«Әділдікті енді қайдан табамын?»

Таяуда «Egemen Qazaqstan»-ға Алматы қаласынан Айзада Аман­ғалиева есімді оқырман хабарлас­ты. Күйеуінің жағдайын бастан-аяқ баян­­дап берген келіншек өткен жылдан бері талай құзырлы органның табалдырығын тоздырып жүріп жинаған құжат-қағаздарын қолымызға ұстатты. Құжаттармен танысып шық­тық. Түсінгеніміз төмендегідей...

Айзаданың күйеуі Ерболат Аман­ғалиев өткен жылы Алмалы аудан­дық сотының үкімімен 8 жылға сот­талған. Тағылған айып та жеңіл емес – Қылмыстық кодекстің 189-бап 4-бөлігінің 2-тармағы. Яғни «Сенiп тапсырылған бөтен мүлiктi иемденiп алу немесе талан-таражға салу» және «топ болып», «аса ірі мөлшерде» ақша жымқыру. Мемлекеттік бюджет­ке кел­тірілген шығын көлемі 939 миллион теңгеге бағаланған. Жалпы, бұл қылмыстық іс бойынша бес адам сотталған. Олар – «Дала» ЖШС-нің директоры Б.Рысбеков, «Сейс­мо­- СтройЗащита» ЖШС-нің инженер-сарапшысы П.Жаманқараев, се­рік­тестіктің күрделі құрылыс бас­қар­масының басшысы И.Ниязов, күрделі құрылыс бөлімінің басшысы Р.Атамқұлов және 2017 жылдың 6 маусымынан бастап «Алматы жылу желілері» ЖШС бас директорының міндетін уақытша атқарған Ерболат Аманғалиев.

Елу бетке жуық бірінші және екінші сатыдағы сот үкімдері келтір­ген мәлімет-деректің барлығын бір мақала аясына сыйдыру әрине мүмкін емес. Алайда осы істің «сюжетін» қысқаша қайырар болсақ, 2017 жылдың 2 маусымында ашық конкурс тәсілімен мемлекеттік сатып алу қорытындылары негізінде «Алматы жылу желілері» және «Дала» ЖШС-лары арасында жалпы сомасы 2 624 994 613 теңгеге шарт жасалады. 2017 жылдың маусым айында тапсырыс беруші «Алматы жылу желілерінің» бас директоры инсульт алып, оның міндетін бас инженер Кирдяйкин атқарып жүрген. Кейіннен Ерболат Аманғалиев ЖШС бас директорының міндетін атқарушы болып тағайында­лады. Бұл тағайындауға дейін «Алма­ты жылу желілері» ЖШС 18 нысанды қайта жөндеу бойынша шартқа қол қояды. Оның ішінде «Нұрлы жол» бағдарламасы бойынша қаржы­ландырылған 4 нысандағы жөндеу жұмысын аяқтауы керек болған. Шарт талабы бойынша мердігер ком­пания магистралды жылу өткіз­гіш және жылыту желілерін қайта құру бойынша жұмыстарды орын­дауға, сондай-ақ ЖЭС-1-ден ТК3-23-ке дейінгі М-3А және М-3 жабдық­тарын орнату жұмыстарын жүргізген. Алматы қаласы әкімдігінің 2013 жыл­ғы 1 қарашадағы «Алматы қаласы­ның объектілерін жобалау, салу және реконструкциялау туралы» №4928 қаулысы, сондай-ақ «Алматы қала­сының жылу желілерін қайта жаңарту, ЖЭС-1-ден М-3А және М-3 жылу магистралін қайта жаңарту» жобалық-сметалық құжаттамасы негі­зінде бұл құрылыс жұмыстарын «Дала» ЖШС жүргізеді. Тиісті құжатта құбыр орнату жұмыстарының мерзімі 2017 жылдың 31 қаңтарына дейін деп белгіленген. Алайда жеме-жем­ге келгенде «жылу құбырлары орна­тыл­маған», «орындалған жұмыс акті­­ле­рінде көрсетілген мәліметтер жал­ған», «бөлінген ақша талан-таражға түскен», деген түрлі айыппен осы объектіге бекітілген бірнеше жауапты қызметкер күдікке ілінеді. Солардың ішінде әйелі әділдік іздеп шарқ ұрған Ерболат Аманғалиев та бар.

