Қазақы тазы мен төбетті сақтайтын арнайы заң шықты. Жөн-ақ. Ал бұқара бұралқы иттерден құтылудың амалын таппай жүр. Заң негізінде. Қазір бұралқы ит атаулының қала ортасында көбейіп бара жатқаны ешкімге таңсық емес. «Кет!» деуге де дәрмен жоқ жұртта. Өйткені «Жануарларға жауапкершілікпен қарау туралы» заң олай дегізбейді.
2022 жылдың 1 қаңтарында күшіне енген заң қаңғыған иттердің жоғын жоқтап тұр. Заң жануарларға жауапкершілікпен қарауға үндейді. Алайда құжатта иттен қалай қорғану туралы айтылмайды. Қарағанды қаласында иесі жоқ иттер қар түскеннен бері құтырып кеткені жергілікті тұрғындарға жаңалық емес. Олардың үйірімен адамға шабуылдауы әлеуметтік желіде жиі жарияланып жүр. Заңнан аса алмай, қараусыз итпен «итшілеп» алысып жүрген жұрт не істерін білмей дал. Былтырдан бері Қарағанды аймағында иттердің тұрғындарға шабуылдауы жиілеп кетті. Ескі жараның аузын тырнамайық. Алайда бүгінгі сөз заңмен қорғалған иттің емес, иттен зәрезап болған адамның ахуалы жайында...
Иттерді қорғайтын қоғамдық ұйымдар бар. Ит атаулыны атып салсын деп отырған жоқпыз. Бірақ иттің де иттігі барын ұмытпаған абзал. Адамды қауып, талап жатса, сонда кімнің өмірі құнды? Конституцияда айтылған «мемлекеттің басты байлығы – адамның» ба, әлде қаңғыған иттің бе? Сонымен заң не дейді?
Жан-жануарды қорғаушы қоғамдық ұйымдар ұлардай шулап жүріп шығартқан заң қаңғып жүрген итке тас лақтыруға да тыйым салады. Заңға сүйенсек, қоғам онсыз да «бұралқы» болуға «мәжбүрленген» иттердің басына пана беруге, алдына ас қоюға тиіс.
Басқаны қайдам, Қарағандыда иттің «иттігін» дәлелдейтін оқиға баршылық. Мысалы, өткен жылдың қараша айында 16 жастағы баланы ит талап тастады. Одан беріде мектеп, үй ауласында өріп жүрген иттер бірнеше рет үлкен-кішіге шабуылдады. Ол туралы бейнежазбалар көп.
Күні кеше Қарағандыдағы бір лицейдің мұғалімдері, ата-аналары, оқушылары бұралқы иттерден көрген зәбірін жергілікті БАҚ-қа жария етті. Дәл осы лицейдің бір оқушысын ит қауып алған екен. Оқушы тұрмақ ересек адамға атылып жатқан иттерден мұғалімдер де қайтіп қорғануды білмей жүр. Құзырлы орындардың қолын жайғаннан басқа «жауабы» жоқ. Себебі заңнан аттай алмайды. Ресми жауап біреу-ақ – алда-жалда қауіп төндірсе, «109 сенім» бірыңғай байланыс орталығына шағым түсіру керек. Содан соң тиісті ұйым қызметкерлерімен бірге «зәбір» көрсеткен қаңғыған немесе иесі бар итті табу қажет. Сонда ғана заңға сәйкес қажетті шаралар жүзеге асады. Заң талабы осындай. Ал адамды талап кеткен бұралқыны қаланың қай қуысынан іздеп табуға болады сонда?
– «Жануарларға жауапкершілікпен қарау туралы» заңға сәйкес егер қаңғыбас жануарлар қауіп төндірсе, «109 сенім» нөміріне өтінім жасалады. Өтінім полиция басқармасы, медициналық орталық және ветеринария станциясына келіп түседі. Сол арқылы аталған органдар бірлесе отырып, қызмет атқарады. Оған өтініш берген адам да қатысуы керек, – дейді Қарағанды облысының ветеринария басқармасы ветеринарлық-санитарлық шараларды ұйымдастыру және ТЖ бөлімінің басшысы Ерлік Мақашев.
Құзырлы орындар бұған дейін бұралқы иттерді аулап, оларға тиісті шара жүргізуге тиісті панажайдың жоқтығы кедергі екенін мәлімдеген еді. Мұндай панажай салуға аталған заң мүмкіндік береді. Заңның 26-бабының 2-тармағына сәйкес «Жануарларға арналған панажайлар мемлекеттік және жекеше болуы мүмкін». Яғни итке үйді бюджет есебінен, не жекеменшік тарапынан салуға рұқсат беріледі.
Енді қайтпек керек? Бір амалы – заңға сәйкес бюджет қаржысын қиып, қаңғыбас иттерге панажай салуды жеделдету. Екінші амалы – заңға өзгеріс енгізу қажет. Өгізді де өлтірмейтін, арбаны да сындырмайтын жол қайсы? Ал әзірге иттердің дегені болып тұр.
Қарағанды