Кейде таңғы кофеңді ішіп отырып ойланасың: егер қоғамдағы «жоғалған оқырман» алда-жалда кітап оқимын десе, қазақ әдебиеті қолжетімді ме? Жалпы, біз осы отыз жылда қазақтілді кітаптардың контентін қалыптастыра алдық па?
Әлемдік статистика бойынша киноиндустрия мен кітап саудасын салыстырсақ, кітап шығару әлдеқайда көбірек пайда әкеледі. Бұл тұжырымды естіп, білгенімізбен еліміздегі баспа саласы мен кітап нарығының жағдайы оңалар емес. Мәселен, қазіргі таңда 300-ге жуық баспа мен 800-ге тарта баспахана жұмыс істейді. Сонда да қоғамда кітап өндірісінің имиджі төмен. Оған себеп, кітап басып шығаруда нақты жүйе мен маркетингтің жоқтығы. Содан болар, кітап сатудан түсетін табыстың тек 25 пайызы ғана отандық өнімге тиесілі.
Қазақстан баспаларынан шығатын кітап өнімдерінің 80 пайызын оқулықтар құрайды. Ал нарықтағы өзге кітаптардың 80 пайызы – ресейлік баспалардан шығатын кітаптар. Отандық кітаптар аз таралыммен шығатындықтан, сатылымда көп кездеспейді. Яғни бұл коммерциялық бағытта кітап нарығы дамымай отырғанын көрсетеді.
Ал жаңа шығып жатқан қазақша кітаптардың көп бөлігі мемлекеттік мекемелерге үлестіріледі. Соңғы уақытта ғана қазақ авторларының жинақтары бірнеше кітап дүкендерінде сатылып, қазақ кітап дүкенінің контенті қалыптаса бастағандай. Алайда олар да республикалық кеңістікті бағындыра алмай отыр.
Мәселен, қазіргі таңда «Атамұра», «Жазушы», «Фолиант» баспаларының кітап дүкендерінен бөлек Qazyna, Qasym kіtaphanasy сериясы, akel.kz, ZIYAT, сондай-ақ әр өңірдегі кітап дүкендері жұмыс істеп тұр.
Ресми дерекке сүйенсек, Қазақстанда кітап саудасымен айналысатын 137 кәсіпорын тіркелген екен. Соның бірі – бүгінгі кітап нарығында «Меломан» дүкенінің үлесі зор екенін де айта кетейік. Бұл дүкенде кітап тез әрі көп өтетіндіктен беделді саналып отыр. Монополия болған соң, тауарларының бағасы да жоғары. Осыдан, шамамен екі-үш жыл бұрын «Меломанда» қазақ кітаптарына арналған бұрыш ашылды. Сол кездері қазақ әдебиетінің классикалық туындылары сатылымға қойылған еді. Алайда бұл көрсеткіш отандық кітап дүкенінің қазақ авторларына кенде екенін байқатады. Ал кейінгі авторлардың «Меломанға» деген базынасы бөлек. Яғни оған кітап өткізу үшін қаламгердің ЖК немесе ЖШС болуы тиіс. Бұдан бөлек кітабының дизайны мен сапасына ерекше көңіл бөледі. Ал келісімшарты бойынша кітаптың бағалануына байланысты 50-70 пайызға дейін үстеме ақы қосылады. Осы себептен де республикадағы ірі монополиялық кітап дүкені, негізінен шетелдік кітаптарды сататын орынға айналған.
Эйнштейн: «Бір нәрсені істеуді жалғастыра беріп, бірақ одан басқа нәтиже күту бекершілік» дейді. Отандық кітап нарығындағы бүгінгі ахуал, әрине баспа саласына тікелей байланысты. Баспа өндірісіндегі жасалып жатқан азды-көпті іс-әрекет бұл қауқарсыз амалдан нәтиже шықпайтынын әлденеше рет көрсетіп отыр. Сондықтан қоғамда қазақтілді кітаптардың контентін қалыптастыру үшін ең алдымен, негізгі ошақ – баспа өндірісін бір жүйеге келтіру керек-ті.