Ақылы автотұрақ: Пайда таба ма, қалтаны қаға ма?

Ұлтарақтай жер – ақылы

Ақылы көлік тұрағы желісі іске қосылғалы бұл жобаның төңі­регінен дау-дамай арылған емес. Әсіресе темір тұлпар тізгін­деген қалалықтар ақылы авто­тұ­рақтарды «ауыр» қабылдады. Бұрын көлігін кез келген кө­шенің бойына қаңтара салуға үйренген тұрғындар қалалық әкімдікке арыз-шағымын қарша боратты. Жұртшылықтың пікі­ріне қарағанда, қатты дауыл мен қақаған аяздан қорғалмаған ашық алаңқайларда қаптатып, ақылы автотұрақ белгілерін орнату – ауадан ақша жасаудың бір түрі. Өмірәлі Байтасов есімді елорда тұрғыны: «Қалалық әкім­діктің түсіндіруінше, мұн­дай ақылы тұрақтар қала көше­леріндегі кептелісті азайтып, жол қозғалысындағы жүктемені тө­мендетеді екен.

Жобаның іске асырылғанына біраз жыл болды. Бірақ ақылы тұрақтарды енгізгеннен шешіліп кеткен кептелісті көрмедім. Аяқ астынан ақылы болып кеткен тұрақтар Целиноград кезінен бар. Бұл – жол шетіне арнайы салынған дайын тұрақтар. Егер тұрақтарды біреу ақша шығарып, ақ тер, көк тер болып салып берсе бір жөн. Ал елдің баяғыдан пайдаланып, көлігін қойып жүрген тұрағына көлденеңнен иелік ету, жоқ жерден ақша жасау – ха­лық­ты қанау деп білемін», дейді.

Екі-үш ай бұрын елорданың мың­даған тұрғыны ақылы авто­тұр­ақтарды алып тастау тура­лы egov.press ресурсында пети­ция жариялаған еді. Әлеу­мет­тік желілерге тарап кеткен жа­рия­ланымға бас-аяғы 8 мыңнан астам адам қол қойған. «Ақылы авто­тұрақтар – сіз бен біздің ақша­мыз­дан пайда табудың бір тәсілі. Жол қозғалысындағы жүктемені қо­сымша паркингтер салу арқылы шешуге де болар еді. Халық саны көбейген сайын көлік те көбейетіні заңдылық. Тұрақтарды жаппай ақылы ету мәселені шеш­пей­ді. Конституцияға сәйкес Қа­зақстанның әрбір азаматы ел ау­мағында емін-еркін қозғалуға құқы бар. Ал ақылы автотұрақтар осы құқымызды шектеп отыр» делінген петиция мәтінінде.

Асылбек Қоңырай атты тағы бір қала тұрғыны Есілдің сол жағалауынан көлік қоятын орын табу қиын екенін, сондықтан жұмыстан қалмас үшін «темір тұлпарын» ақылы автотұраққа күнде қоюға мәжбүр екенін жет­кізді. «Ақылы тұрақтың бір са­ға­ты – 100 теңге. Мен аптаның бес күнінде автотұрақ үшін орта есеппен 4-5 мың теңге төлеймін. Осылайша, айлығымның 20 мыңдайы тек тұраққа кетеді. Ақы төлегенімізге сай көлігіміз қор­ғалса ғой. Мысалы, дамыған мем­лекеттерде автотұрақтардың көбі жіті күзетіледі. Демек, зақым келуден, тоналудан аман болады. Ал бізде ондай түсінік жоқ. Ақшасын алады, бірақ көлігіміз «күл болмаса, пұл болсын», ешкім жауапкершігіне алмайды», дейді қала тұрғыны.

Расымен ашық аспан астын­да­ғы ақылы тұрақтарға қойыл­ған көліктердің қауіп­сіз­ді­гіне әкім­дік те, жобаның операторы – «Астана тұрақ кеңістігі» ЖШС-і де жауап бермейді. Мұны серік­тес­тік директоры Шыңғыс Досы­баев­тың өзі де мойындап отыр.

