Елдік заңнамасы

2021 жылы Парламент қабыл­даған құжаттардың ішін­дегі шоқтығы биігі – «Өлім жаза­­сының күшін жоюға бағыт­талған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халық­ара­лық пактіге Екінші Факуль­тативтік Хаттаманы ратифика­циялау туралы» Қазақстан Рес­публикасының Заңы.

Президент Заңға қол қойды. Сөйтіп, Қазақстан ресми түрде өлім жазасынан бас тартты. Дегенмен еліміз құ­жатты ратификациялау кезінде бір ескерт­пе енгізген. Соған сәй­кес соғыс уақытында өлім жазасын қол­дану құқығын қалдырып отыр. Осылайша, еліміз өлім жазасынан бас тартқан мемлекеттер тізіміне қосылды.

Халықаралық қоғамдастық тоғызыншы территориядан жеткен ақжолтай хабарды жо­ғары бағалағаны белгілі. Мәсе­лен, Amnesty International ха­лықаралық құқық қорғау ұйымы Қазақстанның өлім жазасынан бас тартуға міндеттейтін Екінші Факультативті Хат­та­ма­ға қосылу туралы шешімін «өлім жазасын жою жолындағы маңызды қадам» деп бағалады.

Жер мәселесі – қоғамда қызу талқыланып жатқан көкей­кесті проблемалардың бірі. Сон­дықтан Президент Қасым-Жомарт Тоқаев халық сөзіне құлақ асып, аталған мәсе­лені шешудің нақты жолын ұсынды. Атап айтқанда, Мем­ле­кет басшысы өзінің заң шыға­руға бас­тамашы болу құқы­ғын пайдаланып, ауыл шаруашы­лығы мақсатындағы жерлерді шетел­діктерге сатуға және жалға беруге тыйым салатын заң жобасын Парламенттің қарауына жолдаған-ды.

Парламенттің екі Палатасы да құжатты талқылап, қабыл­дағаннан кейін Прези­денттің қол қоюына жіберді. Сөйтіп, талайды толғандырған мәселеге нүкте қойылды. Жаңа заңға сәй­кес, ауыл шаруашылығы жер­­лерін шетелдіктерге және шетел­­дік компанияларға, шетел­дік үлесі бар қазақстандық ком­панияларға, азаматтығы жоқ адам­дарға, халықаралық ұйым­дар­ға қатысы бар ғылыми орта­лық­тарға, сондай-ақ қандастарға беруге толық тыйым салынған.

Сондай-ақ бұған дейін шет­ел­діктер және шетелдік үлесі бар қазақстандық компания­лар жалға алған ауыл шаруашылығы жерлерін пайдалану мерзімі ұзартылмайды. Олар пайдалану мерзімі аяқталғанға дейін ғана иелікте болады.

Халықтың әл-ауқатын жақ­сартуға арналған келесі құжат – Республикалық бюджет туралы заң. Соған сәйкес ең тө­мен­гі еңбекақы мен бір айлық есеп­тік көрсеткіштің мөлшері бек­ітілді. Мәселен, 2022 жылғы 1 қаңтардан бастап ең төменгі еңбекақы мөлшері 60 000 теңгені құрайды. Ал мемлекеттік база­лық зейнетақының төменгі мөлшері 19 450 теңгеге көте­рілді. Ең төменгі зейнетақы мөл­шері – 46 302 теңге, бір айлық есептік көрсеткіш 3 063 теңге бо­лып бекі­тілді. Сонымен қатар ең төмен­гі күнкөріс деңгейі 36 018 теңге көлемінде белгіленді.

Келер жылы әлеуметтік сала шығыстары биылғы деңгей­ге қарағанда 643,2 млрд теңгеге ұлғайып, 8,1 трлн теңгеге жет­пек. Шығыстар көлемі­нің көп бөлігі азаматтарды әлеу­­мет­тік қамсыздандыру мен оларға көмек көрсетуге ба­ғыт­­тал­­­ған. Денсаулық сақтау жү­йе­­сін дамытуға арналған шы­ғыс­тар 2022 жылы 1,8 трлн тең­гені құрайды. Осы қара­жат шең­берін­де медицина қыз­мет­кер­лері­нің еңбекақысын ұлғайту көзделген. Білім және ғылым жүйесін дамыту мақсатында 2022 жылға 1,8 трлн теңге бөлі­неді. Бұл биыл бөлінген қара­жаттан 477,1 млрд теңгеге артық.

Сонымен қатар Парламент Зейнетақы жинағының шекті мөлшерінен асқан соманы алуға қатысты заңды қабылдаған-ды. Президент өткен қаңтарда оған қол қойды. Құжатқа сәйкес Бірыңғай зейнетақы жинақ­таушы қорындағы жинақтары­ның бір бөлігін заңда көрсетілген мақсаттарға пайдалана алады. Атап айтқанда, тұрғын үй жағ­дайларын жақсартуға, қым­бат тұратын емделуге ақы төле­уге немесе жеке басқарушы компа­нияларға басқаруға беруге пайдалану құқығы берілді.

