Қазақстан – Германия: Тұрақты серіктестіктің жаңа кезеңі

Алдағы 19-21 маусым аралығында өтетін Германия Федеративтік Рес­публикасының Федералдық пре­зиденті Франк-Вальтер Штайн­майер­дің республикамызға мемле­кеттік сапары осы тұрғыда маңызды. Бұл са­парды екі тарап бірлескен жұ­мыс­тың келесі кезеңі үшін айқын белгі және символдық бастама ретінде ба­ғалайды.

Біріншіден, бұл сапар геосаяси шиеленіс халықаралық дипломатияда, қауіпсіздікте, экономикада, азық-түлікпен қамтамасыз етуде, экология­да және басқа да салаларда бұрын-соңды болмаған сын-қатерлер тудыратын күрделі кезеңде, бүкіл әлемге таныс әлемдік тәртіптің жаһандық трансформациясы аясында өтеді. Осы жағдайларда Германия өзінің сыртқы саясатын, экономикалық бай­ланыстарын және сауда тізбегін әртараптандыру мақсатында жаңа серіктестер іздеу бағытына бұрды. Мұндай басым бағыттарының бірі – Қазақстанмен ынтымақтастықты қайта қарастыру және тереңдету.

Екіншіден, Батыс саясаткері ал­ғаш­қы рет қазіргі таңда «Орта дәліз» аясында салынып жатқан Шы­ғыс пен Батыс арасындағы көліктік-логис­тикалық торабының жаңа схемасында шешуші рөлге ие болып отырған Маңғыстау облысына бара жатыр. Осылайша, осында жүзеге асырылып жатқан инфрақұрылымдық жобалар Еуропалық одақтың мұндай бастамаларды қаржыландыру үшін шамамен 300 миллиард еуроны қарастыратын «Global Gateway» стратегиясының маңызды элементіне айналуы мүмкін.

Үшіншіден, сапар бағдарламасына тек жоғары деңгейдегі саяси кездесулер ғана емес, бірқатар нақты іскерлік іс-шара, оның ішінде, Астанада өтетін Қазақстан – Германия бизнес-форумы мен екі мемлекеттің жоғары оқу орындары ректорларының симпозиумы кіреді. Сонымен қатар мәр­те­белі қонақ еліміздің батысында флаг­мандық бірлескен жобаны – құ­ны шамамен 50 миллиард долларға дейін­гі соманы құрайтын «Svevind» ком­паниясының «жасыл» сутегін өнді­ретін кешен құрылысының дайын­­дық кезеңін іске қосып, қазақ­стан­дықтарды оқытып, болашақ бір­­лескен кәсіпорындар үшін логистика мен сутегі энергетикасы бойынша кәсіби кадрларды дайындайтын Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университетінің негізінде құрылған Қазақстан – Гер­ман инжиниринг инс­титутын ашады.

Осылайша, Германиямен өзара тиімді ынтымақтастықты одан әрі дамыту үшін жаңа өсу нүктелері белгіленуде. Екіжақты іскерлік бай­ланыстың мұндай табысты дамуы объективті факторларға байланыс­ты.

Біздің экономикаларымыз не­гі­зінен бір-бірін толықтырады. Гер­ма­ния орасан зор индустриялық, инно­вациялық әлеуетке ие, неміс өнім­­д­ері бүкіл әлемге сапасымен, ал неміс бизнесі – сенімділігі және тұтас­тығымен танымал. Алайда олар­дың кейінгі өсуі қазіргі уақытта табиғи географиялық, демографиялық және әлеуметтік шектеулермен тұйық­тала­ды. Сонымен қатар бізде шикізат ресурстары, қолжетімді энергия, салыс­тырмалы түрде арзан, бірақ білікті жұмыс күші, үлкен бос аумақ­тар және қолайлы орналасу бар.

Нәтижесінде, екі мемлекеттің әр­қай­­сы­­сының бәсекелестік артық­шы­лықтары бірін-бірі тиімді толық­ты­рып, күшті синергияны тудырады, осылайша екі тарап үшін де өзара тиімді жағдай жасалады.

«Шикізатты технологияға алмасу» формуласы бойынша мұндай сын­дарлы ынтымақтастықтың не­гізі 2012 жылы қаланған болатын. Сол кезде алғаш рет Қазақстанның Германиядағы елшісі болып жүр­генде екі ел үкіметтері арасындағы шикізаттық, өнеркәсіптік және техно­логиялық салалардағы әріптестік ту­ралы келісімді әзірлеуге және оған кейіннен қол қоюға қатысу мүм­кін­дігіне ие болдым. Бұл құжат екіжақты ынтымақтастықты дамыту­дың негізгі тәсілдерін тұжырымдап, бүгінде серпін алды.

