Дәрі-дәрмек: Отандық өнімнің үлесі қандай?

Осы орайда Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2021 жылғы 1 қыр­күйектегі Жолдауында «Фармацевтика өнер­кәсібіне ерекше көңіл бөлу қажет. Вируспен күрес кезінде дәл осы сала еліміздің бәсекеге қабілеті мен қа­уіпсіздігі үшін маңызды екеніне көзі­міз жетті. Сондықтан медицина өнім­дерін Зерт­ханалық және тех­ни­калық сынақ­тан өткізетін орталық құруымыз керек. Жаһандық фармацевтикалық кор­пора­циялармен ынты­мақтастықты жан­дандырған жөн. Инвесторларды тартып, озық техно­ло­гияны және осы саладағы жаңа зерт­­теу жұмыстарын игеруді қолға алу керек. Біздегі дәрі-дәрмек пен меди­­циналық құрал-жабдықтың 17 па­­­йызы ғана отандық өнім. 2025 жы­­лы оны 50 пайызға жеткізу қажет», деп баса айтты.

Алайда дәрі-дәрмек саласындағы машақат осы күні елімізде ғана емес, төрт­күл дүниеде маңызды мәселеге ай­на­лып отыр. Мәселен, жуырда Ресей тұрғындары ең қажетті дәрі-дәрмек түрлері тапшы екенін айтып, ша­ғым жасады. Тұрғындар ғана емес, осы елдің дәрігерлері де өткен наурыз айын­да 80-ге тарта дәрі-дәрмек түрі­нің азайғанын мәлімдеді. Ал Қыр­ғыз­стан­­дағы дәріханаларда коронавирус пен пнев­монияға қарсы антивирустық пре­па­раттардың, қажетті дәрілердің сар­­қылғаны жөнінде айтылуда. Ха­лық­тың көп бөлігі дерттің асқынған уа­­қытында «Арбидол», «Эргоферон», «Ге­­парин», «Клексан», «Фраксипарин», «Ин­­фулган», «Парацетамол» сынды дә­рі­­лер мен антибиотиктер үшін жаппай кезекте тұрғанын көрдік.

Отанымызға оралайық. Бүгінде елі­мізде індеттің беті қайтқанымен, пан­де­мияға шалдыққан науқастар әлемнің әр түкпірінен табылады. Яғни сақтық шараларынан толық қол үзуге бол­май­­тынын аңғарамыз. Осы тұста елі­міздегі фармацевтика саласының бүгін­гі ахуалы қандай деген заңды сауал туындайды? Президент Жолдауынан кейінгі бір жылда дәрі-дәрмек өндірісін жүйелі жолға қоя алдық па? Қолда бар мә­ліметке сүйенсек, биыл Денсаулық сақ­тау министрлігі 1,5 мыңнан астам дәрі-дәрмек түрін сатып алды. Соның 919-ы елімізде өндірілсе, қалған 628 атаулы дәрілік зат пен медициналық бұйымдар шетелдік тауар саналады. Осы дерекке қарап-ақ, отандық дәрі-дәрмек өндірісінің бәсі жоғарылағанын байқауға болады.

Фармацевтика саласындағы отандық ірі өндіріс кәсіпорындарының бірі – Kelun-Kazpharm фармацевтика зауыты. Бүгінде Kelun-Kazpharm корпорация­сы әлемнің 20-дан аса мемлекетінде танымалдылыққа ие болған өнімдердің экспортын іске асыруда. Кәсіпорын жанкешті жұмысының нәтижесінде отандық фармөнімнің үлесі экспорттың 80%-ын қамтамасыз етіп отыр. Үздіксіз шығып жатқан препараттар отандық медицинаға жаңа қарқын беріп, тиімді бағада сатылу жағы да қолға алынған. Сонымен бірге кәсіпорында инекциялық сұйықтық шығару ісі жолға қойылып, ампулаларға құйылған өнімдер сапасы жаһандық сарапшылардан жоғары бағасын алған.

