Биыл Қазақстан мен Германия арасындағы дипломатиялық қарым-қатынасқа 31 жыл толды. Бұл – тарихи жағынан тым қысқа кезең. Дегенмен осы уақыт ішінде жан-жақты ынтымақтастықты нығайтудың шын мәнінде орасан зор әрі оқиғалы жолы өтті. Мемлекеттеріміздің серіктестік қарым-қатынастары жоғары сенім мен жақындықпен ерекшеленеді, бүгінде ынтымақтастығымыз сапалы жаңа деңгейге шығуға дайын.
Алдағы 19-21 маусым аралығында өтетін Германия Федеративтік Республикасының Федералдық президенті Франк-Вальтер Штайнмайердің республикамызға мемлекеттік сапары осы тұрғыда маңызды. Бұл сапарды екі тарап бірлескен жұмыстың келесі кезеңі үшін айқын белгі және символдық бастама ретінде бағалайды.
Біріншіден, бұл сапар геосаяси шиеленіс халықаралық дипломатияда, қауіпсіздікте, экономикада, азық-түлікпен қамтамасыз етуде, экологияда және басқа да салаларда бұрын-соңды болмаған сын-қатерлер тудыратын күрделі кезеңде, бүкіл әлемге таныс әлемдік тәртіптің жаһандық трансформациясы аясында өтеді. Осы жағдайларда Германия өзінің сыртқы саясатын, экономикалық байланыстарын және сауда тізбегін әртараптандыру мақсатында жаңа серіктестер іздеу бағытына бұрды. Мұндай басым бағыттарының бірі – Қазақстанмен ынтымақтастықты қайта қарастыру және тереңдету.
Екіншіден, Батыс саясаткері алғашқы рет қазіргі таңда «Орта дәліз» аясында салынып жатқан Шығыс пен Батыс арасындағы көліктік-логистикалық торабының жаңа схемасында шешуші рөлге ие болып отырған Маңғыстау облысына бара жатыр. Осылайша, осында жүзеге асырылып жатқан инфрақұрылымдық жобалар Еуропалық одақтың мұндай бастамаларды қаржыландыру үшін шамамен 300 миллиард еуроны қарастыратын «Global Gateway» стратегиясының маңызды элементіне айналуы мүмкін.
Үшіншіден, сапар бағдарламасына тек жоғары деңгейдегі саяси кездесулер ғана емес, бірқатар нақты іскерлік іс-шара, оның ішінде, Астанада өтетін Қазақстан – Германия бизнес-форумы мен екі мемлекеттің жоғары оқу орындары ректорларының симпозиумы кіреді. Сонымен қатар мәртебелі қонақ еліміздің батысында флагмандық бірлескен жобаны – құны шамамен 50 миллиард долларға дейінгі соманы құрайтын «Svevind» компаниясының «жасыл» сутегін өндіретін кешен құрылысының дайындық кезеңін іске қосып, қазақстандықтарды оқытып, болашақ бірлескен кәсіпорындар үшін логистика мен сутегі энергетикасы бойынша кәсіби кадрларды дайындайтын Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университетінің негізінде құрылған Қазақстан – Герман инжиниринг институтын ашады.
Осылайша, Германиямен өзара тиімді ынтымақтастықты одан әрі дамыту үшін жаңа өсу нүктелері белгіленуде. Екіжақты іскерлік байланыстың мұндай табысты дамуы объективті факторларға байланысты.
Біздің экономикаларымыз негізінен бір-бірін толықтырады. Германия орасан зор индустриялық, инновациялық әлеуетке ие, неміс өнімдері бүкіл әлемге сапасымен, ал неміс бизнесі – сенімділігі және тұтастығымен танымал. Алайда олардың кейінгі өсуі қазіргі уақытта табиғи географиялық, демографиялық және әлеуметтік шектеулермен тұйықталады. Сонымен қатар бізде шикізат ресурстары, қолжетімді энергия, салыстырмалы түрде арзан, бірақ білікті жұмыс күші, үлкен бос аумақтар және қолайлы орналасу бар.
Нәтижесінде, екі мемлекеттің әрқайсысының бәсекелестік артықшылықтары бірін-бірі тиімді толықтырып, күшті синергияны тудырады, осылайша екі тарап үшін де өзара тиімді жағдай жасалады.
«Шикізатты технологияға алмасу» формуласы бойынша мұндай сындарлы ынтымақтастықтың негізі 2012 жылы қаланған болатын. Сол кезде алғаш рет Қазақстанның Германиядағы елшісі болып жүргенде екі ел үкіметтері арасындағы шикізаттық, өнеркәсіптік және технологиялық салалардағы әріптестік туралы келісімді әзірлеуге және оған кейіннен қол қоюға қатысу мүмкіндігіне ие болдым. Бұл құжат екіжақты ынтымақтастықты дамытудың негізгі тәсілдерін тұжырымдап, бүгінде серпін алды.
