Полиция қызметінің жаңа тәсілі

Полицияның сервистік моделі дегеніміз не? Ішкі істер органдары қызметіне бағытталған жаңа көзқарас неден басталады? Елімізде өткен жылдан бас­тап енгізілген модельдің артық­шылығы қандай? Полиция қыз­метінің жаңа тәсілдері туралы сөз қозғалғанда көптің көкейінде тұратын сұрақтардың бір парасы осылар. Ең бірінші айта ке­терлік жайт, сервистік модель жұмысының нәтижелілігі көбі­не-көп жергілікті билік орган­да­рының осы үдеріске қаты­суы­на байланысты болады. Се­бебі полиция қызметінің жаңа тә­сі­лінің табысы алдымен қоғам қол­дауына, азаматтық қауым­дас­тықтың белсенділігі мен жер­гі­лікті биліктің ықпалд­ас­ты­ғы­мен сабақтасып жатыр. Яғни Пре­зи­дент айтқандай, жергілікті би­лік органдары полициядағы жа­ңа өзгерістердің мән-маңызын тү­сініп, оларға қолғабыс етуге тиіс.

ІІМ Әкімшілік полиция коми­теті төрағасының орынбасары Алексей Милюк сервистік модель­дің негізі қауіпсіздікті нығай­ту екенін айтады. ІІМ өкілі бұл процестегі ең бас­тысы – іш­кі істер органдары қыз­меткер­лерінің жұмысындағы идеология мен мәдениетті өзгерту екенін де ерекше атап өтті. Естеріңізге сала кетейік, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелерінде сер­вистік тәсілдерді енгізу елі­мізде алғаш рет Қарағанды қала­сында өт­кен жылдан бастап қолға алына бас­таған-ды. Осыған ұқсас жобалар биыл Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Пав­лодар, Маңғыстау, Атырау облыс­тары мен Алматы қаласында іске қо­сы­лады. Ал жақын арада жаңа жоба еліміздің барлық өңірінде енгізілмек.

«Сервистік модельге көшу – қа­­зақ­­­стандық полицияны рефор­ма­лау­дың маңызды кезеңі. Азаматтық қоғамның қажет­­тіліктеріне бағытталған жобаны қа­растыру кезінде министр­лік әлемдік жетекші тәжірибелер мен олардың сервистік модель элементтерін енгізу кезеңдерін зерделеді», деген ведомство қыз­меткері Ұлыбритания­­ның полиция жұмысын дәстүрлі тәсіл­ден сервистік қызметке ауыстырған алғашқы елдердің бірі екенін атап өтті.

Алайда британиялықтарға бұл модельге көшу үшін 50 жылдан астам уақыт қажет болды. «Біз сондай-ақ 2005 жылы полициясына түбегейлі реформа жүргізген Грузияның тәжі­рибесін де қарастырдық. Грузин реформасы халықтың полицияға деген сенімін 90 пайыз жоғарылатумен оң нәтижеге қол жеткізгенін көпшілік жақсы біледі», деді ол. Әрине, қа­нат­қақты жобаны зерттеп, зерделеу кезінде шетелдік тәжірибеден бө­лек жергілікті халық пен отандық сарап­шылардың, сондай-ақ полиция қыз­меткерлерінің пікірлері мен ұсы­ныстары да ескерілді. Өйткені дәл осындай алдын ала жоспарланған жұмыс қана отандық сервистік мо­дель­ді дамытудың негізгі тәсілдерін түзуге мүмкіндік берді.

Сервистік полицияда тәртіп сақ­шы­ларының идеологиясы мен ұйым­дастырушылық стратегиясы ха­лық­қа сапалы қызмет көрсетуге және қауіпсіздік мәселелерін шешуге ба­ғытталған. Жаңа қызмет тәсі­лін­де қоғаммен серіктестікке баса кө­ңіл бөлінеді. «Яғни бұл – қоғам қауіп­сіздігі моделінің элементтерінің бірі деген сөз. Оның негізі құқық тәр­тібі саласындағы проблемаларды қоғаммен бірлесіп анықтау және оларды шешу үшін мемлекеттік инс­титуттардың азаматтармен тұрақты әріптестік қатынастары болып табылады», дейді бұл жөнінде А.Милюк.

Айта кететін бір жайт, әлем­де­ сер­­­вистік полицияның бірың­ғай мо­­делі жоқ. Алайда ортақ қағи­дат­та­ры бар. Олар – танымалдылық, қол­жетімділік және ашықтық. «Дәс­түр­лі және сервистік модельдің не­гізгі айырмашылығы неде?» де­ген сұрақ­қа келер болсақ, алғаш­қы­сында поли­ция жұмысының бас­ты мақ­саты қылмыс­қа қарсы кү­рес­ке бағытталған. Яғни жедел жұ­мыс стилі негізінен құқық бұзу­шы­лықтарға жауап беру болып та­бы­лады. Дәстүрлі полицияның не­­гізгі объектісі қылмыс пен құқық бұ­зушы болса, басты көрсеткіште­рі – салған айыппұл көлемі, қамауға алу мен айыптау түріндегі жазалау шараларының саны. Ал сервистік модельде құқық бұзушылықтардың алдын алуға, қауіпсіздік мәселелерін шешуге баса көңіл бөлінген. Бұл жерде ең бастысы – халықтың өзін қауіпсіз сезінуі. Басты назарда – аза­маттар мен қауымдастықтар тұр­са, тиімділік көрсеткіштері – қауіп­сіздік сезімі, полицияға деген се­нім, халықтың өмір сүру сапасы, қыл­мыстың сандық көрсеткіштері.