– Біздің кәсіпорын көліктердің қауіпсіздігіне, бүтіндігіне жауап бермейді. Егер тұраққа қойылған көліктер сақтандырылған болса, оның ақысы сағатына 100 теңге емес, одан да қымбат болар еді. Өйт­кені ол үшін көлік тұраққа қан­дай жағдайда қойылды, одан кейін қандай жай-күйде иесіне тап­сырылды – бәріне талдау жасап отыруға тура келеді. Ашық алаңдағы көліктерге мұндай тексеру жүргізу мүмкін емес. Жабық паркингтерде ғана бұл – өзін өзі ақтайтын іс, – дейді директор журналистерге берген сұхбатында.

«Жыры» көп жоба

Ақылы автотұрақтар желісін ен­гізу жобасы да Astana LRT сияқ­ты басталмай жатып басына «бұлт үйірілген» жоба болды: бір ұйымнан екінші ұйымның қолына өтті, біресе инвестордың иелігіне беріліп, енді бірде қай­та­­дан қаланың коммуналдық мен­­шігіне қай­тарылды. Жобаға бө­лінген қаражатқа байланысты да дау шы­ғып, оған жауапты лауа­зым­ды тұл­ға­лар күдікке ілінді.

«Алматы тұрақтары» сайтын­да­ғы мәліметке сүйенсек, еліміз­де­гі алғашқы ақылы автотұрақ же­лісін салу мәселесі 1997 жылы қо­з­ғалып, жобаны Алматыда қол­­ға алу мәселесі көтерілген. Бірақ 2015 жылға дейін оған бө­лін­ген қаржы бағытынан «адасып», «көлеңкеге» кеткен. Қолға алынған үш жобаның үшеуі де сәтсіз аяқталған.

2012 жылы Алматы қаласын 2013-2023 жылдарға дамытудың страте­гиясы қабылданып, бұл құ­жатта да ақылы тұрақ салу мәсе­ле­сі сөз болды. Кейін авто­тұ­рақ­қа төленетін ақшаны қолма-қол алуға мораторий жария­ланады. 2016 жылы ғана автомат­тан­ды­рылған ақылы тұрақ жүйесі қанат­қақты жоба ретінде іске қо­­сылды. Бұл жүйенің операторы ретінде Alan Parking ЖШС та­нылды. Олар мегаполистегі 12 мың автотұрақты қарауына ал­ған. Бірақ биыл сәуір айында AlanParking ЖШС бас директоры уақытша қамауға алын­ға­ны жө­нін­де хабар жетті.

Нұр-Сұлтан қаласындағы ақы­лы авто­тұрақтардың да «жы­ры» көп. Оның тарихы 2016 жыл­­­дан бас­тау алады. 2020 жылы бұл жоба үлкен дауға айналды. Жобаға тапсырыс берген қала әкім­­дігі қала тұрғындарына «Нұр­жол» буль­ва­рынан басқа жер­­­дегі пар­ко­мат­тардың заң­сыз жұмыс істеп тұрғанын, оған жұрт­шылық ақша төлеуге тиіс емес екенін мәлімдеді. «Пар­ко­мат­тарды пайдалануға рұқ­­сат алынбағандықтан қалалық бюд­жетке қаражат түспеген, ал рұқсат етілмеген паркоматтарға төлен­ген ақша серіктестіктің өзіне ауда­рылған», делінді елорда әкім­­дігінің ресми хабарламасын­да. Қыза-қыза келе, әкімдік өкіл­­­дері мемлекеттік кірістер депар­та­­мен­тіне «Астана тұрақ кеңіс­тігі» ЖШС-на қатысты Қа­зақ­­стан Республикасының заң­­на­масына сәйкес тиісті шаралар қабылдау мақ­сатында хат жол­­дағанын, тіп­ті келісімшарт міндеттемелерін орын­дамағаны және талаптарды еле­мегені үшін ЖШС үсті­нен сотқа келісімшартты бұзу жөнін­де арыз бергенін мәлімдеді. Ал мердігер компания өздерінің рес­ми сайтында әкімдіктің шарт­ты бұзу туралы сотқа арыз бе­ріл­­гені туралы мәлімдемесін жоққа шығарып, 2020 жылғы 6 қарашадағы жағдай бойынша әкімдік тарапынан МЖӘ шартын бұзуға қатысты ресми хабарламалар болмағанын айтып ақталды. «Елорданы тұрақты дамыту жоспарына сәйкес біздің компания, не орнымызда басқа компания болса да ақылы көлік тұрақтарының аумағы ұлғаятын болады. «Астана тұрақ кеңістігі» ЖШС шартта бекітілген кестеге сәйкес МЖӘ жобасын жүзе­ге асыратынын ресми түрде мәлім­дейді. Барлық ақшалай қара­жат пен салықтар МЖӘ шар­ты­на сәйкес қала бюджетіне төлен­ді. Біздің компания жер учас­келе­рінің меншік иесі болып та­был­майды, олар – Нұр-Сұлтан қаласының көше-жол желісінің бөлігі. Жобада бюджет қаражаты жоқ», деп жазды ЖШС ресми ресурсында. «Астананың көлік тұрағы кеңістігі» ЖШС бәрін де ке­лісімшарт негізінде ат­қар­ға­нын, сондықтан ақылы авто­тұрақ­тардың ақшасы тұрғын­дар­ға қай­тарылмайтынын да қосымша хабарлады.

