Сарсаңға салған субсидия

Жасырын сауалдамаға қатысуға тілек білдірген 123 шаруа қожалығының өкіліне бірнеше сауал қойылды. Сауалдама қорытындысына тоқталсақ, оған қатысушылардың 91,8%-ы ауыл шаруашылығын қолдау үшін берілетін субсидиялар барын біледі. Ал 8,1%-ы өздері маңдай терімен табыс тауып жүрген салаға субсидияның берілетінен мүлде хабарсыз екен. Демек, бұл субсидия туралы ақпараттың ашықтығына күмәнді қоюлата түседі. Шаруа қожалығы өкілдерінің 71,5%-ы субсидия алғанын жасырмаған. Бірақ 28,4%-ы осы кезге дейін бірде-бір рет субсидияның қолға тимегенін ашық айтып отыр.

Қазір бұрынғыдай қобыратып қағаз жинаудың кезеңі өтті. Жұрттың бәрі интернеттің игілігіне жүгінеді. Интернет демекші, шалғай елді мекендерде әлі де қолбайлау болатын жайттың бары белгілі. Дегенмен сауалдамаға қатысушылардың басым бөлігі субсидия алуда кедергі болмағанына сенімді екенін білдіріпті. Алайда 8,1%-ы қиындықпен бетпе-бет келгенін алға тартқан.

Бәлкім бұған интернеттің жоқтығы, кей ауылдарда жылдамдығының жет­кі­ліксіздігі мен субсидия алудың ұзақ­қа созылуы, өтініш беретін электронды порталмен жұмыс істеудің күр­де­лі­лі­гі, мемлекеттік органдар тарапынан өтінішті қарауды сөзбұйдалыққа салу, суб­сидия тәртібін түсіндірмеу се­­кілді жайт­тар себеп болары даусыз. Мұ­ны шаруалардың 8,1%-ы­ ­ рас­­­тап отыр. Қиындыққа кезіккен шар­уа­гер­­лердің 10,5%-ы мұның себебін субси­дия алуға өтініш беретін порталмен, ал 9,7%-ы интернетпен байланыстырады.

Шаруалардың субсидия алу кезінде лауа­зымды тұлғаға немесе делдал­дар­ға ақша беру мәселесі бар ма? Бұл орай­да әлі де жең ұшынан жалғасқан сы­бай­лас­тық­тың барын 3 шаруа қожа­лы­ғы, яғни қаты­сушылардың 2,4 пайызы жоққа шығар­май­ды. Демек, олар субсидия алу үшін пара беруге мәжбүр болғаны даусыз.

Сауал­дамаға қатысушылар ауыл шаруа­­­шылығы саласына берілетін суб­си­дия­ларды алу тәртібі же­ңіл­де­тіл­генін, тиімді­лігі артқанын қалайды. Шаруа ие­л­ерінің пайымынша, біріншіден, суб­сидия алудың жолдары жөнінде ақпа­раттандыру деңгейі әлі де төмен. Екін­ші­ден, qoldau.kz порталы бойынша төлем ақыны, субсидия қаражатының 10%-ын ұстауды азайту қажет-ақ. Үшіншіден, ет өнімдеріне берілетін субсидия мөл­ше­рінің көбейгенін жөн санайды. Бірақ оларды субсидия алуға қойылатын талап­тың өте жоғары екені қынжылтады.

Атырауда субсидияға қол жет­кіз­ген­мен, кейіннен сарсаңға түскен шаруа ие­ле­рі де бар. Мәселен, «Атырау-Сауда» ЖШС директоры Әлімжан Балжігітовтің ай­туынша, 2019 жылы облыстық ауыл ша­руашылығы басқармасына жылыжай құ­рылысына жұмсалған шығынды өтеу үшін субсидия алуға өтініш берген. Соған орай қажетті рәсімдерден кейін аталған серіктестікке 108,4 млн теңге мөлшерінде суб­сидия төленген. Серіктестік субси­дия қаржысын нысаналы мақсатқа жұм­саған. Бұл ауыл шаруашылығы бас­қ­ар­ма­сы тарапынан жыл сайын жүр­гізілген мониторингте расталып отыр. Алайда биыл аталған басқарма ма­мандары про­ку­ратураның тексеру қоры­тын­ды­сына сәй­кес кәсіпкерден берілген қара­жатты қайтаруды сұраған.

– Соңғы 6-7 ай ішіндегі әрекеттер әбден мезі етті. Алдымен маған «жылы­жайың­ды жалға заңсыз бердің» деді. Әреке­тімнің заңға қайшы емесін дәлелдеу үшін заң компаниясын жалдауыма тура келді. Заң компаниясы менің барлық әреке­тімнің заңдылығын дәлелдеді. Содан кейін жылыжайдың жобалық қуаты туралы шағым түскен. Біз оның да не­гізсіз екенін дәлелдедік. Енді субсидия беру кезінде жобалық-сметалық құжаттама дұрыс ресімделмегенін айтып отыр. Бірақ ауыл шаруашылығы басқармасы кезінде барлық құжатты қа­былдады емес пе? Арада екі жылдай уақыт өткен соң өндіріске салынған ақ­ша­ны қайтаруым керек екен. Мен бұ­ған түбегейлі келіспеймін. Неге? Бі­рін­­шіден, мен берілген субсидияны өз қалтама салып алған жоқпын. Оны кә­сіп­­керлігімді кеңейту үшін өндіріске сал­­дым. Екіншіден, субсидия алуға тап­­­сы­рған құжаттарым дұрыс болмаса, суб­­сидияны неге берді?, – дейді Ә.Бал­жі­гітов.

