Детектив жанрының дегдары

Әлқисса, қазақ әуелден «өлі разы болмай, тірі байымайды» деген аталы сөзді амалға айналдырғаны белгілі. Салтанатты шараның шымылдығын түрмес бұрын, Жетісу облысының бас имамы Керімбек Дәуітов қаламгердің рухына Құран бағыштап, дұға жасады. Мыңдаған адам алақан жайып, аруаққа құрмет көрсетті. «Баталы ұл арымас, ба­тасыз құл жарымас» деген елдің ұрпағы емеспіз бе, оқылған дұғадан кейін ар­дақты ақсақал Наурыз Қылышбайұлы ақ батасын беріп, торқалы тойдың  шы­мылдығын ашты.

Жетісу облысының әкімі Бейбіт Иса­баев жиналған жұртқа, алыс-жақын­нан келген ниеттес ағайынға ақ тілегін ар­нап, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың құттықтау хатын оқып берді.

Хатта «Осы игі шараға атсалысқан бар­ша ағайынға, қадірлі қонақтар мен әде­биетсүйер қауымға терең ризашылы­ғым­ды білдіремін. Бүгінгі салтанатты іс-шараға жиналған барша азаматтарға зор денсаулық, толағай табыс, бақ-береке тілей­мін» делінген.

Сондай-ақ өңір басшысы: «Кемел Тоқаев – төл әде­бие­тімізде отандық детек­тив жанры­ның негізін қалаған қарымды қа­лам­гер. Жазушы өз шығар­маларында саяси және әлеуметтік мәсе­лелерді терең­нен қозғады. Оның туындылары қазақ сөз өнерінің жаңа арнада ­ықпал етіп, әлі күнге дейін өзінің өзектілігі мен өміршеңдігін сақтап келеді. Көрнекті жазушы қаламгерлік пен қайраткерлікті ту етіп, ел рухын оятатын батыл баста­ма­ларды көтерді. Өзінің азаматтық боры­шын абыроймен өтеді», деп қабырғалы қаламгердің жазу­шы­лық қуаты қандай терең болса, өмірдегі азаматтық, елжан­дылық, ақи­қат­шылдық мұраты да сондай биік болғанын тілге тиек етті.

Мерейтойда Қазақстан Жазушылар ода­ғының төрағасы Мереке Құлкенов өңір халқын торқалы тойымен құттық­тап, жазушының өмірі мен шы­ғарма­шылығына арналған «Кемел Тоқаев. Тұлға. Қаламгер. Ардагер. Әке» атты кітап­тың тұсауын кесті.

Келесі кезекте сахна төріне көтерілген Кемел Тоқаев атындағы қайырымдылық қоры қамқоршылық кеңесінің төрағасы Валентина Спиридонова қордың атқар­ған жұмысын баяндады.

«2010 жылы ашылған қайырымдылық қоры мұқтаж отбасыларға, дарынды балаларға, тыл еңбеккерлеріне қолдау көрсетіп келеді. Қордың жәрдемімен Үш­төбедегі К.Тоқаев атындағы мектеп заманауи техникалық, спорттық және музы­калық құралдармен жабдықталды, бала­лар­дың ойын алаңы, аллея салынды. Ұзақ жылдар бойы Кемел Тоқаев қоры шығармашылық дарынды балаларға қолұшын созып, еліміздің және шетелдердің үздік жоғары оқу орындарында білім алуы­на мүмкіндік жасап келеді.  Атап айтсақ, қордың қаржысына ауданда гуманитарлық колледж салынып, күні кеше пайдалануға берілді. Тұрғындардың өтінішіне орай 50 орынды дәрігерлік амбулатория тұрғызып, оны қажетті меди­циналық құралдармен жабдықтап, ха­лық­тың игілігіне беріп отырмыз. Оған қоса мал шаруашылығы кешені салынып, оған 500 бас қазақтың ақбас сиыры әке­лін­ді. Қазіргі уақытта жұмыс істеп тұр. Ен­дігі кезекте шоколад цехын ашу қолға алынады. Той алдында ауданға арнайы ипподром салдық. Бүгінгі мерейтойлық шараның барлығын қор өз қаржысына өткізіп отыр. Мерейтойлық іс-шараға орай қор «Кемел – қаламгер» атты эссе, пуб­лицистика және проза жанрлары бойын­ша байқау ұйымдастырды. Бүгін оның же­ңімпаздары марапат­та­лады. Қордың демеушілеріне, жазу­шының шығар­машылығын ардақ тұ­тып, әдебиетті құр­меттейтін барлық аза­мат­қа алғыс айтамыз», деді Ва­лен­тина Спиридонова.