Мысалы, Қазақстан қазірдің өзін­­де Германияның энергетикалық қауіп­сіздігін қамтамасыз етуге ай­тар­лық­тай үлес қосып келеді. Өткен жылы Германия 8,2 миллион тонна мұнай сатып алды. Бұл ол елдің жалпы мұнай импортының оннан бір бөлігін құрады және бізге жеткі­зушілер арасында төртінші орынға шығуға мүмкіндік берді. Сонымен қатар осы жылдың басынан бері не­міс тарапының өтініші бойынша Шведт қаласындағы мұнай өңдеу зауы­тына «Дружба» магистральдық мұнай құбыры (МНП) арқылы да мұнай жеткізіле бастады. Осылайша, біз Берлиннің 90 пайызы және Бран­денбург федералдық жерінің қажет­тілігінің басым көпшілігін бензин, дизель және авиациялық отынмен қам­тамасыз ететін зауыттың жұмы­сын жалғастыруға көмектестік.

Қазақстанның маңызды экспорт­тық тауарлары – металдар, көмір, ауыл шаруашылығы өнімдері. Болашақта республикамыздың Германия үшін болашақ отын – «жасыл» сутегінің жетекші жеткізушілерінің бірі болу үшін барлық алғышарттары бар. Гер­манияның Сыртқы істер министрі Ан­на­лена Бербоктың өткен жылдың қазан айындағы сапарының негізгі прак­тикалық нәтижелерінің бірі неміс тара­пының Астанада сутегі диплома­тиясы кеңсесін ашуы жайдан-жай емес.

Өз кезегінде, Германия Қазақ­станға станоктар мен жабдықтарды, химиялық және фармацевтикалық өнімдерді, машиналар мен көліктерді жеткізеді. Республикамыздың өнер­кәсіптік әлеуетін жаңғыртуда неміс технологиялары мен жабдықтары маңыз­ды рөл атқарады. Неміс ин­вес­ти­циясының 90%-на жуығы ши­кізаттық емес секторға бағытталуы кездейсоқ емес.

Қазіргі геосаяси жағдайда Еуропа, оның ішінде Германия мен Қазақстан арасындағы тікелей іскерлік байланыстар мен жеткізілім бұрынғыдан да кеңейді.

Неміс статистикасына сәйкес, өт­кен жылы біздің республикамен екі­жақты сауда көлемі екі есеге жуық өсіп, 2021 жылы 5,1-ден 9,7 миллиард еуроға дейін өсіп, жалпы 90 пайыз өсім көрсетті. Мұндай көрсеткіштер өза­ра сауданың физикалық өсуіне де, Ресей арқылы жарнама таратудан тікелей жеткізуге дейінгі сауда же­лі­лерін қайта құрылымдаумен де бай­ланысты.

Германияның Орталық Азия мем­лекеттерімен саудасының 83 пайы­­зы немесе алтыдан бесі Қа­зақ­­­станның үлесіне тиеді. Неміс кә­сіп­керлерінің қазақстандық на­рық­қа, олардың қатысуын одан әрі кеңейтуге және жаңа бастамалар­ды жүзеге асыруға деген қы­зығу­шылықтары жоғары. Сонымен бірге бұл мүмкіндікті ұлттық эконо­мика­мыздың пайдасына толық пайдалану үшін Германияның жалпы даму векторын түсіну қажет.

Қазіргі уақытта Германия әлеу­меттік-нарықтық экономика үлгі­сі­нен экоәлеуметтік нарықтық эко­­но­­микаға көшу арқылы ішкі транс­­­формацияның белсенді ке­зеңінд­е. Республикалық деңгейде «Энергетикалық айналым» деп аталатын генерациялау жобасы жүзеге асырылып келеді. Биылғы бірінші тоқсанда тұтынылатын электр энергиясының жалпы көлемінде жаңартылатын энергия көздерінің (ЖЭК) үлесі 50 пайызға жетті, ал 2030 жылға қарай бұл көрсеткіш кем дегенде 80 пайызын құрауға тиіс, бұл дәстүрлі қазба отындарынан бас тартуды білдіреді.

Бұл ретте жаңартылатын энергия көздерінің қуатын арттыруға ғана емес, энергия тиімділігін дамы­туға да үлкен мән беріліп отыр. Алғаш­қы энергия тұтыну 2008 жылмен салыстырғанда 2020 жылы 17 пайызға төмендеді, ал 2050 жылға қарай ол 50 пайызға төмендеуге тиіс. Сонымен қатар энергетикалық сектордан кейін жаңғырту басқа салаларға әсер етеді. Қазірдің өзінде «жасыл» болат пен «жасыл» химия өнімдерін өндіру жобалары іске қосылды.