Жақында «Қазақстандық мем­­ле­кет-жекеменшік әріп­тес­тік ор­та­лығы» АҚ мамандары да ақы­лы автотұрақтар мәселесін тағы көтеріп, мердігер компания­ны сынға алды. «Қазақстандық мем­лекет-жекеменшік әріп­тес­­тік орта­лы­ғы» АҚ жобалар­ды зерттеу және бағалау де­пар­таментінің сарап­шы­сы Талант Мықтыбековтің айтуын­ша, 2019 және 2021 жылдар аралығында ақылы тұрақ орындары бойынша жеке әріптес саналатын «Астана тұрақ кеңістігі» ЖШС атына бағалау қортындылары туралы 3 хабарлама жіберілген. «Өкінішке қарай, бұл жоба тұ­рақ орындарының тапшылығы мәселесін шеше алмады. Өйткені тұ­рақ кеңістігі қолданыстағы инф­р­а­құрылымда тұрақ желісін ке­ңейт­пестен жабдықталған. Ақы­лы тұрақ орындарының не­гіз­­­гі бөлігі азаматтардың тұр­ғын үй­ле­рінің жанында, тұрғын үй­лер арасындағы аумақта орна­лас­­қан. Ал бұл халықтың баламалы тегін тұрақ орындарына қол­же­тім­ділігін айтарлықтай тө­ме­н­детті. Жалпы алғанда, жобаны іске асыру процесінде жібе­ріл­­ген қате шешімдер жобаның алды­на қойылған міндеттер мен мақ­сат­тар­ға қол жеткізуге мүм­кін­дік бер­меді», деді сарапшы рес­ми мәлім­де­месінде.

Бұл сынға да жоба операторы келіспейтінін жеткізді.

«Қазақстандық мемлекет-же­ке­меншік әріптестік орта­лы­ғы» АҚ бізге қалай сын айта алады? Жоба туралы күмәнді ақ­парат таратып отырған МЖƏ орта­лы­ғы­ның өзі – осы ақылы тұрақтар жобасының негізгі əзірлеушісі. Бізге бағыт-бағдар беріп, жөн көрсеткен де осы орталықтың сарап­шылары. Олар бізге ақылы тұрақ­тар құру шарты жобасының тұжырымдамасын əзірлеуге кө­мек­тесіп, арнайы оқытып, ұсы­нымдар берді. Тұжырымдама не­гізінде МЖƏ шарты жасалды. Енді қалай жобаны тиімсіз деп отыр?», дейді ЖШС директоры Шыңғыс Досыбаев YouTube кана­лын­дағы сұхбатында.

Оның айтуынша, тұрақтардың нақты қайда орналасу керектігін жергілікті әкімдік шешеді. Мер­дігер компания өз білгенімен қа­ла­­ған жеріне ақылы автотұрақ бел­гісін орната алмайды.

