Елімізде жұмыссыздық деңгейі 4,8 пайызды құрады. Яғни 456,1 мың адам бос сенделіп жүр. Оның ішінде жұмыссыз бола тұра, оны іздеуге және еңбек етуге құлқы жоқ, білім алумен немесе оқытумен айналыспайтын NEET санатындағы жастардың үлесі 6,3 пайыз. Бұл – алаңдатарлық жағдай.
«Жастар арасындағы жұмыссыздықтың бұлай белең алуының басты себебі – кезінде шетелдік мамандарға басымдық берудің салдары. Сондай-ақ жұмыс орындары мен білім беру ошақтарының байланысының әлі де әлсіз екендігінің көрінісі. Өйткені колледж, университет бітірген кей түлектер мамандық бойынша жұмыс істейін десе, екі қолға бір күрек таппай жүріп қалады. Елді мекенге барайын десе, ол жақта тұрақтап қалуға жағдай жасалмаған. Әрине, «Дипломмен – ауылға!», «Жастар практикасы» сынды мемлекеттік бағдарламалар бар. Алайда олардың орындалуы ойдағыдай емес. Әрі құжаттың белгілі бір ережелері жастардың кейбірінің бұл бағдарламамен жұмысқа тұрамын деген үмітін су сепкендей басады. Банктер тарапынан 35 жасқа дейінгі азаматтарға тұрғын үй алуға жеңілдіктер де берілген. Бірақ мұнда да шикілік бар. Мәселен, пәтерлер саны шектеулі. Атырау облысының өзінде 50-60 шақты ғана. Ал өтініш берушілердің саны 100-ден асады. Бұлар осы өңірде қалып, аймақты дамытуға мүдделі болуы мүмкін, бірақ әлеуметтік жағдайы жоқ. Салдарынан оқыған білімді азаматтар мұхит асып, шетелге кетеді. Қалғаны NEET жастардың қатарын көбейтеді, – дейді саясаттанушы Сайфулла Сапанов.
Конструктивті пікірін ортаға салған саясаттанушы тағы бір проблеманың өзегін ашты. Оның сөзінше, жастар немесе егде жастағылар қатарына жатпайтын 40 пен 50 жас аралығындағы азаматтардың жұмыссыздығы көпті алаңдатып отырған жоқ.
– Кеңес одағы кезінде білім алған жұмысшы кадрлар – қазір 50-ден асып кеткен азаматтар. Олардың да белгілі бір бөлігі жұмыссыз отыр. Цифрланған заманда оларды қайта оқыту қиынға түседі. Байқауымша, көпшілігі қарапайым компьютерді қолдануды да білмейді. Салдарынан біз бұл азаматтардың әлеуетін пайдалана алмай отырмыз. Бұған арнайы әлеуметтік зерттеу жүргізу керек деп есептеймін. Өйткені осындай еңгезердей азаматтардың жұмыссыз жүруінен қоғамда ішімдікке салыну, одан қалды қоғамдағы өте өзекті мәселе ажырасу фактісі көбейді, – деді ол.
Сондай-ақ жұмыссыздық санын қажетсіз мамандар қатары да арттыруы мүмкін. Мәселен, кейде талапкерлер еңбек нарығын зерттемей, сұранысы төмен мамандықтарды таңдай салады. Осыған байланысты Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің 2-курс магистранты Шынар Жұмасатова жастар арасындағы жұмыссыздық мәселесін біртіндеп жою үшін заман көшіне қажетті дағдыларды оқу орындары кадр даярлауда ескеріп, талапкерге мамандық таңдауда нарыққа анализ жасауы керек дейді.
– Бүгінде туризм, аударма, мейрамхана ісі және теңізге байланысты оқуды бітірген біраз танысым басқа мамандықтың аясында жұмыс істеп жүр. Егер туризмді дамытып, елде жаңа кәсіп түрлері ашылатын болса, жұмыс күшіне деген сұраныс та артар еді. Мысалы, бір қонақүй ашылса, жүздеген азаматты жұмыспен қамтиды. Яғни жаңа кәсіп түрлерін меңгеруіміз керек. Жеңіл өнеркәсіпті дамыту маңызды. Отандық өнімдердің саны артқан сайын «өз қолымызды өз аузымызға жеткізіп» қана қоймаймыз, жұмыссыз жүрген жастардың табыс табуына сеп боламыз. Бұл фактордың жаңа мамандықтарға деген қызығушылықты арттыратындығын да айта кету керек. Нәтижесінде, көпшілік оқитын мамандықтар (бітіргеннен кейін жұмыс таба алмай қалатын) мен жаңа мамандықтардың арасында теңгерім болады, – деді Ш.Жұмасатова.
Жалпы, Үкімет 2029 жылға қарай 2,3 млн жасты жұмыспен қамтуды жоспарлап отыр. Бұл туралы Премьер-министр Әлихан Смайыловтың төрағалығымен 11 ақпанда өткен кеңесте айтылған еді. Жиында жастар саясаты және мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамыту тұжырымдамаларының жобалары қаралған-ды. Құжатқа сәйкес жауаптылар жас кәсіпкерлердің үлесін – 30, жұмыспен қамту орталықтарына жүгінгендер арасынан жұмысқа орналастырылған жастардың үлесін 61 пайызға дейін ұлғайтуды көздеп отыр.
Ақпарат және қоғамдық даму министрі Дархан Қыдырәлі Жастар саясаты тұжырымдамасының жобасы 6 бағыт пен 10 нысаналы индикаторды және 72 іс-шараны қамтитынын айтты. Негізгі новеллалардың бірі – жастармен жұмыс істеу және олардың проблемаларын шешуде әкімдіктер жұмысының тиімділігін бағалауға мүмкіндік беретін Жастар индексін енгізу.
– Біз 2029 жылға қарай мемлекеттік қолдау шаралары туралы жастардың хабардарлығын 90%-ға дейін, волонтерлік, қайырымдылық және экологиялық бастамаларға тартылу деңгейін 32%-ға дейін арттыруды жоспарлап отырмыз. Сонымен қатар ауылдық жерлерде тұратын 1,5 миллион жас цифрлық сауаттылыққа оқытылады, – деді министр.
Ақылы білімге қол жеткізе алмаған, еңбек нарығын дұрыс ескермей, керексіз мамандық иесі болған және ауылда өсіп, білім ала алмай қалған жастар жұмыссыздықтың туындауына ықпал етуі мүмкін. Осы ретте Оқу-ағарту министрі Ғани Бейсембаев кеңесте 2023-2029 жылдарға арналған мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамыту тұжырымдамасы негізінде ел жастарын колледждерде сұранысқа ие мамандықтар бойынша тегін білім алуына баса назар аударылатынын айтты.