Субсидияны қайтару қажеттігі жөнін­де­гі талаппен «Сағиева» жеке кәсіп­керлік өкілі Бауыржан Садықов та келіспей отыр. Бұл жеке кәсіпкерлігі көкөніс қой­ма­сын салуға жұмсалған шығынды өтеу мақсатында 33 млн теңгеден астам субси­дия алған.

– Біз 2019 жылы көкөніс қоймасын сал­ған едік. Қоймаға қажетті тоңазытқыш жаб­ды­ғын 135 млн теңгеге сатып ал­дық. Кейін осындай нысанға жұм­сал­­ған шығынды өтеу үшін субсидия берілетінін естідік. Содан соң Qolday.kz платформасы арқылы қажетті құ­жат­тар­ды ұсынып, субсидияға алуға өті­нім бердік. Құжаттардың арасында «Құ­рылыс Консалтинг» ЖШС дайын­да­ған сараптамалық қорытынды да бар. Қазір бізге сараптамалық қорытынды тиісті талапқа сай ресімделмеген дегенді алға тартып отыр. Сол себептен, субсидия қар­жы­сын қайтаруымыз керек екен, – дейді Б.Садықов.

Бірақ облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Амангелді Саламаттың айтуына қарағанда, фермер­лер­ге субсидия заңды талапқа сай бе­ріл­ген. Дегенмен прокуратураның нара­зылығы негізінде құрылған комис­сия ар­қылы екі шаруашылықтың құ­жат­тары тек­серіліп, заң бұзушылықтар анық­тал­ма­ған.

– Біздің тарапымыздан төлем барлық талапқа сәйкес жүргізілді. Ал сараптама қорытындысының немесе жобалау-сметалық құжаттаманың заңдылығын тексеру біздің құзыретімізге жатпайды. Бұған сараптамалық мекеме мен кәсіпкердің өзі жауап береді. Қазір басқармада бө­лін­ген қаражаттың мақ­сат­ты пайдала­ны­луына мониторинг жүргізетін кадрлар жетіспеушілігінен туындаған проблема бар. Жалпы, инвестициялық субсидия­лар туралы айтар болсақ, биыл оның көлемі 1 млрд 818 млн теңгені құрады. Алайда бұл қаржының 185 млн теңгесі игерілді. Бұған бірқатар нысанды тапсыру мер­зімін келесі жылға ауыс­ты­ру, субси­дия­лау бойынша кейбір бағ­дар­ла­малардың күшін жоюы себеп болып отыр, – дейді А.Саламат.

Облыстық прокуратураның аға прокуроры Әділет Нұрбаевтың түсіндіруінше, бұл орайда кәсіпкерлердің еш кінәсі жоқ. Себебі бизнес өкілі тек өтінім бе­ре­ді. Ал субсидияны беру жөніндегі ше­шімді құ­зы­ретті орган ретінде ауыл шаруа­шы­лы­ғы басқармасы қабылдайды.

– Екі кәсіпкер де жобалық-сме­та­лық құжаттамаға сәйкес, беріл­ген қа­ра­жаттың жұмсалуы туралы мәлі­мет­­тер көрсетілген құжатты ұсынуы қажет еді. Олар ұсынған құжатта бұл мәлі­мет жоқ. Алайда біз бұған бизнес өкілдерін кінәлі деп есеп­те­мей­міз. Өйт­ке­ні мемлекеттік орган қара­жат берер кезде осы құжаттардың бол­уын қам­тамасыз етуі тиіс еді. Респуб­ли­ка­ның басқа өңірлерінде де байқалған бұл проблеманы шешу мақсатында еліміздің бизнес-омбудсмені Рустам Жүрсінов Бас прокуратураға жүгінді. Нә­ти­­жесінде, қаражаттың мақсатты жұм­сал­уын растайтын барлық құжатты ұсын­ған­нан кейін кәсіпкерлерге қатысты бұл мәсе­ле­ге нүкте қойылады деген шешім қа­был­данды, – деп түсіндірді Ә.Нұрбаев.

Ал Қазақстан кәсіпкерлерінің құқық­тарын қорғау жөніндегі уәкілінің Аты­рау облы­сы бойынша сектор мең­ге­рушісі Сәрсенбай Жолдыбаевтың пікі­ріне сү­йен­­сек, мұндай мәселенің қайта­лан­бай­­тынына кепілдік жоқ. Статистикаға сәйкес, 2019 жылы сот органдарына субси­дия­ларды қайтару туралы екі өтініш түскен. Биыл 94 млн теңгеден астам қар­жыны қайтаруға 8 талап арыз беріліп отыр. Сондықтан мемлекет тарапынан субсидияны берудің нақты тетігі қажет. Сонда ғана бизнес өкілдері субсидияны ал­ғаннан кейін сарсаңға түспейді.