Ауқымды күш-жігердің арқасын­да айтарлықтай жетістіктерге қол жет­­­кізілді. 1990 жылмен салыстыр­­­ған­­да 2021 жылға қарай жыл сайын­­­ғы парниктік газдар шыға­рын­ды­ла­р­ы шамамен 40 пайызға, яғни 762 миллион тоннаға дейін қыс­қар­ды. 2040 жылға қарай шығарын­ды­лар­ды азайту деңгейі 88 пайызға жетуі керек, ал 2045 жылға қарай Германия климаттық бейтарап болады. Осылайша, Германия 2050 жылға қарай Еуропаны бірінші климаттық бейтарап континентке айналдыру міндеті тұрған Еуропалық Одақтың «Жасыл пактінің» жүзеге асырылу қарқынынан да озып кетті.

Германияның экономикалық күші ең алдымен инновациялар мен адами капиталға негізделген. Жыл сайын ҒЗТКЖ-ға 100 миллиард еуродан астам немесе ІЖӨ-нің 3 пайызынан астамы жұмсалады, бұл ЭЫДҰ орташа 2,4 пайыздан әлдеқайда жоғары. Федералдық үкімет ғылым мен технологияны дамытудың бірқатар мақсатты бағдарламасын қабылдады. 2019 жылы Серпінді инновациялар жөніндегі федералдық агенттік, ал 2021 жылы Германияның трансферт және инновациялар агенттігі құ­рылды. Осының арқасында жыл са­йын 130 мыңға жуық патент тір­келіп, бұл салада немістер еуро­палық «өнер­табыс бойынша чемпион» атауына ие.

Қосымша бәсекелестік артық­шылықтар цифрландырудың жоғары деңгейімен және мемлекеттік деңгей­де ынталандырылған Индус­трия 4.0-ге көшуімен қамтамасыз етіледі.

Әлемдік экономикаға интегра­цияның арқасында Германияда өнді­ріл­ген экономикалық нәтиже­ле­р­дің жартысына жуығы неміс ком­панияларының шетелдегі қыз­ме­тінен келеді. Бұл тұрғыда Қазақ­стан­ның Германиямен жемісті ынтымақ­тас­тықтан бүкіл экономика үшін айтар­лықтай мультипликативті әсер алуға тамаша мүмкіндігі бар.

Неміс серіктестерінің біз үшін маңызды артықшылығы – олардың адалдығы, бизнес пен қоршаған орта­ның әлеуметтік жауапкершілігіне үлкен көңіл бөлуі, жоғары сапа стандарттары және жүйелі көзқарасы.

Өндірістік үдерістердің бір бө­лігін шетелге көшіру – Германия­ның қазіргі стратегиясының құрамдас бө­лігі. Бұл бізге ғана емес, неміс та­­ра­­пына да тиімді. Мұндай өзара тиім­­ді тәсіл Қазақстан мен Германия ара­сын­дағы екіжақты серіктестіктің тұ­рақ­ты ұзақмерзімді және жемісті сипа­тына сенімділік беретінін атап өткен жөн.

Сонымен бірге еліміз бағытын дұрыс таңдау үшін алдыңғы қатарлы мемлекеттердің дамуы мен тенден­цияларын неміс үлгісінде зерделеу қажет. «Энергияны өзгерту» тек Гер­мания үшін уақытша саяси күн тәртібі емес, бұл – жаһандық объек­тивті ұзақмерзімді тренд. Біз оған және оның салдарына қазірден дайын­далуымыз керек. Еуропа жә­не басқа да дамыған елдер «жасыл» энергетикаға, «жасыл» ресур­с­тар­­ды қайта пайдаланудың тұйық цик­­ліне ауысқанда, Қазақстан үшін­ көмірсутектерді, металдарды және т.б. сатуда бәсекелестік ар­тық­­­­­шы­лықтарын пайдалану үшін «мүм­­кіндіктер терезесі» жабыла­ды.

Бүгінгі таңда Германия сияқты осы саладағы тәжірибе мен ынтымақ­тастыққа сүйене отырып, «жасыл» экономикаға көшу бойынша нақты практикалық қадамдар жасау қажет. Осыған орай, Федералдық президент Штайнмайердің сапары барысында энергетика, тау-кен өнеркәсібі, көлік-логистика, ауыл шаруашылығы салаларындағы бірқатар перспективалы жобаны, ғылым, білім сала­сындағы ынтымақтастықты ны­ғай­­­ту, адами капиталды жетілдіру мәсе­лелерін талқылау жоспарланып отыр.

Қазақстан – Германия қарым-қатынастарының барлық спектрі бо­йынша ынтымақтастықты дамытудың орасан зор әлеуеті мен перспективаларын атап өткім келеді. Президент Штайнмайердің мемлекеттік сапары отандастарымыздың игілігі үшін екі ел арасындағы жан-жақты ынтымақтастыққа қосымша серпін беретініне сенімдімін.

Нұрлан ОНЖАНОВ,

Қазақстанның Германия Федеративтік Республикасындағы

Төтенше және өкілетті елшісі