– Біз жұмысты 2012 жылдан бастаған едік. 2014 жылы нақты өнім шығаруды қолға алдық. Жаңадан баста­ған­да, әрине қиын болғаны рас. Ал соңғы пандемия кезінде біздің өнімдеріміз арта түсті. Ерте кезде 50-60 млн салакон өндіріп жүрдік, қазір соңғы екі жылда 90 млн-ға дейін ерітінді дайындадық. Бізде екі тармақ бар, бірі – ерітінді өндіретін, одан кейін анти­био­тиктер өндіретін. Ал ерітіндінің жыл­дық өнім мөлшері 100 млн-ға дейін жетеді. Шыққан өнімдердің біршамасын СҚ-Фармацияға жібереміз, олар өздері таратады, ал қалғанын Орта­лық Азия елдеріне экспорттаймыз. Қыр­ғыз­стан, Өзбекстан, Тәжікстан алады, қал­ға­нын Ресейге жібереміз. Жылына 40 млн-дай ерітінді Ресейге жөнелтіледі. Жалпы, біздің кәсіпорында 400-дей жұмысшы еңбек етеді. Орташа жалақы­ – 250 мың теңге, – деді аталған кәсіпорынның атқарушы директоры Мерей Сламұлы.

Бұл ретте кәсіпорын басшысынан Жолдау жүктеген міндет дәрі-дәрмек өн­дірі­сінің артуына қаншалықты ықпал етіп жатқанын сұрадық.

– Әртүрлі антибиотиктер пандемия кезінде қажетті дәрілер сапында болды. Бұл өнімдер бізде бірнеше есеге дейін артты. Үкімет қандай тапсырыс берсе де, оны өндіріп шығаруға біздің зауыттың мүмкіндігі бар. Сол бір қиын шақтарда «СҚ-Фармацияның» берген барлық тапсырысын дереу дайындап отырдық. Қазір 40 шақты дәрі түрін өндіреміз. Шетелден келген, елге қажетті болып жатқан дәрілерге сараптама жасап, ке­рек­тілерін өндіріп жатырмыз, – деді Мерей Сламұлы.

Денсаулық сақтау министрлігі тарапынан елеулі жұмыстар атқарылып отыр. Осы мәселелер жөнінде ведомство­­­ға қарасты Дәрі-дәрмек саясаты де­пар­­таментінің директоры Бауыржан Жүсіпов:

– Президент отандық тауар өндіру­ші­лердің фармацевтика саласындағы өнімнің жалпы пайызын 50%-ға дейін жеткізуді мақсат етіп қойды. Осы бо­йын­ша біраз жұмыс жүргізіліп жатыр. Ең бас­ты мәселе – отандық тауар өндірушілерді дамыту, бұл ба­ғыт­тағы жұмыстар бір­не­ше параметр бойынша істелуде. Бірін­ші параметр – қазіргі таңдағы тауар өнді­ру­ші­лер­дің жұмыстарын одан әрі дамы­ту, шы­ға­рылып жатқан дәрі-дәрмек санын бірнеше есеге көбейту. Елімізде Ден­сау­лық сақтау министр­лі­гіне қарасты «СҚ-Фармация» бірыңғай дистрибьюторы бар. Яғни медициналық ұйымдарды кепілдендірген медициналық көмек көлемі жобасындағы және міндетті медициналық сақтандыру шеңберіндегі дәрілік заттармен қамтамасыз етеді. Сол жерде отандық тауар өндірушілермен он жылға дейінгі ұзақ мерзімді келісім­шарттар жасалады. Қазіргі таңда бізде 98 ұзақ мерзімді келісімшарт 37 отандық тауар өндірушімен жасалған. Сол 98 келісімшарт шеңберінде 5 мыңнан астам дәрілік зат пен медициналық бұйымдарды шығаруға отандық тауар өндірушілері ниет білдірген. Екіншіден, big pharma деген ұғым бар. Тарқатып айтсақ, дүние жүзінде фармацевтика саласында 40-50 беделді компания бар. Сол компаниялармен арнайы келісімшарттар жасап, олардың дәрілік заттарын өндіру ісін Қазақстанда шо­ғыр­ландыру, яғни сондай зауыт салу немесе біздегі зауыттарда сол дәрілік заттарды шығару ісі қолға алынуда. Қазіргі таңда осы мәселе бойынша беделді компаниялармен бірге жұмыс жүргізіп жатырмыз, – деді.