Айыптаушы тарап ұсынған де­рек-дәйектерде «Дала» ЖШС-нің 2017 жылғы маусым-желтоқсан ара­лы­ғындағы жобалау-сметалық құжат­тамада көзделген жұмыстардың жал­ған актілері, қол қою арқылы сеніп тапсырылған бөтен мүлікті беру, Аманғалиев, Ниязов, Атамқұлов және Жаманқараевтардың өзара сөз бай­ласып, нысанды монтаждау жә­не мердігер компания жүргізген жұмыстардың орындалуын растауы үшін «Дала» ЖШС есептік шотына ақша аудару секілді «кінәлары» тізбектеліп көрсетілген. Алайда қыл­мыстық істі тергеп-тексеру, сондай-ақ сот процесі кезінде мүл­де ескерілмей қалған маңызды мәліметтер де жетерлік. Айзаданың шырылдап тиісті органдарға жеткізе алмай жүр­­гені де осы айғақтар. «Амалым тау­сылған соң сіздерге хабарласып отыр­мын. Мүмкін бұл істің ақ-қара­сын еліміздің бас басылымы ажыратып жарияласа, құзырлы органдар заң­нан аттап өтпес, күйеуімнің кінәсіз еке­ніне көздері жетер», дейді шарасыз күйін жасырмаған келіншек.

Ең алдымен, жоғарыда аталған жобаның құны 2016 жылға есептелге­нін айта кетейік. Ал құрылыс 2017 жылы жүргізілген. Жөндеу жұмыс­тарының бекітілген сметалық құны – 2 794 миллион теңге. Дегенмен, объектіні реконструкциялауға 2 624 миллион теңге қаржы жұмсалған, яғни 169 млн теңге республикалық бюджетке қайтарылған. Шарт бо­йынша ТЭП-те 7200 метр құбырды ауыс­тыру керек болған. Ал іс жүзінде 7 410 метр, яғни 210 метрге артық ауыс­тыру жүргізілген. Мұның барлығы тиісті құжаттармен расталып, бекітіл­гені­мен сот бұл мәліметтерді назарға алмаған.

Тағы бір айта кететін жайт – жоба­лау-сметалық құжаттамада құры­лыстың ұзақтығы 9 ай деп көрсе­тілгенімен, іс жүзінде нысан 6 ай ішінде аяқталып, жылу беру кезеңінің технологиялық бөлігі 2017 жылдың 15 қазанында яғни бекітілген мерзімнен 4,5 ай бұрын берілген.

«Тапсырыс беруші – «Алматы жылу желілері», мердігер – «Дала», техникалық қадағалаушы – «Сейсмо­С­тройЗащита» және авторлық қадаға­лаушы «Нұр-Құрылыс 80» ЖШС-лардың инженерлік-техникалық қы­з­мет­керлерінің кәсібилігі, сон­дай-ақ мамандардың Алматы қаласы­ның тұрғындары алдындағы жауап­кершілігінің арқасында осындай нәтижеге қол жеткізілгенін атап өткім келеді», дейді осы уақыт аралығында күйеуінің жұмыс ерекшелігін бес саусағындай «меңгеріп» алған Айзада.

«Күйеуім Ерболат Аманғалиев тек осы нысан бойынша 169 млн теңге үнемдеп қана қоймай, бұл қаржының барлығын республикалық бюджетке қайтарды. Ал 2017 жылы «Нұрлы жол» бағдарламасы бойынша тағы 4 нысанды тапсырып, жалпы сомасы 675 млн теңге болатын үнем жасаған. Білікті маман ретінде ол жобаның шығындылығына қарамастан, құры­лыстың бұзылуына жол берген жоқ, себебі сметалық құжаттамада 600 млн теңгеден астам соманы құрай­тын жұмыс пен жабдықтардың көле­мі ескерілмеген еді. Ең бастысы – 2017-2018 жылдары жылыту маусы­мының бұзылуына жол берілген жоқ, келісімшарт бойынша 2017 жылғы 15 қазанда Алматы қаласының тұрғындарына жылу берілді. Тағы бір айта кетерлігі «Алматы жылу желілері» ЖШС объектінің 2 624 млн теңге баланстық құны бойынша қабылданғанын және сотталғандарға ешқандай материалдық та, мүліктік те кінәрат қоймайтындықтарын ресми түрде растағанына қарамастан, сот осындай ауыр жаза тағайындап отыр», дейді Айзада.