Мысалы, Қазақстан қазірдің өзінде Германияның энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге айтарлықтай үлес қосып келеді. Өткен жылы Германия 8,2 миллион тонна мұнай сатып алды. Бұл ол елдің жалпы мұнай импортының оннан бір бөлігін құрады және бізге жеткізушілер арасында төртінші орынға шығуға мүмкіндік берді. Сонымен қатар осы жылдың басынан бері неміс тарапының өтініші бойынша Шведт қаласындағы мұнай өңдеу зауытына «Дружба» магистральдық мұнай құбыры (МНП) арқылы да мұнай жеткізіле бастады. Осылайша, біз Берлиннің 90 пайызы және Бранденбург федералдық жерінің қажеттілігінің басым көпшілігін бензин, дизель және авиациялық отынмен қамтамасыз ететін зауыттың жұмысын жалғастыруға көмектестік.
Қазақстанның маңызды экспорттық тауарлары – металдар, көмір, ауыл шаруашылығы өнімдері. Болашақта республикамыздың Германия үшін болашақ отын – «жасыл» сутегінің жетекші жеткізушілерінің бірі болу үшін барлық алғышарттары бар. Германияның Сыртқы істер министрі Анналена Бербоктың өткен жылдың қазан айындағы сапарының негізгі практикалық нәтижелерінің бірі неміс тарапының Астанада сутегі дипломатиясы кеңсесін ашуы жайдан-жай емес.
Өз кезегінде, Германия Қазақстанға станоктар мен жабдықтарды, химиялық және фармацевтикалық өнімдерді, машиналар мен көліктерді жеткізеді. Республикамыздың өнеркәсіптік әлеуетін жаңғыртуда неміс технологиялары мен жабдықтары маңызды рөл атқарады. Неміс инвестициясының 90%-на жуығы шикізаттық емес секторға бағытталуы кездейсоқ емес.
Қазіргі геосаяси жағдайда Еуропа, оның ішінде Германия мен Қазақстан арасындағы тікелей іскерлік байланыстар мен жеткізілім бұрынғыдан да кеңейді.
Неміс статистикасына сәйкес, өткен жылы біздің республикамен екіжақты сауда көлемі екі есеге жуық өсіп, 2021 жылы 5,1-ден 9,7 миллиард еуроға дейін өсіп, жалпы 90 пайыз өсім көрсетті. Мұндай көрсеткіштер өзара сауданың физикалық өсуіне де, Ресей арқылы жарнама таратудан тікелей жеткізуге дейінгі сауда желілерін қайта құрылымдаумен де байланысты.
Германияның Орталық Азия мемлекеттерімен саудасының 83 пайызы немесе алтыдан бесі Қазақстанның үлесіне тиеді. Неміс кәсіпкерлерінің қазақстандық нарыққа, олардың қатысуын одан әрі кеңейтуге және жаңа бастамаларды жүзеге асыруға деген қызығушылықтары жоғары. Сонымен бірге бұл мүмкіндікті ұлттық экономикамыздың пайдасына толық пайдалану үшін Германияның жалпы даму векторын түсіну қажет.
Қазіргі уақытта Германия әлеуметтік-нарықтық экономика үлгісінен экоәлеуметтік нарықтық экономикаға көшу арқылы ішкі трансформацияның белсенді кезеңінде. Республикалық деңгейде «Энергетикалық айналым» деп аталатын генерациялау жобасы жүзеге асырылып келеді. Биылғы бірінші тоқсанда тұтынылатын электр энергиясының жалпы көлемінде жаңартылатын энергия көздерінің (ЖЭК) үлесі 50 пайызға жетті, ал 2030 жылға қарай бұл көрсеткіш кем дегенде 80 пайызын құрауға тиіс, бұл дәстүрлі қазба отындарынан бас тартуды білдіреді.
Бұл ретте жаңартылатын энергия көздерінің қуатын арттыруға ғана емес, энергия тиімділігін дамытуға да үлкен мән беріліп отыр. Алғашқы энергия тұтыну 2008 жылмен салыстырғанда 2020 жылы 17 пайызға төмендеді, ал 2050 жылға қарай ол 50 пайызға төмендеуге тиіс. Сонымен қатар энергетикалық сектордан кейін жаңғырту басқа салаларға әсер етеді. Қазірдің өзінде «жасыл» болат пен «жасыл» химия өнімдерін өндіру жобалары іске қосылды.