«Ал тұрғын үй аулаларындағы, әлеу­меттік нысандар тұсындағы ақы­лы тұрақтар мәселесіне кел­сек, бүгінде тұрғын үй ма­ңын­­дағы аумақтарда ақылы тұрақ­тар жоқ. Тұрақтар көше-жол же­лісінің шекарасында орна­лас­­қан. Жоба, ең алдымен қала тұр­ғын­дарының мүддесін ескеру үшін қолға алынған. Сондықтан оны біз тиімсіз жоба деп айтпас едік. Ақылы тұрақтар жобасы əлеуметтік маңызы бар мəле­ле­лер­ді жəне тұрақ орын­да­рының тапшылығы мəселесін шешуге кө­мектеседі. Бір ғана мысал, бұ­рын жобаны енгізгенге дейін «Нұржол» бульварында тұру уа­қыт­ы орташа есеппен 4 сағатты алатын еді. Ал қазір бұл мерзім орта есеппен 40 минутқа дейін қыс­қарып, тұрақ орындарының ай­налымы 6 есеге өсті. Мұның өзі – жақсы көрсеткіш», дейді директор.

Ол сондай-ақ ақылы тұрақтар жо­басы жергілікті бюджет түсім­де­ріне әжептәуір пайда әкеліп отырғанын, төрт жылда ақылы тұрақтардан 100 млн теңге түссе, айыппұлдың есебінен мемлекет қоржынына 1 млрд теңгеден астам қаржы түскенін айтты.

Ақы төлемесеңіз, айыппұл арқалайсыз

Бүгінде елордада ақылы авто­тұ­рақтар көк түсті жолақпен бел­гі­лене бастады. Қанатқақты жоба ре­тінде алғаш рет енгізіліп отыр­ған бұл сызық алдымен «Нұр­жол» бульварында іске қо­сыл­ды. «Жаңа жолақ түсі жүр­гізу­ші­­лерге ың­ғай­лы болу үшін­ қа­­рас­­­тырылған. ­Көк жо­лақ ­жүр­­­­­­­­гізушілерге ақылы тұрақ ке­­­­ңі­с­­­­ті­гінің шекараларын­ жақ­сы­­рақ және жылдам анық­тау­ға көмек­тесе­ді. Ашық көк сызық­тар ақылы ай­­мақты бөліп, жүр­гі­зу­ші­лердің наза­рын аударуы керек. Егер бұл жа­ңалықты қала билігі мақұлдаса, болашақта ел­ор­даның барлық ақылы тұрақ аймағы көк жолақпен бөлінетін болады», деп хабарлады «Астана тұ­рақ кеңіс­ті­гі» ЖШС мамандары ресми сайтында.

Мердігер кәсіпорынның мә­лім­демесіне сүйенсек, ақылы тұ­рақ­тар Нұр-Сұлтан қаласы әкім­дігі бекіткен ережеге сәйкес тек алдын ала төлем жасау негі­зін­де жұмыс істейді. Авто­тұ­рақтың ақысы авто­көлікті тұрақ­қа қой­ға­н­нан кейін 30 минут ішін­де төленуге тиіс. Ал ақы төлен­ген уақыт аяқталғаннан кейін кө­лік иесі 10 минуттан кешік­пей, тұ­рақтан шығып кетуі керек. Әйтпесе айыппұл салынуы мүм­кін.

Жалпы, тұрақты пайдалану ке­­зінде мынадай жағдайларда айып­пұл салынады: тұрақ ақысын төлемегеніңіз үшін, ақысы толық емес төленген жағдайда, төлемақы автокөлікті тұраққа қойғаннан ке­йін 30 минуттан кейін жасалса, ақылы автотұрақтар аумағында көлік құралдарын тоқтату немесе қою ережелері бұзылған жағ­дайда, ақылы автотұрақтар аумағында жол белгілерімен белгіленген талаптар сақталмаса.