Бұл істе қалтарыста қалдырып кетуге болмайтын, бірақ құзырлы заң органдары көз жұмған тағы бір маңызды жайт бар. Мәселе – осы қыл­мыстық іс бойынша құ­қық қорғау органдары жалдаған екі жеке аудиторлық компанияға қатыс­ты. Олардың екеуі де жөндеу жұ­мыс­тарына бөлінген қаржының жым­қы­­рылғаны туралы жалған қоры­тын­ды жасаған. Ең қызығы, мемле­кет­тік сарапшылар жасаған үш қоры­тынды бұл екі жеке аудитордың шешім­дерін растамаған. Мәселен, Қаржы министрлігі Бухгалтерлік есеп, аудит және бағалау әдіснамасы депар­таменті жеке аудиторлар берген есептің аудиторлық қызмет туралы заңнаманы өрескел бұза отырып рәсім­делгенін анықтаған. Себебі, осы іс бойынша аудиторлық тексеру жүргізген М.Ракишевте аудиторлық біліктілік жоқ. Сәйкесінше ол аудиторлар реестрінде тіркелмеген. Ал заң бойынша аудиторлық қорытындыны реестр тізімде бар арнайы маман ауди­тор ғана бере алады. Тіпті, осы іс бойынша құрылыс сараптамасын жасап, жалған мәлімет берген «Глуховский» деген жеке кәсіпкерде сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы қызметті жүзеге асыруға рұқсат беретін тиісті құжат та болмай шыққан. Жеке кәсіпкердің аккредиттеуден өтпегенін, арнайы аттес­тат алмағанын Алматы қаласы Қала құрылысын бақылау басқармасының ресми хаты да дәлелдеп берген. «Құқық қорғау органдары реестрде тіркелмеген, арнайы рұқсат алмаған, салалық білімі не тәжірибесі жоқ, тіпті заңды тұлға болып табылмай­тын жеке кәсіпкердің жалған қорытын­дысына сүйеніп осындай айыптау акті­сін шығарып отыр. Осының өзі заң­ның өрескел бұзылғанын, сот үкімі­нің жалған мәліметтер негізінде шығарылғанын көрсетпей ме?!», дейді Айзада.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жыл басында ірі бизнес өкілдерімен кездесуде әкімшілік кедергілер мәсе­лесін қозғай келе қылмыстық істерге жеке сарапшылар мен мамандарды тарту рәсімдерін қатаң реттеу туралы тапсырма берген еді. Қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы ше­шім көп жағдайда осы сарапшылар мен мамандардың қорытындысы негізінде жүзеге асырылатынын алға тартқан Мемлекет басшысы: «Мұн­дай тұлғалардың қылмыстық қудалау органдарымен не қылмыстық процесс тараптарымен үлестес болуына жол бермеу қажет. Көрінеу жалған қорытынды берген жағдайда оларды жауапкершілікке тарту туралы мәсе­лені дереу қарау керек», деген еді. «Алматы жылу желілері» ЖШС ісіне қатысты құжаттармен таны­с­қанда Президент айтқан осы мәселе­нің расымен де өзектілігін анық байқадық.

«Шыны керек, бірінші сатыдағы сот тергеу үкімінің қателігін түсініп, күйеуімді кінәсіз деп шешім шығарады деп үміттенген едім. Бірақ бұл үмітім орындалмады. Апелляциялық сотта қорғаушы тарап жаңа дәлелдер жинап ұсынғанмен үкім өзгеріссіз қалды. Сонда да қол қусырып отыра алмаймын. Үміт оты жылт еткен әрбір есікті қағумен келемін. Алайда кассациялық сотқа жүгінуге кәдімгідей жүрексініп қалдық. Өйткені сот органдары қор­ғау­дың қандай нақты дәлелдері болса да, ешбірін ескермей, тіпті елемей отыр.