Ауқымды күш-жігердің арқасында айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізілді. 1990 жылмен салыстырғанда 2021 жылға қарай жыл сайынғы парниктік газдар шығарындылары шамамен 40 пайызға, яғни 762 миллион тоннаға дейін қысқарды. 2040 жылға қарай шығарындыларды азайту деңгейі 88 пайызға жетуі керек, ал 2045 жылға қарай Германия климаттық бейтарап болады. Осылайша, Германия 2050 жылға қарай Еуропаны бірінші климаттық бейтарап континентке айналдыру міндеті тұрған Еуропалық Одақтың «Жасыл пактінің» жүзеге асырылу қарқынынан да озып кетті.
Германияның экономикалық күші ең алдымен инновациялар мен адами капиталға негізделген. Жыл сайын ҒЗТКЖ-ға 100 миллиард еуродан астам немесе ІЖӨ-нің 3 пайызынан астамы жұмсалады, бұл ЭЫДҰ орташа 2,4 пайыздан әлдеқайда жоғары. Федералдық үкімет ғылым мен технологияны дамытудың бірқатар мақсатты бағдарламасын қабылдады. 2019 жылы Серпінді инновациялар жөніндегі федералдық агенттік, ал 2021 жылы Германияның трансферт және инновациялар агенттігі құрылды. Осының арқасында жыл сайын 130 мыңға жуық патент тіркеліп, бұл салада немістер еуропалық «өнертабыс бойынша чемпион» атауына ие.
Қосымша бәсекелестік артықшылықтар цифрландырудың жоғары деңгейімен және мемлекеттік деңгейде ынталандырылған Индустрия 4.0-ге көшуімен қамтамасыз етіледі.
Әлемдік экономикаға интеграцияның арқасында Германияда өндірілген экономикалық нәтижелердің жартысына жуығы неміс компанияларының шетелдегі қызметінен келеді. Бұл тұрғыда Қазақстанның Германиямен жемісті ынтымақтастықтан бүкіл экономика үшін айтарлықтай мультипликативті әсер алуға тамаша мүмкіндігі бар.
Неміс серіктестерінің біз үшін маңызды артықшылығы – олардың адалдығы, бизнес пен қоршаған ортаның әлеуметтік жауапкершілігіне үлкен көңіл бөлуі, жоғары сапа стандарттары және жүйелі көзқарасы.
Өндірістік үдерістердің бір бөлігін шетелге көшіру – Германияның қазіргі стратегиясының құрамдас бөлігі. Бұл бізге ғана емес, неміс тарапына да тиімді. Мұндай өзара тиімді тәсіл Қазақстан мен Германия арасындағы екіжақты серіктестіктің тұрақты ұзақмерзімді және жемісті сипатына сенімділік беретінін атап өткен жөн.
Сонымен бірге еліміз бағытын дұрыс таңдау үшін алдыңғы қатарлы мемлекеттердің дамуы мен тенденцияларын неміс үлгісінде зерделеу қажет. «Энергияны өзгерту» тек Германия үшін уақытша саяси күн тәртібі емес, бұл – жаһандық объективті ұзақмерзімді тренд. Біз оған және оның салдарына қазірден дайындалуымыз керек. Еуропа және басқа да дамыған елдер «жасыл» энергетикаға, «жасыл» ресурстарды қайта пайдаланудың тұйық цикліне ауысқанда, Қазақстан үшін көмірсутектерді, металдарды және т.б. сатуда бәсекелестік артықшылықтарын пайдалану үшін «мүмкіндіктер терезесі» жабылады.
Бүгінгі таңда Германия сияқты осы саладағы тәжірибе мен ынтымақтастыққа сүйене отырып, «жасыл» экономикаға көшу бойынша нақты практикалық қадамдар жасау қажет. Осыған орай, Федералдық президент Штайнмайердің сапары барысында энергетика, тау-кен өнеркәсібі, көлік-логистика, ауыл шаруашылығы салаларындағы бірқатар перспективалы жобаны, ғылым, білім саласындағы ынтымақтастықты нығайту, адами капиталды жетілдіру мәселелерін талқылау жоспарланып отыр.
Қазақстан – Германия қарым-қатынастарының барлық спектрі бойынша ынтымақтастықты дамытудың орасан зор әлеуеті мен перспективаларын атап өткім келеді. Президент Штайнмайердің мемлекеттік сапары отандастарымыздың игілігі үшін екі ел арасындағы жан-жақты ынтымақтастыққа қосымша серпін беретініне сенімдімін.
Нұрлан ОНЖАНОВ,
Қазақстанның Германия Федеративтік Республикасындағы
Төтенше және өкілетті елшісі