Көлікті тоқтату немесе қою ережесін бұзғаны үшін айыппұл 3 айлық есептік көрсеткіш мөл­ш­е­рін құрайды. Құқық бұзу фактілері Нұр-Сұлтан қаласының Әкімшілік полиция бөліміне жіберіледі. Айыппұлды төлеу туралы жазба автоматты түрде мә­ліметтер базасына келіп тірке­ле­тіндіктен азаматтарға ішкі істер органдарына түбіртек ұсынудың қажеті жоқ.

Заң бойынша айыппұл бұй­рық шыққан күннен бастап 30 күн­нен кешіктірілмей төлен­уі тиіс. Айыппұл уақытында төлен­беген жағдайда, Қазақстан Рес­пуб­ликасының қолданыстағы әкім­шілік заңнамасының нормаларына сәйкес мәжбүрлеу шаралары қолданылады. Ал егер айыппұлмен келіспей жатсаңыз, Нұр-Сұлтан қаласы Әкімшілік полиция бөліміне шағымдануыңызға болады. Мекенжайы: 20-40 көше, 4 үй. Телефон: 8 (7172) 67 75 75.

Айтпақшы, ақылы атотұрақ­тар­ды тегін пайдалана алатын азаматтардың тобы да бар. Олар: Ұлы Отан соғысының арда­гер­ле­рі, әскер құрамына кіретін әскери бөлімдерде, штабтар мен меке­мелерде қызмет еткен әс­кери қыз­мет­шілер, жауынгерлік әре­кет­тер ар­дагерлері, бала кезі­нен мүге­дек­тер, I және II топ­тағы мүге­дектер, сондай-ақ мү­гедек ба­ла­­ның заңды өкіл­де­ріне (сот ше­шімі бойынша қам­қор­шыларға) тіркелген көлік құ­рал­дары, «Алтын Қыран» және «Ха­лық қаһарманы» орден­де­­рімен марапатталған тұл­ға­лар, «Алтын алқа» және «Кү­міс алқа» алқаларымен мара­пат­талған көпбалалы аналар, Семей полигонындағы ядролық сынақ­тардың салдарынан радиа­ция­лық әсерге ұшыраған адамдар, Ауған­станның ардагерлері және жер­гі­лік­ті жауынгерлік әре­кет­терінің интернационалдық жауын­герлері.

Бір ескерерлік жайт, көлік же­ңілдік алушының атына рәсім­дел­ген болуы қажет. Олардың аты­нан берілген үшінші тұлғаның өтінімдері қабылданбайды. Өті­ніш беру үшін astanapark.kz сай­тында тіркеліп, одан кейін сайттың «Жеңілдіктер» бөліміне өту керек. Жеңілдікті рәсімдеу үшін тек төрт құжат қажет: өті­ніш, жеке куә­лік, тех­никалық төл­құжат және же­ңіл­дік құқын рас­тайтын құжат.

«Астана тұрақ кеңістігі» ЖШС пай­даланушыларды қол­дау бө­лі­мінің басшысы Лаура Сәбит­қы­зы­ның айтуынша, өтініш­ті үйден шықпай-ақ беруге болады. Ол үшін жоба операторының сайтында орналасқан арнайы форманы толтырып, жіберу керек.

Өтініш 10 күннің ішінде қара­лады, содан кейін өтініш беру­ші­ге растау немесе дәлелді бас тар­ту туралы электронды хат жі­бе­­ріледі.

Ақылы автотұраққа іргелес орна­ласқан үйлердің тұрғындары үшін маңайдағы ақылы тұрақ­тар­ды пайдалануға болатын же­ңілдік шарттары бар. Ол үшін кә­сіп­орынмен резиденттік келісім жасалуы керек. Оған қажетті құ­жатт­ар тізімі мен тіркеу бойын­ша нұсқаулық astanapark.kz сай­тының «Тұрғындар» бөлімінде орна­лас­қа­нын ескерте кетейік.

Жеңілдік санатына жатпайтын азаматтар үшін тұрақ күн сайын сағат 20:00-ге дейін ақылы. Жұ­мыс күндері оның құны сағатына – 100 теңге. Ал демалыс және мереке күндері тұрақты пайдалану тегін.