Солтүстік Кореяның сесті зымыраны

Жалпы, КХДР кейінгі екі аптада баллистикалық ракеталарын сегіз рет сынақтан өткіз­ді. Бұған дейін 25 қыр­кү­йек­те Пхень­ян билігі АҚШ пен Оңтүстік Корея­ның бірлескен әскери жаттығуына жауап ретін­де қысқа қашық­тық­қа ұшатын зымыранын ашық теңізге бағыттаған еді.

Кейінірек АҚШ вице-президенті Ка­ма­ла Харристің Оңтүстік Кореяға сапары қарсаңында тағы да осындай қадамға бар­ды. 29 қыркүйектегі сынақ кезінде бір бал­листикалық ракета ұшырылды. Ким Чен Ын мұнымен тоқтаған жоқ. КХДР 1 қа­занда тағы да сынақ жасады.

Үш күннен соң, 4 қазанда құрлықара­лық баллистикалық зымыран ұшырды. Бұл жолы ракета Жапонияның үстінен өтіп, ашық теңізге құлаған. Осыған бай­ланыс­ты Жапонияның солтүстігінде ес­кер­ту сиренасы қосылып, солтүстік-шы­ғыс­­тағы Хоккайдо және Аомори арал­да­рын­да пойыз қатынасы уақытша тоқта­тыл­ды.

КХДР-дың әр әрекетін халықаралық қо­ғам­дастық жіті қадағалап отыр­ға­ны­мен, бұл жолғы сынақты бірден айып­тады. Өйт­кені бұған дейін Пхеньян билігінің Жа­по­нияға қарай құр­лық­ара­лық бал­лис­тикалық зымыран атпағанына бірнеше жылдың жүзі болған еді. Соңғы рет Ким Чен Ын осындай қадамға 2017 жылы барған-тын. Жапонияның премьер-ми­нис­трі Фумио Кишида өз елінің үстінен ра­ке­таның ұшуын сынға алды. Оңтүстік Корея президенті Юн Сук Ёл батыл жауап қайтарылатынын ескертті. Көп ұзамай-ақ екі елдің басшылары ұлттық қауіпсіздік кеңестерінің шұғыл отырысын өткізді.

Бейсенбі, яғни 6 қазанда КХДР қысқа қашықтыққа ұшатын тағы екі зымыранын сынады. Жапония премьер-министрі Фумио Кишида бұған наразылық біл­дірді. «Қысқа мерзімде алтыншы рет бұған куә болып отырмыз. Бұған төзу мүм­кін емес», деді ол журналистерге бер­ген сұх­батында. Оңтүстік Корея тарапы да сы­нақты қатаң айыптап, бұл БҰҰ Қауіп­сіз­дік Кеңесінің қарарларына теріс әрекет екенін мәлімдеді.

Сарапшылар сынақтан өткен қару Hwasong-12 зымыраны болуы мүмкін екенін айтып отыр. Бұл ракета АҚШ-тың Тынық мұхитындағы Гуам аралдарына жете алады. Әрі оған ядролық оқтұмсық са­лу­ға да мүмкіндік бар. Сондықтан мұн­дай сынақтардың жиілеуі әлемдік тұрақ­ты­лық пен қауіпсіздікке нұқсан келтіретіні айтпаса да түсінікті.

Осы орайда, халықаралық қоғамдас­тық­та Пхеньян билігінің кезекті ядролық қаруын сынақтан өткізуі жөнінде әңгіме айтыла бастады. Ең қызығы сол, сарапшылар келесі сынақ Қытайда Ком­мунистік партияның кезекті съезі қар­саңында жүзеге асуы мүмкін екенін алға тар­тады. Жалпы, Солтүстік Корея мен Қы­тай тығыз қарым-қатынас орнат­қанына қарамастан, Ким Чен Ын мұндай өрескел қадамға бұған дейін бірнеше рет барған еді.

КХДР соңғы рет ядролық қаруын 2017 жылы 3 қыркүйекте сынақтан өткіз­ген. Жер астында жасалған жарылыс салдарынан жер сілкініп, Солтүстік Ко­рея мен Қытай шекарасындағы үйлерге айтарлықтай зақым келді. Сондай-ақ ядро­­­­­лық ластану туындауы ықтимал деген қауесет те желдей есті. Жарылыс салдарынан жерасты сынақ алаңдары орналасқан таудың беткейлері 3,5 метрге жылжып кет­кен көрінеді.

Дәл сол кезде Қытай төра­ғасы Си Цзиньпин Бразилия, Ресей, Үндістан, Оңтүстік Африка елдерінің бас­шы­ларының басын қосып, іргелі саммит өткізіп жатқан-ды. Осындай алқа­лы жиын кезінде байланысы мығым елдің ядролық қаруды сынақтан өткізуі Си Цзиньпиннің беделіне айтарлықтай нұқсан келтірді.

Сондықтан халықаралық қоғам­дас­тық­тың жауабы көп күттірген жоқ. АҚШ-тағы сарапшылар сынақты Сол­түс­­тік Кореяның басты одақтасы және оның негізгі сауда серіктесі саналатын Бей­жіңді «қорлау», сонымен қатар Си Цзиньпин үшін «дипломатиялық ұят» деп айып­тады. Тіпті, Қытайдағы сарапшылар да осындай пікір ұстанды.

Қытай бұған жауап ретінде АҚШ бас­таған БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің санк­ция­ларына қосылып, Солтүстік Корея­ға жанармай жеткізуін тоқтатты. Бұдан бөлек, қару-жарақ бағдарламасын қаржы­лан­ды­ра­тын шетелде жұмыс істейтін 100 мың сол­түстіккореялық жұ­мыс­шыны елдеріне қай­тарып жіберді.

