«Қаллеки тынысы» қай деңгейде?

Додадаға түскен спектакльдер қатар­ында Таласбек Әсемқұловтың «Құнан­бай» (режиссері – Болат Ұзақов), Оралхан Бөкейдің «Ұйқым келмейді» (режиссері – Бәзіл Сұлтанғазы), Роза Мұқанованың «Бопай ханым» (режиссері – Жұлдызбек Жұманбай), Мұхтар Әуезовтің «Айман-Шолпан» (режиссерлері – Олжас Жақыпбек пен Шырын Мұстафина), Халифа Алтай, Хасен Оралтайдың «Алтайдан ауған ел» (режиссері – Фархат Мол­дағали), И.Штраустың «Жұбайлар жұмбағы» (режиссері – Нұрлан Жұма­ниязов), Мигель де Сервантестің «Дон Кихот» (режиссері – Әлібек Өмірбекұлы), Айвон Менчелдің «Күзгі іңір» (режиссері – Ұлан Қарыпбаев) қойылымдары бар. Аталған премьералар театрдың бүгінгі шығармашылық кел­бетін, драматургиялық туындыларды сахналаған режиссерлердің қиял қарымын һәм сонымен қатар актерлік шеберлік пен жарық қою, грим, сценография, би, музыка және тағы да басқа театр өнерінің өзге де салаларының шығармашылық ізде­ністерін бағалауға мүмкіндік жасады. Сол арқылы театр труппасының дең­гейі анықталып, тудырған өнері кәсіби біліктілік биігінде бағаланды. Осыған орай апталыққа төрелік жасаған сарапшылардан «қаллекиліктердің» қарымы турасында пікір сұраған едік.

Нартай ЕСКЕНДІРОВ,

PhD докторы, Қазақ ұлттық

өнер университетінің доценті:

– «Қаллеки тынысы» апталығы шын мәнінде театр әлеміне үлкен қуа­ныш сыйлаған өнер жаңалығы бол­ды десек, артық айтпағанымыз. Біз­дің олжа – бір апта бойы театр репер­туарындағы премьералық спектакль­дерді тамашалап, содан рухани ләззат алғанымыз. Сонымен апталықтың бі­­рінші көрсетілген спектаклі – 2021 жыл­­­дың үлкен жаңалығына айналған Т.Әсем­құловтың «Құнанбай» драмасы­ның қазақ театрында алғаш рет сахнала­нуы. Бұған дейін Құнанбай бейнесін Абайға арналған спектакльдерде жиі кездестіргеніміз рас. Алайда елі үшін аянбай игі істер жасап, шариғат жолын ұстанған қажы Құнанбайды жеке тұлға ретінде сахнаға шығаруға кез келген режиссердің қарымы жете бермей­тінін айтқымыз келеді. Қойылым режис­сері – Қазақстанның еңбек сіңірген қай­раткері Б.Ұзақов. Ол бұған дейін ірі-ірі туындыларымен көрермендер есінде қалғаны мәлім. Осы жолы да көп ізденіс пен қажырлы еңбектің нәти­жесінде «Құнанбай» спектаклі өзін­дік пәлсапалық мазмұнымен бау­ра­ды. Құнанбайдың келбетін актер Ерлан Малаев көңіл толқытар терең ізде­ністерге бармай, өз деңгейінде алып шыққан. Рөлдің эволюциялық дамуын­дағы ішкі толқыныстарын жан-жақты ашуға талпынысы аса байқал­мады. Оған Құнанбай мінезіндегі иірім­дерді тереңдікпен жеткізу үшін әлі де іздене түскені абзал. Мәселен, спектакль­ден бір ғана қарапайым деталь келтіріп өтсек, Құнанбайдың тарих бойын­ша сол жақ көзіндегі тыртықты біле­міз, ал Е.Малаевтың бейнелеуіндегі Құнан­байдың оң жақ көзіндегі тыртыққа көзіміз түсті. Осы спектакльдің екінші құра­мында ойын көрсеткен актер Н.Саудан­бектің Құнанбайында сол жақ көзінің тыртығын көрген болатынбыз. Тарих бойын­ша болған оқиғаны, детальды өмір­де­гідей, шынайы жасалғаны дұрыс деп ойлаймыз, осы жағын ескеруіміз керек.

