Елімізде ең көп таралған сыбайлас жемқорлық қылмыстың түрі – пара беру. Өткен жылы осы қылмысқа қатысты 568 дерек анықталған. Ал одан кейінгі орындарда пара алу мен алаяқтық тұр. Парақорлыққа делдал болу да жылдан-жылға өсіп барады. 2021 жылғы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы ұлттық баяндамада келтірілген мәліметтерге зер салсақ, жемқорлыққа баратындардың алдыңғы үштігіне ішкі істер органдары, әкімдер мен қаржы министрлігінің құрылымдық бөлімшелері енеді екен.
Қоғам дамуына кедергі келтіретін сыбайлас жемқорлықпен күрес ұдайы жүргізіліп келеді. Алайда осыған қарамастан, мемлекеттің қаржысын қарпып қалғысы келетіндер қай саладан болса да табылады. Жемқорлықтың тамыр жаюына әкеп соқтыратын факторлар да жыл сайын түрленіп, жаңаша сипат алуда. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі мен М.Нәрікбаев атындағы KAZGUU университетінің тізе қосуымен өткен халықаралық форум-семинарда жемқорлыққа қарсы ғылыми сараптаманы жетілдірудің өзекті мәселелері талқыланды.
Осы жылдың ақпан айында сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері жөніндегі өткізген кеңесте Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жемқорлыққа жол бергендердің жазасы ауыр болатынын шегелеп тұрып айтқан болатын. «Жемқорлық әрекеті үшін сотталған азаматтарды шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға тыйым салынды. Соттарға, құқық қорғау қызметкерлеріне, пара бергендерге және делдалдарға қатаң жаза қолданылатын болды» деген Мемлекет басшысының сөзі басқосуда талқыланған тақырыптың өзегіне айналды.
Форумға депутаттар, орталық мемлекеттік органдардың өкілдері және сарапшылар қатысып, көкейде жүрген ойларын ортаға салды. Семинарды М.Нәрікбаев атындағы KAZGUU университеті Ғылыми сараптама және талдау институтының директоры Марат Қоғамов жүргізіп отырды.
Іс-шара барысында сөз алған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Превенция қызметінің басшысы Мұрат Ахметов сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама іске асырылған сәттен бастап, 12 мың нормативтік-құқықтық акті жобасы қамтылғанын, онда сыбайлас жемқорлық қаупінің 32 мыңнан астам факторы анықталғанын атап өтті. Сондай-ақ ол өз сөзінде бұл бағыттағы ауқымды жұмыстар алдағы уақытта да сәтімен жалғасатынын тілге тиек етті.
Талғат НӘРІКБАЕВ,
KAZGUU университетінің басқарма төрағасы:
– Жалпы, жемқорлыққа қарсы ғылыми сараптама жүргізу бағытындағы жұмыстардың қалыпты ырғаққа түскені талас тудырмаса керек-ті. Оны күнделікті өмірде де көріп жүрміз. Бұл әлбетте, жылдар бойы атқарылып келе жатқан ауқымды жұмыстардың нәтижесі екені рас. Десе де бірінші кезекте барлық нормативтік-құқықтық акті сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама арқылы өтуге тиіс екенін қаперден шығармаған абзал. Оларды құруға бастамашылық жасаған субъектілерге қарамастан, осы сараптамалық зерттеуден босатылған нормативтік-құқықтық актілер болмауға тиіс. Сараптама қорытындысы ұсынымдық сипатқа ие болудан біртіндеп алшақтауы қажет. Ол үшін мемлекеттік органдар сарапшылардың ескерту-ұсыныстарын міндетті түрде қабылдауға көшуі қажет. Сонда ғана барлық жұмыс жүйелі түрде жүзеге асырылатыны ақиқат. Азаматтар осыны естен шығармаса дейміз.
Мұрат АХМЕТОВ,
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Превенция қызметінің басшысы:
– Сараптама қорытындысы бойынша шамамен 5,2 мың нормативтік-құқықтық акті қабылданып, тиісті мерзім ішінде қолданысқа енгізілген болатын. Онда ескерілген ұсынымдардың үлесі 52,7%-ды құрағаны баршаға мәлім. Осылайша, қабылданған нормативтік-құқықтық актілердің жартысынан астамында әзірлеу кезеңінде сыбайлас жемқорлық қаупі алынып тасталған еді. Яғни мемлекет сыбайлас жемқорлықты жою мақсатында тағы бір тосқауыл болатын жолды жаңылмай тапты деп айтуға толық негіз бар. Қуаныштысы да сол болып тұр. Қысқасы, бұл бағыттағы жұмыстар алдағы уақытта да лайықты түрде жалғасын табатын болады.