Бірінші және екінші сатыдағы сот сотқа дейінгі тергеп-тексеру органы ретінде қылмыстық іс жүргізу заңнамасының негізгі қағидаты – зерттелетін мән-жайдың толықтығы мен жан-жақтылығын қамтамасыз етуді өрескел бұзды деп санаймын. Себебі күйеуіме тағылған айып тер­геу­шінің негізсіз дәлелдеріне ғана сүйе­ніп отыр. Қадағалаушы орган – про­куратура да еш әрекет етпеді, заңды­лықты бақылау деген өзінің тікелей функционалдық міндеттерін мүлдем ұмытып кетті. Оның орнына қандай да бір түсініксіз себептер­мен жалған айып­тауды негізсіз қолда­ғаны жанға батады», деген оқырман адво­каттарының ұсынған айғақ-дәлелдерін жіпке тізгендей баяндап шықты.

Бір емес бес бірдей азаматтың тағдырын «тәлкекке салған» нысан – қайта жаңартылған учаске бүгінде штаттық режімде жұмыс істеп тұр. Ең маңыздысы жөндеу жұмыстарынан кейін бұл нысанда бірде-бір рет апат болмаған. Керісінше жөндеу жұмыстарына дейін дәлірек айтқанда 2014-2016 жылдары дәл осы учаскеде 78 апат тіркелген. «Осыдан-ақ нысанда құрылыс-монтаждау жұмыстарының сапалы орындалғанын анық көруге болады», дейді сөзін тиісті құжаттармен шегелеп өткен Айзада.

Оның сөзінше, судья К.Бухба­н­о­ваның қаулысымен нысан­дағы құ­бырлардың расымен ауыс­тырыл­ға­ны және олардың бүтіндігі мен стандартқа сәйкестігі арнайы ғылыми-техникалық тәсілмен тексе­рілген. Тексеру нәтижесі көрсетілген учас­кеде яғни жылу трассасындағы құ­быр­лардың расымен толық ауыс­тырылғанын, олардың арнайы мыс сымдары бар жаңа неміс техноло­гиясының құбырлары екенін 100 пайыз дәлелдеп береді. Алайда сот процесі кезінде судьяның өзі бұл айғақтарды елеусіз қалдырған.

«Кез келген істің соңғы нәтижесі маңызды емес пе?! Бес жылдан бері бірде-бір апатсыз жұмыс істеп келе жатқан жылу трассасы – жұмыстың сапалы жүргізілгенінің көрсеткіші. Күйеуім өз міндетін толық әрі адал орындады. Алайда тергеуші, прокурор және судьялар бірі иығындағы погоны, енді бірі кеудесіндегі жарқы­раған жұлдызы, үшіншісі құрғақ статистикаға бола осындай әділетсіз шешім шығарып отыр. Олар кәсіби инженерлерді қандықол қылмыскермен, зорлаушы айуандармен тең көріп, 8 жылға түрмеге жабады. Сонда қоғамға кім қауіпті? Білікті мамандар ма? Әлде, әлсізге күш көрсет­кен қаскөйлер ме? Міндетін мінсіз атқарған, халық игілігі үшін жұмыс істеген инженер несімен қауіпті?!», дейді ол. Шарасыздықтан шарқ ұрып, заң органдарының табалдырығын тоздырып жүрген Айзада Аманғалиева «Енді әділдік іздеп қайда, кімге барсам болады?», деп сұрады бізден...

ТҮЙІН. Биыл Ерболат пен Айзаданың тұңғыштары мектеп бітіреді. Алайда бір жарым жылдан бері әділдік іздеп жүрген келіншек төрт баласының тәрбиесімен айналысып, білімін қадағалаудың орнына заң органдарының есігін қағумен жүр.

Президент биылғы Жолдауында Жаңа Қазақстанның басты принциптерінің бірі – әділеттілік екенін атап өтті. Ал «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» атты Жолдауында Мемлекет басшысы «Қылмыстық істегі қателік адам тағдырын өзгертетінін естен шығармау керек» екенін ескерткен болатын. Қазір Жаңа Қазақстан – бұл Әділетті Қазақстан дегенді жиі айтып жүрміз. Ал оның әділетті болуы адамға көрсетілетін құрметімен, қарапайым құқығының сақталуымен өлшенеді емес пе?