Қ.Қуанышбаев театрындағы өткен жылдың тағы бір үлкен жаңалығы – «Қаллеки» театр лабораториясының ашылуы. Бұл лабораторияның жастарға беретін мүмкіндіктері өте мол. Лабора­тория жетекшісі – Қазақстан Жастар одағы «Серпер» сыйлығының лауреаты Шах-Мұрат Ордабаев. Елімізде лабораториялық театрлардың құла­шын кеңге жайып, көптеп ашылып жатқанды­ғы қуантады. «Қаллеки» театр лабораториясы О.Бөкейдің «Ұйқым кел­мейді» драмасымен тұсаукесерін жасады. Спектакльдің режиссері – Бәзіл Сұлтан­ғазы. Бәзіл режиссерлік білімі болмаса да мұндай лабораториялық жұмысты алып, қойылымды көркем­дік деңгейі жоғары туындыға айналдыр­ғаны құптарлық. О.Бөкейдің «Ұйқым келмейді» драмасы­ның аты айтып тұрғандай бірден өзіне баурап әкете­ді. Спектакльде жас актер­лердің бүкіл жан дүниесімен беріліп ойнай­тын жанкештілігі көзге бірден түседі. Қойы­лым оқиғасында жастық албырт­тық­пен бозбалалық жасаған бас кейіпкердің балалық қателіктері, яғни ойланбай жасалған әрекеттері үлкен қасіретке әкелгені шынайы жеткізіле отырып көрерменге үлкен ой салады. «Ұйқым келмейдіні» алу арқылы режиссер жасөспірімдердің санасына сіңетіндей ой айтып, жастардың бүгінгі заманауи тілінде сөйлеген актерлер әзіл-қалжың­мен, бимен көптеген терең мәселені ашып көрсеткен. Болашақта «Қаллеки» театр лабораториясында көркемдік сапасы жоғары осындай шы­ғар­малардың көбейетініне сеніміміз мол.

М.Әуезовтің «Айман-Шолпан» музы­калық комедиясының премьерасы 2010 жылы 18-19 қараша күндері өткен болатын. 2021 жылы 6-7 қараша күн­дері жаңартылған нұсқасы сахналанды. Спектакльдің сахналық нұсқасын жасаған режиссер – Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Ә.Оразбеков. Жаңа ғимараттың үлкен сахнасына қарай икемделіп жаңартылған нұсқасында (О.Жақыпбек, Ш.Мұстафина) музыкалық партитураларға көп көңіл бөлініп, коме­дия­ның жанры жан-жақты терең ашыл­мағанын байқадық. Атап айтқанда, Айман мен Шолпанның музыкалық ән айту, би билеу сахналарына көңіліміз толғанымен, қойылымда бір-бірінен аумай қалған қос аруды ажырата алмай дал болдық. Бас кейіпкерлердің өздеріне тән образын, ерекшеліктерін даралай түсетін қою мінез, нәзіктік, сабырлылық, еркелік жетпей қалған. Жарық беру жөніндегі суретші А.Бекбембетовтің актерлердің мизансценаларындағы жарықтың сәтті қойылуына, жалпы спектакль атмосферасын шынайы жет­кізуде жемісті жұ­мыс істегені көрі­ніп тұр. Сондай-ақ қою­шы суретші Қ.Мақ­сұтовтың жасаған жұмыс­тары да ауыз толтырып айтуға тұрарлық.