Осы айда Қытайда коммунистік пар­тия­ның кезекті конгресі өтеді деп жоспар­ланған. Аталған жиында Си Цзиньпин үшінші мәрте Бейжің басшысы болып сай­лануы тиіс. Сарапшылар Ким Чен Ынның авантюра жасауға құмар екенін ескеріп, конгресс басталатын күні, яғни 16 қазан мен АҚШ-та аралық сайлау өтетін 17 қазан аралығында Пхеньян жетінші рет атом бомбасын жаруы мүмкін екенін ескертіп отыр.

Бұл мерзімді таңдаудың себебі жетер­лік. Өйткені Солтүстік Корея мұхиттың арғы бетіндегі АҚШ-қа жауап ретінде аралық сайлау кезінде сынақ жасауы мүм­кін. Дегенмен кей сарапшылар Ком­му­нистік партияның конгресі тұ­сында да Пхеньян осындай қадамға баруы ықтимал екенін айтады. Себебі Ким Чен Ынды көрші елдегі жағдай емес, жеке амбициясы мазалайды. Сондықтан дипломатиялық мәселеге бас ауыртпайды деп есептейді.

Бірақ көрші елдің әрекеті Қытайға ұна­май­тыны түсінікті. Қазірдің өзінде Бей­жің билігі Украинадағы әскери қақ­тығысқа разы емес. Олар екі тараптың біреуін тіке­лей қолдамаса да, түрлі деңгейде аумақ­тық тұтастықты сақтау­дың маңызын бір­­­неше рет ескер­тіп өтті. Оның үстіне, қақ­тығыс салдарынан зиян шеккен эконо­ми­касына басы қатқан Қытай өзіне таяу маңда тағы бір бас ауыртарлық мәселе туындағанын қаламайды.

Тағы бір айта кететін мәселе, кейінгі кезде халықаралық қоғамдастық ядро­лық қаруға қатысты мәселеге қатты алаң­дап отыр. Өйткені Ресей қажет бол­ған жағ­дайда атом бомбасын жара­ты­нын тұс­пал­дап білдірген еді. Ресей президенті қыркүйекте жасаған үнде­уін­де террито­рия­сын қорғау үшін ядро­лық қаруды қол­да­нуға дайын екенін мәлімдеді. Кремль басшысының бұл сөзі Украинада кішігірім «тактикалық» ядролық жарылыс жасалуы мүмкін деген қауіпті лаулаған оттай өршітті.

Бұл аз десеңіз, Иранның да ядролық амбициясы әлі басылмай тұр. Естеріңізде болса, 2015 жылдың шілдесінде Венада Иран мен тағы алты мемлекет – АҚШ, Қытай, Ресей, Германия, Ұлыбритания және Франция «Бірлескен іс-қимыл жос­парына» қол қойған еді. Келісім бойынша Иран тарапы уранды байыту бағ­дар­ла­масын төмендетуге, ал халықаралық қоғамдастық Тегеранға салынған санкцияларды жұмсартуға міндеттеме алған.

Бірақ Дональд Трамп тұсында АҚШ бұл келісімнен шығып, әлемді әбігерге салды. Кейін ел тізгінін Джо Байден ұстаған соң мәселе біршама реттелгендей көрінді. Ақ үй бұл келісімге қайта қосылатынын мәлімдеді. Сөйтіп, келіссөздер басталған еді. Венадағы жиынға кепіл елдер ретінде Франция, Германия, Ұлыбритания, Ресей, Қытай және Еуропалық одақ қатысады. Қазірге дейін келіссөздердің бірнеше раунды өтті. Жыл басында келісімге қол қо­йылуға сәл қалғанда Украинадағы қақ­ты­ғыс басталып кетіп, әңгіменің соңы аяқсыз қалды.

Осы орайда, Қазақстанның ядролық қаруға қатысты ұстанымына ерекше тоқ­тала кеткен жөн. Еліміз әлемдегі төр­­­тін­ші арсеналға ие бола тұра, өз ер­кімен ядролық қарудан бас тартты. Себебі қазақ даласы оның зардабын аз тартқан жоқ. Сонау 1949 жылғы 29 тамызда Семей полигонында алғашқы сынақ жасалды. Содан бастап бұл елді мекенде 456 мәрте атом бомбасы жа­рыл­ған екен. Соның 116-сы жер бетінде не әуеде сыналған. Осы аралықта тәжірибе жасалған ядролық қарулардың қуаты 1945 жылы Хиросимаға тасталған «Балақай» атом бомбасынан 2,5 мың есе қуатты.

Қазақстан 1991 жылы 28 тамызда Қазақ елі үшін аса маңызды құжатқа қол қойып, Семей полигонын жабуға шешім шығарды. Семей топырағында атом бомбасы жарылғаннан 60 жыл өткен соң адамзат үшін маңызды қарарға қол қойылды. Біріккен Ұлттар Ұйымы 29 тамызды Ядролық сынақтарға қарсы іс-қимылдың ха­лықаралық күні ретінде жариялады. Атал­ған қарар Қазақстан тарапының бас­та­масымен ұсынылған болатын. БҰҰ Бас Ассамблеясы оны бірауыздан қабылдады.

Міне, шартарапты алаңдатқан мәсе­леге қатысты Қазақстан соны ұста­ным ұсынған болатын. Бірақ кей елдер бейбіт­шіліктен гөрі басқа мүддені көз­деп, әлі күнге дейін ядролық қарудан бас тартпай келе­ді. Осындайда еліміздің тәжірибесі басқа­лар­ға үлгі болса дейміз.