Абайдың туған күні қарсаңында қоғамды ылғи бір сұрақ алаңдатады: ақынның шын туған күні қашан? Қаншама жылдан бері ғалымдар арасында да әртүрлі пікір айтылып келеді. Бірі мерейлі күнді 10 тамыз десе, енді бірі 23 тамыз деседі.
Бүгінде Абаймен иықтас һәм қабілеттес әлем ақындарының өмірдерегі бүге-шігесіне дейін зерттеліп, хатталғаны былай тұрсын, қай өлеңі қашан, қандай оқиғада жазылғаны анықталып, көз алдымызда тұр. Ал хакімнің туған күні жайындағы көкпарға түскен талас Абайдың әр туған күні сайын қозғалады.
Абайдың туған күні дегенде, ең алдымен хакімнің көзін көрген, қасында талай жыл жүрген Әрхам Кәкітайұлының естелігіне жүгінеміз. Онда «Құнанбай ауылы Қасқабұлаққа келіп қонғаннан кейін 1845 жылы, ескіше 10 август күні Құнанбайдың екінші әйелі Ұлжан толғатып, бір ұл дүниеге келеді. Атын арабша Ибраһим деп қояды» делінген. Ал Әрхамның әкесі Кәкітай Абайдың өмірдерегін тұлғаның өзінің тапсырмасымен жазады. Сонда «Абай Жылан жылы, мал күзеуге түсетін кезде туған» деген деректі айтқан. Мал күзеуге түсетін кез, бұл – тамыздың соңы.
Еске салсақ, 1918 жылы 26 қаңтарда Халық комиссарлары кеңесінің төрағасы В.Лениннің қол қоюымен, әлеммен бірдей болуы үшін жаңа күнтізбе енгізілді. Онда 31 қаңтардан кейін 1 ақпан болмай, 14 ақпан болады деп жазылған. Яғни күнтізбе 13 күнге жылжытылды. Мәселен, Мұхтар Әуезов өзі туралы мәліметінде «мен 15 сентябрь күні тудым» деп жазады. Кейіннен өз қолымен 28 қыркүйекке ауыстырып жібереді. Яғни Абайдың туған күні ескіше 10 тамыз болғанда – жаңа күнтізбеде 23 тамызға сай келеді.
Ал Қазақ кеңес энциклопедиясында, одан соң Қазақстан энциклопедиясында да Абайдың туған күні ескіше – 29 шілде, жаңаша 10 тамыз делінген.
Тағы бір дерек, Оспанның Жидебайдағы төрт құлақты зиратын Абай өз қолымен салдырған. Бұл зират өткен ғасырдың алпысыншы жылдарына дейін болды. Соның басына жүрек секілді малтатас қойылған. Онда Оспанның туған күні мен қайтыс болған күнін пышақтың ұшымен Абай өзі қашап жазған. Оспан шіліңгір шілдеде өмірден өткен. Сол себептен Абай оның сүйегін Ақшоқыға жеткізе алмай, Жидебайға жерлеген. Кейіннен інісінің қасына өзі дамыл тапты.
Мұхтар Әуезов 1940 жылы Алматыда Абайға құлпытас жасатқаны мәлім. Мұны Абайдың 100 жылдығынан біраз жыл өткеннен кейін әкеліп, басына қойдырған. Құлпытасқа «Абай 10 тамыз күні дүниеге келді» деп жаздырған.