Дәрі-дәрмек түрінің бірі – шөп дә­рілер. 7 мың жылдан астам уақыт тарихы бар шөппен емдеу ісі бүгінгі дамыған кезеңде де маңызын жоғалтқан жоқ. Аурудың алдын алудың ең қауіпсіз және тиімді әдістерінің бірі саналатын шөп дәрілер елімізде біршама уа­қыт­тан бері өндіріліп келеді. Соның бірі – «Зерде-фито» кәсіпорны.

«Зерде-Фито» ЖШС – 20 жылдан астам денсаулықты сақтау және жақсарту үшін тұтынушыларды сапалы, экологиялық таза шөп өнімдерімен қам­тамасыз етіп келе жатқан және Орта­лық Азия аймағындағы фитоөнім­дер­ді өндірумен айналысатын ірі кәсіпорын. Бүгінгі таңда компания нарықтың 80%-дан астамын алып жатқан отандық шөп­тік препараттар өндірушілерінің арасында жетекші орынға ие. «Зерде-фито» кәсіпорнының өнімдері «Алтын сапа» сыйлығының байқауында «Жыл­дың үздік тауары» саналып, «Оңтүс­тік Қазақстан облысының үздік кәсіп­орны» байқауында ерекше атап өтілген.

– «Зерде-фито» компаниясы да Президенттің тапсырмасы бойынша өз үлесін қосып отыр. Атап айтсақ, компания пандемия кезінде өндірісті бір күн де тоқтатпады. Халықты дәрілік шөптермен қамтамасыз ету мақсатында сол қиын кезеңдерде екі ауысыммен жұмыс атқарды. Соңғы екі жылдың аумағында кәсіпорын ассор­тиментінде қосымша 18 түрлі жаңа өнімдер пайда болды. Олардың ішінде иммундық жүйені нығайтатын, дәру­мен­дік өнімдер және вирустарға қарсы әсері бар дәрілік шөптерге көбірек көңіл бөлінді. Осы жылдың шілде айына дейін өндіріске GMP жүйесін ендіріп, 41 түрлі дәрілік зат ретінде тіркелген өнімдерді шығаруға тырысып отырмыз, – деді кәсіпорын директоры Серік Шүйіншәлиев.

Фармацевтика – ең табысты һәм ма­ңызды салалардың бірі. Бұл салада жоғары нәтиже көрсетіп, өнімдерді молынан экспорттайтын елдердің ондығына Германия, Швейцария, Бельгия, АҚШ, Франция, Ұлыбритания, Ирландия, Италия, Нидерланд және Испания сынды елдер кіреді. Дәрі-дәрмек сатуда әлемде озық көрсеткішке ие компаниялар тізімін сараласақ, АҚШ-тың 6, Швейцарияның 2, Ұлыбританияның 2 компаниясын тілге тиек етуге болады. Әсіресе АҚШ-тың Johnson & Johnson фармацевтикалық компаниясының нарықтағы капиталы 372 млрд долларды құрап, басқа компаниялардан бәсі жоғары болып отыр. Қазіргі Қазақстандағы отандық фармацевтиканың үлес көрсеткіші басқа елдермен салыстырғанда төмен болғанымен, алдағы уақытта ілкімді істер жалғасын тауып, өзімізде өндірі­летін дәрі-дәрмектер саны артады деген үміт басым.