Жазушы Жайық Бектұровтың «Енеден ерте айырылған төл секілді» атты шығармалар жинағын көрген де, көрмеген де бар шығар. Жазушының көзі кеткеннен кейін Нұрмахан Оразбектің құрастыруымен шыққан еңбекке әртүрлі әдеби мақалалар мен тарихи байыптаулар топтастырылған. Жауырды жаба тоқымай, қоғамдық сананың астарына айналған саяси жағдайлардың тонын теріс айналдырып көрсете білген құнды еңбек дер едік.
Айдауда, қамауда жүріп жазушының да тартпаған азабы жоқ. Алаш арыстарының көзін көрген. Мағжан өмірі мен шығармашылығына байланысты сүбелі еңбектер қалдырған. Әсіресе ақын шығармашылығы хақындағы жазбаларынан мына дерек көзімізге түсті.
«Мағжан – ұлы Абайды бұрын-соңды қазақ әдебиетшілері ішінен Ә.Бөкейханды айтпағанда, ең алдымен жырлаған ақын. Мағжан да, Жүсіпбек те, Шәкәрім де Абайды пір тұтты. Мағжан он сегіз жасқа келгенде, 1911 жылы «Атақты ақын, сөзі алтын Абайға» деген өлең жазды. Ол осы өлеңінде «Қарадан көсем болған сендей жанды, Дүние қолын жайып енді күтпес» деп ерекше бір сәуегейлік, білгірлік болжам айтып еді. Әлі балаң, жап-жас ақынның Абайды осылай тануы – бүгін бізге зор мақтаныш».
Абайдың ұлылығын алғаш таныған қазақ Әлекең екендігі өз алдына, Мағжанның хакімге жазған өлеңінің тақырыбы мен екі жолын әдейі ұсынып отыр жазушы. Себебі біз бұл өлеңді «Атақты ақын, сөзі алтын Абайға» деп емес, «Алтын хакім Абайға» деп оқып, «Ана тілі» оқулығынан мектеп жасынан жаттап өстік.
«Шын хакім, сөзің асыл, баға жетпес,
Бір сөзің мың жыл жүрсе дәмі кетпес.
Қарадан хакім болған сендей жанның
Әлемнің құлағынан әні кетпес», –
еді ғой ондағы нұсқасында? Көптеген дереккөздерінде осылай таңбаланып кетсе керек. Олай дейтініміз, ақын ақталысымен 1989 жылы «Жазушы» баспасынан жарық көрген шығармалар жинағында да тап жоғарыдағыдай жазылған екен. Ал Жайық Бектұров астын арнайы сызып берген жолымен оқып көрейік:
«Шын хакім, сөзің асыл, баға жетпес,
Бір сөзің мың жыл жүрсе дәмі кетпес.
Қарадан көсем болған сендей жанды,
Дүние қолын жайып енді күтпес».
«Дүние қолын жайып енді күтпес» деген соңғы жолда тұрғандай бүкіл өлеңнің салмағы мен аруағы. Алаштың күйігі мен Мағжанның биігі осы жолдан кейін ашыла түспей ме? Ақын әу баста осылай жазғаны анық және Жәкең оны білгендіктен әдейі таңбалап қалдырып отырғанға ұқсайды. Туындының басқа жолдарынан бөліп алып, арнайы тоқталады, өйткені. Жайық атаның Мағжан туралы бұл еңбегі ақын ақталмай тұрып 1961-1986 жылдары жазылған оның үстіне. Бұл кісі Мағжанды көргенін, жары Зылиқа апаға ақынды ақтау жолында көп септесіп, ол кісіде қалған қолжазбаларын жүйелеп, мағжантануға көп үлес қосқанын айта кеткен жөн бұған қоса.
«Алтын хакім Абайға» деген тақырыбының өзі күмәнді еді өлеңнің. Біздің пайымдауымызда «алтын» сөзі «хакім» сөзіне анықтауыш бола алмайды. «Сөзі алтын» дегені ақылға сыяды. Өзі Мағжан болса, сөзі арзан болмасы анық қой.
Жайық Бектұров Алаш арыстарының жолымен жүріп, өзі де айдауға ұшырап, көп қиындық көріп, жан төзгісіз азаптауларды басынан өткерген. Және сол азап пен сұмдықтың бәрін жазып кеткен жазушы. Ол кезде Ақмола, қазіргі астана аумағында дүниеге келген қаламгер туралы Ақселеу Сейдімбек былай деп еске алады:
«Анамыздың әлдиіндей, өзіңіз құлағымызға құйған анау Ахметтің, Шәкәрімнің, Мағжанның, Міржақыптың, Сәкеннің тағдырларын елестетіңізші! Сіз сол арыстардың көзі болып, сөзі болып, өкше басар ұрпағымызбен жалғастыңыз...».
Сәкен, Мағжандарды көрген Жайық Кәгенұлы, әсіресе Әлімхан Ермековпен көп әңгімелесіп, қаншама мұра қалдырған. Еңбектері ел ішіне көп таралып, жаңадан басылып жатпағаны өкінішті.
1942 жылы мамыр айында қамауға алынған ол сырттай он жылға кесіліп, жер аударылды. Жабылған жала тек қана 1955 жылы күшін жойып, 1989 жылы бір-ақ ақталған.