М.Сервантестің «Дон Кихотын» қазақ сахнасында алғаш сараптаған режис­­сер Ә.Өмірбекұлының есімі «Дон Кихотқа» дейін Ж.Шанин атындағы Шымкент қалалық академиялық драма театры сахнасында қойылған «Қораз» спектаклі арқылы театр көрермендеріне жақсы танылған болатын. Оның жастық максимализмі мен ешқандай цензурадан қорықпайтын батылдығы басқа режиссерлерге үлгі болды. Ол ГИТИС-те оқып жүріп осындай кесек жұмыстар атқарды. Режиссер бұл қойылымда да қазақ елінің бүгінгі жағдайына салмақты сараптама жасай отырып, қоғамдық күрделі мәселелерді шынайы көрсете білген. Спектакль басталғанда «Кім Дон Кихот болады?» деген өткір мәселе қойылады. Яғни Дон Кихот болу оңай емес және одан да қиыны өзіңдегі Дон Кихотты өлтіріп алмаудан бастау алады. «Дон Кихот» арқылы қоғамдағы өткір мәселелерді ашық сынаған режиссер ізденісі мен сахналық тосын да тың шешімдері көңілге құрмет орнықтырады. Қазақ театрларына осындай батыл қойылымдар керек. Бұл «Дон Кихоттың» қазақ сахнасындағы ғұмырының ұзақ болатындығына сеніміміз кәміл.

Балжан БЕКМАҒАМБЕ­ТО­ВА,

театртанушы:

– Апта­лық бары­сында 8 спектакль тамашаладық. Отан­дық драматургтердің – 5, шетелдік қаламгер­лердің 4 шы­ғар­масы репертуар қоржынын толық­тырыпты. Әйгілі испан классигі Серван­тестің «Дон Кихот» романы Әлібек Өмірбекұлы мен Мирас Әбілдің инсценировкасымен сахнаға қазақтың «Дон Кихоты» болып жол тартты. Төрт сағатқа жуық уақытта өтетін қойылымда қазіргі қоғамның айқын бейнесін көрдік. Аталған туындыда мәдениет, әлеуметтік ахуал, қауіпсіздік, жұмыссыздық, отбасы құндылықтары, сыбайлас жемқорлық тағы сол сияқты заманның өткір мәселесі көтерілді. Әлібек Өмірбекұлының режиссурасымен сахналанған бұл «Дон Кихот» ащы шындықтың бірін қалдырмай жайып салып, қазіргі дәстүрлі театр спектакльдерінен оқшау, ерекше формада, тың режиссерлік ізденістермен өз көрерменін «ә» дегеннен баурап әкетті. Қазақ театрына осындай қойылымдар өте қажет. Сахнада Дон Кихот рөлін кескіндеген Ержан Нұрымбеттің актерлік шеберлігі, ойынның сан қырлылығы, тапқырлығы спектакльдің өн бойын сәулелендіре түсіп, ал оның досы Санчо Панса рөліндегі актер Нұркен Өтеуіл бұл жолы көрерменге озық актерлік шеберліктің өзге қырынан танылды. Әртістердің ойын ерекшелігіне лайықты киім дайындауда суретшісі Шынар Елем­баеваның еңбегін атап өткіміз келеді.

Х.Алтай мен Х.Оралтайдың «Алтай­дан ауған ел» спектаклі режиссер Фар­хад Молдағалидың қолтаңбасымен сахналанған жаңа туындылардың бірі. Инсценировака авторы – Мирас Әбіл. Жиырмасыншы жылдардың қасіретті парағын көз алдымызға айқара ашып, еркіндікке ұмтылған, бодандыққа ба­ғынбай өткен ұлтымыздың өр мінезі мен ерік-жігерін көрсететін бұл қойылымның тағылымы терең. Бір айта кететіні, спектакль барысында тарихи хронологиялық деректерді баяндай беру қойылымның көркемдік деңгейінің төмендеуіне әкеліп соққан. Спектакль бірнеше финалмен аяқталады. Спектакльдің нүктесін қою жұмысын әлі де пысықтау қажет-ақ.

