«Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы деген осы. Ай бұрын Күршім, Марқакөл өңірінің тұрғындары Қалжыр өзенін алтын қазушылар бей-берекет ластап жатқандығын айтып, шыр-пыр болған. Мәселе әлеуметтік желіде көтеріліп, қоғамдық резонанс тудырды. Елді алаңдатқан жағдайға Президент Қасым-Жомарт Тоқаев назар аударып, тиісті органдарға дереу шешуді тапсырған. Нәтижесінде, табиғатқа залал келтіргендер жауапқа тартылды.
Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың тапсырмасымен Шығыс Қазақстан облыстық экология департаменті уәкілетті органдармен және ғылыми ұйымдармен бірлесіп, Күршім ауданындағы Күршім және Қыстау-Күршім өзендерінің ластану фактісіне байланысты жоспардан тыс экологиялық тексеру жүргізді. Анықталғандай, «Визол» геологиялық барлау компаниясы» ЖШС Экологиялық кодекстің нормаларына сәйкес келмейтін бірқатар олқылықтарға жол берген. Атап айтсақ, технологиялық су жинақтағыштардың тоғанынан судың жер бедеріне асып кетуі және Қыстау-Күршім өзеніне құятын тұндырғыштан су жіберу фактілері анықталды. Нәтижесінде, «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодекстің 328-бабының 1-бөлігі бойынша Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама толтырылды. Ал айыппұл мөлшері ластанған судың көлемі нақтыланғаннан кейін белгілі болады.
Сондай-ақ тау-кен жұмыстарының жоспарына сәйкес кен орнын игергеннен кейін қазылған жерлерге рекультивация жасалмаған. Яғни табиғи ландшафтты, ағаш өсімдіктерін және жануарлар әлемінің тіршілік ортасын қайта қалпына келтіруі қажет.
Тексеру кезінде «Визол» ГБК» ЖШС уақтылы зерттеулер жүргізбегені және биологиялық негіздеме әзірлемегені белгілі болды. Сондай-ақ тау-кен жұмыстары тұрғысынан қалдықтарды сақтау, оны жою жүйесі сақталмаған. Осы заң бұзушылықтары үшін кәсіпорынға қатысты ӘҚБтК-нің 332-бабының 2-бөлігі және 344-бабының 3-бөлігі бойынша Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттамалар толтырылды. Бұл баптар бойынша салынған айыппұл көлемі 200 мың теңгеден асады.
Анықталған бұзушылықтарды жою мақсатында жоғарыда аталған тау-кен компаниясына қоршаған ортаға теріс әсердің алдын алу және азайту жөніндегі тиімді іс-шараларды іске асыру, табиғи орта компоненттеріне зерттеулер жүргізу, биологиялық негіздеме әзірлеу және балық қорларына келтірілген зиян үшін өтемақы жүргізу қажеттілігі туралы нұсқама берілді.
Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі өкілдерінің берген жауабына сүйенсек, биыл мамыр айында Ақбұлақ ауылдық округіне қарасты «Шандыбұлақ» учаскесінде рейд жүргізіп, Күршім аудандық полиция бөлімі жеке кәсіпкер Сергей Хванның рұқсат құжаттарынсыз алтынды өз еркімен өндіру фактісін анықтады. Ал 6 қыркүйекте Қалжыр өзенінің ластануы туралы келіп түскен бейнесюжет негізінде экология департаменті, табиғатты қорғау полициясы, бассейндік инспекция және басқа да мемлекеттік органдар қызметкерлері аталған жерге жетті. Белгілі болғандай, жақын арада «С.А. Хван» жеке кәсіпкерлік өкілдері сот қаулысын орындау үшін Қалжыр өзенінің арнасы мен оның жайылып аққан бөлігіндегі, сондай-ақ Шандыбұлақтағы заңсыз салынған бөгеттер мен тоғандарды бұзған. Соның әсерінен Қалжыр өзенінің негізгі арнасына түскен ұсақ құмды топырақ оның едәуір аумағын ластаған.
Қалжыр өзенінің одан әрі ластануына жол бермеу үшін экология департаментінің инспекторлары заңсыз құрылыс жүргізу жұмыстарын тоқтатты. Ал жұмыстарды қоршаған ортаға зиянын тигізбейтіндей етіп жүргізу үшін жобалық құжаттама әзірлеу ұсынылды.
Алтын кенін іздеу бойынша жұмыстарды заңсыз жүргізіп, рұқсат етілмеген құрылыстарды бұзу туралы сот шешімін орындамағаны үшін, сондай-ақ экологиялық сараптама жүргізбей объектілерді өз бетінше салғаны үшін Күршім ауданының №2 аудандық соты мен облыстық экология департаментінің шешімімен кәсіпкерлерге жалпы сомасы жарты млн теңгеден астам айыппұл салынды. Кен өндіруге берілген лицензиялары кері қайтарылды.
Бұдан басқа, құқық бұзушылықтардың салдарын жою мақсатында «Хван» ЖК ремедиация бағдарламасын бекітті. Соған сәйкес биыл қарашаға дейін Қалжыр өзенінің гидрологиялық режімін және тау ландшафтын қалпына келтіру бойынша бірінші кезектегі іс-шараларды орындау қажет. Қазіргі уақытта өңір әкімдігі табиғи компоненттерді қалпына келтіру бойынша жұмыстардың кеңейтілген сметалық есебін жасауды пысықтап жатыр. Оның сомасына байланысты полиция органдары ҚР ҚК 324, 328, 333 және 334-баптары бойынша кінәлі азаматтарды қылмыстық жауапқа тартуды қарастырады. Иә, заңды белшеден басып, табиғатқа айтулы залал келтірген азаматтар жауапқа тартылуы керек.
Мұндай тәртіпсіздіктің бұдан әрі жалғаспауы үшін мемлекеттік органдар өкілдері жергілікті белсенді тұрғындармен кездесу ұйымдастырды. Кездесу қорытындысында, жер қойнауын пайдаланушылардың қызметіне қоғамдық бақылауды күшейту жөнінде шешім қабылданған.
Шығыс Қазақстан облысы,
Күршім ауданы