Майкл ВИЛДИНГ,
DAAD құқық саласындағы дәріс оқытушысы:
– Сыбайлас жемқорлыққа қарсы иммунитет қалыптастыру қай кезде де маңызды саналады. Қоғамдағы өзгерген нормалар мен құндылықтардың көрінісі де осыдан байқалса керек. Жалпы, алып қарағанда жегі құртқа айналған құбылыспен күрес адамдар үшін аса зор маңызға ие екенін ұмытпаған дұрыс. Егер олар өздерінің жүріс-тұрысының жемқорлық түрінде бұзылғанын байқамаса, онда алдымен оларға жемқорлыққа қарсы білімді түсіндіру керек болады. Бір нәрсені ешқашан ұмытпау керек – іс жүзінде қоғамдық және жеке мүдделер арасындағы айырмашылық көбіне сіз ойлағандай қарапайым емес. Бірақ бұл біздің қоғамға қажет. Ал қоғам қай кезде де жемқорлықтың тамырына балта шабуға ұмтылғаны жөн. Сонда ғана ел дамудың жаңа сатысына қадам басады.
Светлана АРЫСТАМБАЕВА,
Агенттіктің сарапшысы, «Transparency Қазақстан» қоғамдық қоры Қамқоршылық кеңесінің мүшесі.
– Мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптаманың түпкі мақсаты – қолданыстағы заңнаманың сыбайлас жемқорлыққа бейім нормаларын барынша азайту деп білемін. Оған ешкімнің таласы да жоқ шығар. Дегенмен статистика жобалардағы байқаусызда жасалған сыбайлас жемқорлық болжамдарының көлемі азаймай отырғанын көрсеткенін де назардан тыс қалдырмаған абзал. Оның ішіне жергілікті атқарушы органдардың немқұрайлы дайындаған жобаларының саны да кіреді. Сондықтан да бұл мәселеге келгенде адамдар өте сауатты болғаны дұрыс.
Семинар барысында сөз алған спикерлер атқарылып жатқан жұмыстардың оң ықпалы бар екенін айтты. Алдағы уақытта қолға алынатын ауқымды жұмыстардың да нәтижесі болатындығына сендірді.
Әділет вице-министрі Алма Мұқанова атап өткендей, қазіргі уақытта шешімдер қабылдаудың тиімділігі мен жеделдігін арттыруға, атқарушы билік қызметінің шамадан тыс заңнамалық регламенттеуін болдырмауға бағытталған мемлекеттік аппарат қызметін бюрократиясыздандыру бойынша маңызды жұмыс жүргізіліп жатыр. Сондай-ақ, нормативтік-құқықтық актілердің жобаларын үйлестіруді жүзеге асыратын ұйымға жіберу және жобалар бойынша қорытындылар беру тетіктерін қайта қарау қажеттігі де әңгімеге арқау болды. Құқықтық сараптама бойынша пайдаланылатын тетікті енгізіп, осы жұмысты «Ашық НҚА» порталында жүзеге асыруға болатыны да басқосу барысында айтылды.
Іс-шара барысында сөз алған Парламент Мәжілісінің Заңнама және сот-құқықтық реформа комитетінің төрағасы Арман Қожахметов бастаған өзге де азаматтардың пікірлері басқалардың ойымен бір арнада тоғысып жатты.
Форум барысында халықаралық (Германия, Грузия, Украина) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың алдыңғы қатарлы тәжірибесі, оның ішінде құқықтық актілерді сараптауда, сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін бағалау әдіснамасын жетілдірудің негізгі және проблемалық мәселелері, сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың қағидаларын жетілдіру мәселелері таныстырылып, сол бағытта бірлесе жұмыс атқару қажеттігі сөз болды. Осының өзі-ақ салада қолға алынған жұмыстардың оң нәтиже бере бастағанын айғақтайды.