Қаллеки театрының камералық залынан заңғар жазушы Оралхан Бөкейдің «Ұйқым келмейді» шығармасын тамашалау бақыты бұйырды. QALLEKI театр лабораториясының сахналауында көрерменге жол тартқан бұл драманың жас режиссері Бәзіл Сұлтанғазының сахналық шешімдері мен қойылымға лайықты музыка таңдауы көңілге көп үміт ұялатты. Қойылымның реңін аша түскен жас актерлердің бет алысы да жаман емес. Спектакль көрерменге әсер етті. Кей сәтте көзге жас үйірді, күлдірді, сағындырды. Сахналық туындының бас­ты миссиясы да сол ғой. Көңілге әсер ету яки сананы селт еткізу. Жас өнер­паздардың лабораториясына сәттілік тілеймін.

Таласбек Әсемқұловтың «Құнанбай» драмасын тамашаладық. Қойылымның атауы «Құнанбай» болған соң театрға келген көзіқарақты көрерменнің сахнадан әуелі өз Құнанбайын іздейтіні заңдылық. Режиссер Болат Ұзақов басты кейіпкердің бейнесін ашуда Құнанбайдың ішкі дүниесіне көбірек үңілгендігі байқалды. Иә, біз білетін Құнанбай өз заманының билеушісі, өктемдік өкілі еді. Тіпті М.Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясында оның озбыр, қатыгез мінезін сипаттайды. Бірақ бұл жолы сахнадан біз Құнанбайдың да пенде екендігін, Құдайдың алдында дәрменсіз құл екендігін, қателесіп, қия басқан тұстары үшін өкінетіндігін, өзінің айналасында туғандарының итжығыс боп жаға жыртыспауы үшін жанталасқанын, бітімгершілікке шақыр­ғыш тұлға екен­дігін байқадық. Сахнада тарихи шындық­тан бұрын, көркем шын­дықты іздеген дұрыс. Әр суреткер өз «Құнанбайын» сахналайды. Актер Ерлан Малаевтың Құнанбайы кей сәттері қаһарсыз Құнанбай болып көрінді.

Америкалық драматург А.Менчелдің «Күзгі іңір» трагикомедиясының жа­рық­қа шығуы театрдың үлкен буын әртіс­терінің өнеріне кең тыныс, тың ізденіс сыйлады десек, қателеспейміз. Қойылымның негізгі кейіпкерлерін бейнелеген Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Күлия Қожахметова, Айман Аймағамбет, Майра Омар бастаған талантты актерлер шоғыры сахнаның сәнін келтірді. Жылдың төрт мезгіліндей жылыстап жатқан өмірдің соңғы кезеңі жайлы сыр шертіп, жүректің нәзік сезімін қоз­ғай­­тын қойылым атауын «Күзгі іңір» деп қазақшалаған аудар­ма авторы Н.Сауданбектің шеберлігі атап өту­ге тұрарлық. Сахна декорациясы әсем безендіріліп, қойылымның айтар ойын дөп басқан. Дейтұрғанмен, екі сағатқа жуық созылған спектакльде бір­сарындылық басым екендігі бай­­қа­лады. Актерлерде шынайылық тап­­шы. Кейіпкерсындылықпен емес, кейіп­кержандылықпен ойнаса, жүрек­терге жетер ме еді...

Жазушы-драматург Роза Мұқанова­ның «Бопай ханым» тарихи трагедиясын Қаллеки театрының репертуарын түрлендірген, жаңа леп сыйлаған үздік туындыға жатқызуға болады. Бопай ханымды сахналаған Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Лейло Бекназар-Ханинга күрделі кейіпкердің болмысын ашуда қателеспеген. Біз сахнадан ақсүйек болмысты Бопайды көре алдық. Әбілқайыр хан бейнесіндегі Ержан Нұрымбеттің ойынындағы хан мінезіне тән қайсарлық, күрескер тұл­ғаның бет бейнесі спектакль шырайын енгізді.