Коронавирус пандемиясы қалыптасқан өмірді қайта қарас­тыруға мәжбүрлегені бел­гілі. Соған байланысты Пар­ла­мент «Қазақстан Рес­­­пуб­ли­ка­сының Еңбек кодексі­не қашықтан жұмыс іс­теуді құ­қықтық реттеуді же­тіл­діру мә­селелері бойынша өзгеріс­тер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын қа­был­дады. Осылайша, қашық­­тан жұмыс істеу заңнамалық тұрғыда бекі­тілді.

Еңбек кодексінде «қашықтан жұмыс» және «аралас қашық­тан жұмыс» сияқты ұғымдар енгізілді. Сондай-ақ осындай жұмыс форматтарымен байланысты заңнамалық олқылықтар толтырылды. Негізгі мақсат – қашықтан жұмыс істейтіндер­дің еңбегіне ақы төлеуде кемсіту­ге жол бермеу. Заң қызмет­керлердің құқықтарын қорғауға, жанжалдарды және қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз етудегі басқа да мәселелерді уақтылы шешуге ықпал етуге мүмкіндік береді.

Мамыр айында «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заңға өз­герістер мен толықтырулар ен­гізу туралы» Конституциялық заңы­­ның жобасы және «Қазақ­стан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сайлау мә­селелері бойынша өзгеріс­тер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы Парламент қабырғасында қаралды. Құжат­тарды талқылаған депутаттар оны қабылдап, Президенттің қол қоюына жіберді.

Сөйтіп, аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кент­тердің және ауылдық округ­тердің әкімдері тікелей сайлауда сайланады. Әкімдікке жасы 25-ке толған азаматтар үміткер бола алады. Құжатқа сәйкес сая­­си партиялар мүшелері және сай­­лаушылардың жалпы саны­ның кемінде 1 пайызын жинаған кан­дидаттар сайлауға түсе алады.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2021 жылғы 15 қаң­тарда VII шақы­ры­лым­дағы Парламенттің бірін­ші сес­сиясының ашылуында бірқатар тапсырма берген еді. Соған сәйкес Парламент Мәжілісі мен мәслихат сайлауы кезінде саяси партиялардың өту шегі 7 пайыздан 5 пайызға дейін төмендеді, сондай-ақ бар­лық деңгейдегі сайлау бюлле­тень­деріне «барлығына қарсы­мын» деген баған қосылды. Осы орайда, Орталық Азия мемле­кет­тері арасында еліміз бірінші болып жергілікті әкімдер сайлауын енгізіп отырғанын атап өткен жөн.

Тәуелсіздіктің 30 жылдық мерейтойына орай «Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің отыз жылдығына байланысты рақымшылық жасау туралы» заң қабылданды. Құжаттың мақсаты – аса ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыс үшін жазадан босату және кейбір ауыр, аса ауыр қылмыстар үшін жаза мерзімін қысқарту.

Құжатқа сәйкес рақымшы­лық ардагерлерге, кәмелетке тол­мағандарға, жасы үлкендер­ге, бірінші және екінші топ­тағы мүгедектерге, қоғамға қауіп төндір­мейтін адамдарға қол­да­­ны­лады. Осы заңның арқа­сын­да 2236 сотталушыға, 11 753 про­ба­цияда тұрған адамға ра­­қым­шы­лық жасалады. Нәти­­жесінде, 1000 адам қамаудан бос­тан­дық­қа шығады. Айта кетейік, ауыр және аса ауыр, сон­дай-ақ тер­рористік және экс­тре­мистік қыл­мыс жасағандарға рақымшы­лықтың қатысы жоқ.

Бұдан бөлек, Парламент «Адам құқықтары жөнiндегi уәкiл туралы», «Сот жүйесі және судья­лардың мәртебесі ту­­ралы», «Құқық қорғау орган­да­ры, про­куратура және сот ара­­сын­­да өкілеттіктердің және жа­уап­­кершілік аймақтарының ара­­жігін ажырата отырып, үш буын­ды модельді енгізу мәселе­лері туралы» заң жобаларын талқылады.

Сондай-ақ «Өнеркәсіптік саясат туралы», мемлекеттік сатып алу, жер қойнауын пайдаланушылар мен табиғи монополиялар субъектілерінің сатып алуы мәселелері бойынша жобаларын және мемлекеттік басқару деңгейлері арасында өкілет­тіктерді қайта бөлу мәсе­лелері, кәсіпкерлік қызмет сала­сында жаңа реттеушілік сая­­сат­ты енгізу мәселелері бо­йын­­­ша, биржалық сауданы да­мыту және жетілдіру мәселе­лері бо­йынша заң жобалары се­кіл­ді маңызды құжаттар қабылданды.