Сервистік модельге толық көшуге қазақстандық полиция қаншалықты дайын? Көпті мазалаған бұл сұрақ­ты ІІМ өкіліне қойғанымызда А.Ми­люк: «Жаңа сервиске көшу үшін бізде жалпы құқықтық және ұйым­дастырушылық негіз бар. Кодекс­тер, салалық заңдар, соның ішінде «Құқық бұзушылықтардың алдын алу туралы», «Азаматтардың қоғам­дық тәртіпті қамтамасыз етуге қа­ты­суы туралы» секілді заңдар қа­был­данды. Сондай-ақ тиісті мем­ле­кеттік және қоғамдық институт­тар жұмыс істейді. Орталық, өңірлік және аудандық деңгейлерде құқық бұзу­шылықтардың алдын алу жөнін­дегі ведомствоаралық комиссия­лар құрылды. Еліміздің барлық айма­ғында жергілікті полиция қыз­ме­тінің бөлімшелері бар», деп жауап берді.

Ал бұл процестегі ең бас­тысы – полиция қызметкерлерінің мәде­ниетін өзгертуді неден бастауымыз керек? «Бұл сұраққа жауап бермес бұрын, қарапайым бір мысал келтірейін. Мысалы, Ұлыбритания­да полиция қызметкерінің кез келген азаматпен алғашқы диалогы «Мен сізге қандай көмек көрсете ала­мын?» деген сұрақтан басталады. Бұл сұрақ алдағы қарым-қатынас­тың дә­режесін түбегейлі өзгертеді және сенімді қарым-қатынас орнатуға көмектеседі. Сондықтан да болар қоғамда «Егер Лондонда жүргенде сіз­ге полиция қызметкері кездес­се, өзіңізді қауіпсіз сезінуге толық негіз бар. Сондай-ақ өзіңізге қажет­ті кеңесті ала алатыныңызға сенімді болыңыз» деген пікір қалыптасып қалған. Қазіргі таңда біз өз қызмет­керлерімізді дәл осындай бағыттағы мәдениетке бағыттап келеміз. Се­бебі, өкінішке қарай, бізде полиция қызметкерлерінің азаматтармен әңгі­месі ә дегеннен шағым айтып, талап қоюдан басталады», дейді ол.

Әкімшілік полиция комитетінің өкілі жаңа жұмыс тәсілі халық пен поли­цияның өзара қарым-қатына­сының жаңа форматы екенін айта келіп: «Шетелдік озық тәжірибе бұл процеске дайындық түрлі сервистік элементтерді тестілеуден басталатынын көрсетіп отыр. Сондықтан біз қауымдастықты, сондай-ақ түрлі салалардың жетекші мамандарын тарта отырып, тиісті қанатқақты жобаларды іске қостық. Жергілікті полиция қызметінің тәжірибесінде модельдің жекелеген элементтерін тестілеу бойынша бір-бірін толық­ты­ратын пилоттық жобалардың екі нұсқасы іске қосылды. Біріншісі, жеке қызмет көрсету. Яғни бұл по­ли­ция қызметкерлерінің өтініш бе­ру­шілермен, жәбірленушілермен және құқық бұзушылармен сапалы жұмыс жүргізуіне бағытталған. Ғы­лыми зерттеулерге сәйкес, бұл қо­ғам­ның полицияға деген сенімінің не­гізгі драйвері – қыз­­меткерлермен жеке байланыстың сапасы. Ал екінші­сі, ұжымдық қызмет – қауіпсіздік проблемаларын анықтау және шешу мақсатында полицияның қоғаммен, жергілікті билік органдарымен тізе қосып, бір бағытта жұмыс істеуі дегенді білдіреді», дейді. Жыл соңы­на дейін жоба еліміздің барлық аймақ­тарында енгізіліп, толық іске қосы­лады деп жоспарланып отыр. Демек, алдағы уақытта жергілікті полицияны басқару жүйесі мен қыз­меткерлердің жұмыс әдістері түбе­гейлі өзгереді деген сөз.

Рас, егемендіктің 30 жылы ішін­де елімізде полиция қызметін баға­лау­дың өзіндік өлшемдері қа­лып­тасты. Бұдан бөлек, соңғы онжыл­дықта құқық бұзушылықтарды анық­таудың статистикалық деректері негізінде ғана жергілікті полиция қызметкерлерінің жұмысын сүз­гіден өткізудің орнықты тәжі­ри­бе­сі қалыптасты. Алайда сер­вис­­тік полицияның жұмысын баға­лау мүлде басқаша. Бұл жерде ашыл­ған қылмыстың саны, құқық бұзу­шылықтарды анықтау көрсеткіші емес, оның жолын кесу, қарапайым жұртқа көмек көрсету мен халықпен сенімді қарым-қатынас орнатуға да­йын болу алдыңғы қатарға шығады. Қысқаша қайырғанда, мәселенің мәні полиция қызметкерлерінің ой-са­насындағы терең өзгерістерде, сон­дай-ақ полицияның ғана емес, жергілікті атқарушы органдардың барлық басқару деңгейіндегі жұмыс­ты ұйымдастыра білуінде жатыр.