Ұлы жазушы М.Әуезовтің әйгілі «Ай­ман-Шолпан» комедиясы заманауи үлгіде қайтадан жанданыпты. Коме­дия жанрының жүгі әлдеқайда ауыр. «Жаңартылған қойылым езуге күл­кі үйір­ді ме?» деген заңды сұрақ ойға ора­лады. Осы сұрақ тұрғысынан алып қара­ғанда негізгі кейіпкерлерді кескін­деген жас буын актерлерге әлі де көп ізденіс қажет. Күлдіре білу – үлкен өнер. Спектакль жанры музыкалық комедия болғаннан соң, жанды дауыста ән салып, ырғақты биге ілесіп, комедияның негізгі миссиясы қалтарыста қалып қойғаны белгілі.

И.Штраустың «Жұбайлар жұмбағы» – комедиясы репертуардан түспей келе жатқан үздік комедиялардың бірегейі. Отбасылық өмірдің қиындығы мен қызығын қатар суреттейтін нәзік комедия өзінің көңілді динамикасымен, көрерменге оңай қабылданатын әуезді әнімен тартымды спектакль түзе білді. Жаңартылған нұсқасы кең сахна төрінде жарқырай түсті. Бұл ретте қоюшы суретші Қанат Мақсұтовтың, киім суретшісі Шынар Елембаеваның елеулі еңбектері сәтті туындыны жарыққа шы­ға­руға зор үлес қосқан. Спектакль барысында жарқ етіп, ерекше есте қалған эпизодтық бейне – актер Дастан Әлімовтің «Зындан күзетшісі» екені сөзсіз.

P.S. «Қаллеки тынысы» апталығы – театрдың соңғы бір жылда жеткен жетістіктері мен кемшіліктерін сараптауға жол ашқан жақсы жоба болғаны анық. Бастысы, шығармашылық ұжым кәсіби мамандар пікірін тыңдап, еркін пікірталас арқылы шығармашылық жаңа белеске қадам басты. Ал апталық қорытындысы бойынша, «Дон Кихот» спектакліндегі Сүт ана бейнесі үшін театрдың жетекші актрисасы Айнұр Бермұхамбетова «Үздік актриса», Дон Кихот рөлі үшін Ержан Нұрымбет «Үздік актер», Санчо Панса рөлі үшін Нұркен Өтеуіл Шәміл Жүнісов атындағы «Екінші пландағы үздік әртіс» аталымында топ жарса, аталған қойылымның режиссері Әлібек Өмірбекұлы Әзірбайжан Мәмбетов атындағы «Үздік режиссер» жүлдесін иеленді. Сонымен қатар апталық аясында Әшірбек Сығай атындағы «Сахна саңлағы» сыйлығы «Бопай ханым» спектакліндегі Бопай бейнесі үшін Лейло Бекназар–Ханингаға, Қадыр Жетпісбаев атындағы «Сахна саңлағы» жүлдесі «Күзгі іңір» трагикомедиясындағы Ида рөлі үшін Күлия Қожахметоваға табыс етілді. Мұрат Насипов атындағы «Эпизодтағы ер адам бейнесі үшін» және Шолпан Мұқышева атындағы «Эпизодтағы әйел адам бейнесі үшін» аталымдарында театр әртістері Дастан Әлімов пен Инабат Әбенова марапатталды. Шолпан Елгезекова атындағы «Шығармашылық ізденісі үшін» сыйлығы «Ұйқым келмейді» спектаклін қойған режиссер Бәзіл Сұлтанғазының, Жақып Омаров атындағы «Спектакльге музыка жазған жыл композиторы» аталымындағы жүлде Олжас Жақыпбектің мерейін үстем етті. «Үздік гримдеуші» – Ләйлә Сқақова, «Үздік жарық қою бойынша суретші» – Азамат Бекбембетов деп танылса, «Үздік инсценировка» аталымында театртанушы Мирас Әбіл марапатталды.