған тұлғаның жеңілдігі бар мәртебесін жоғалтуына әкеліп соғады. Қор мекенжайына осындай жағдайға тап болған және оларға МӘМС жүйесінде сақтандырудың жеңілдік мәртебесін қайтаруды талап ететін әйел­дер­ден өтініштер жиі түседі. Егер екі ай ішінде олар үшін міндетті төлемдер түспесе, бұны қалыпқа келтіруге болады, яғни жұмыс істемейтін жүкті әйелдер ретінде мемлекеттің жарналары есебінен қайтадан сақтандырылатын болады», деп түсіндірді осы жайттарды Қордың байланыс орталығы басқармасының басшысы Дастан Серікбаев.

Емханаға барар алдында МӘМС мәр­тебесінің болуын нақтылап алу ма­ңыз­ды. Гинекологтің консультациясы жос­парлы түрде МӘМС пакетіне енгізілген медициналық қызмет­тер тізбесіне кіреді. Сақтан­дырылған әйел учаскелік гине­ко­логтің қабылдауына жалпы практика дәрігерінің жолдамасынсыз жазыла алады. Медициналық сақтандыру жүйе­сінде мәртебе болмаған жағ­дай­да, оны жалпы практика дәрі­ге­рі қарағаннан кейін акушер ЖжФЖӘТ-ға қосуы тиіс. Бұл қызметтер тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көле­мі шеңберінде көрсетіледі, яғни сақ­т­андырылмағандар үшін қол­жетімді.

Б.Әбдірасылова атап өткендей, мем­лекет табысы жоқ әйелдерге тек бо­санғанға дейін ғана емес, одан кейін де қам­­қорлық жасайды – бала туыл­­­ған­нан кейін «Үш жасқа толғанға дейін ба­лаға (балаларға) күтім жасайтын жұ­мыс істемейтін адамдар» санатында сақтандырылудың жеңілдікті мәр­те­­­бесін алуға құқық береді. Жеңілдік бе­рілген санат бойынша мемлекет тара­пы­нан сақтандырылып, әйел МӘМС тіз­бесіне кіретін барлық медициналық қыз­меттерге қол жеткізе алады.

 

Дайындаған

Думан АНАШ,

 «Egemen Qazaqstan»