Кемел Тоқаев атындағы қайырымды­лық қорының мәліметінше, жазушы атын иеленген Үштөбедегі мектептің 60-тан астам оқушысы қор грантының қолдауымен жоғары оқу орындарында білім алды. Қазірдің өзінде 15 адам грант­пен университеттерде оқып жүр. ҰБТ қорытындысы бойынша оқушылары жоғары нәтиже көрсеткен ұстаздарға да қордан ақ­шалай сыйақы беріледі.

Іс-шара барысында мектеп оқушы­лары арасында эссе, студенттер мен ұс­таз­дар арасында пуб­лицистика, про­за жанрындағы «Кемел – қаламгер» байқауының үздік­тері марапатталды. Оқушылар арасын­дағы байқауда еліміз­дің батыс, шығыс, солтүстік және оң­түстік облыс­тарынан талапты балаларды молынан қамтып, 4 өңірдің әрқайсысына жеке-жеке­ 3 жүлдеден тағайындалды. Байқау қорытындысында Абай облысы­нан Абылай Дидаров, Аста­на қа­ласынан Жамал Саттарова, Батыс Қа­зақстан облысынан Эльдар Тастембек, Тал­дықорған қаласынан Болат Айзере же­ңімпаз атан­ды. Сонымен қатар басқа да 12 шы­ғар­машыл жас жүлдегер атанды.

Прозада бас жүлдені «егемендік» әріптесіміз Абай Аймағамбет еншілесе, 1-орынды Самал Шаймерденова жеңіп алды. Ал пуб­лицистикада тағы бір қа­ламдасымыз Маржан Әбіш үздік деп танылды. Студенттер мен магистранттар, педа­гогтер арасында Үштөбе қаласының мұ­ғалімі Нүрзия Рахметова бас жүлдені қанжығасына байлады. Жеңімпаздар мен жүлдегерлер қаржылай сыйлықтармен марапатталды.

Жазушының ғасыр тойында Қазақ­стан­ның Халық әртісі Роза Рымбаева, «МузАРТ», «Алаш ұлы» топтары, Ерке Есмахан секілді елімізге танымал көп­теген эстрада жұлдыздары өнер көр­сетті.

Қазақтың ұлттық спорт түрлерінен болған түрлі жарыс мерекенің көрі­гін қыздырып, әлемнің түкпір-түк­пірінен келген балуандар қазақ күресі­нен, шабандоздар аламан бәйгеде бақ сы­нады. Жанкүйердің делебесін қоздырып, айызын қандырған спорттық іс-шаралар қызықты өтті. Талай бәйгеде топ жарған сәйгүліктер тоғысқан аламан бәй­генің ел ішінде талайға дейін айтылып жүрері анық. Ал қазақ күресінен Әлем кубогін сарапқа салған балуандардың белдесуі көпке ерекше әсер сыйлады. Одан тыс жиналғандар арасында болған са­дақ ату, тоғызқұмалақ, қой көтеру сын­ды сайыстар қанға сіңіп, бойға біт­кен ұлттық спортымызды дәріптеуге ай­рықша жол аша түсті.

Елімізде өтіп жүрген түрлі ірі аламан бәйгенің жеңімпаздары бір жарыс жолын­да бастары түйісті. Сөреден шығар аттар­дың барлығы дерлік елге белгілі, ат­құмар­лар арасында ерекше беделге ие. Ал мәреге қатар келіп, сызықты бірге кесіп өткен ел ішінде «Жоланның жүй­рігі» аталып кеткен, бүгінде Ұлан Омаровтың қарауындағы Бекзат Діл­дахан шабандоз мінген «Талхиз» бен жетісулық Өмірәлі Жалайырдың Марлан Бек­тенов баптаған, Хамза Амангелді мін­ген «Жұмыртұяқ» сәй­гүлігі елдің ыстық ықы­ласына бөленді. Ұйым­дас­тырушылар ақыл­даса келіп, Кемел Тоқаев атындағы қайы­рымдылық қоры­ның атынан мәреге қатарласып келген екі шабандозға да «Land Cruiser 300» көлігін берді. Әдетте, екі сәйгүліктің қатарласып келуі – сирек құбылыс. Ал екінші болып келген «Секретті» мін­ген Әлішер Тілек (Алматы облысы) «Toyota Hilux» автокөлігіне ие болды. Үшінші орынды «Мамайқарамен» алған Аңсар Арыстанбек «Ниваны» тізгіндеді. Жалпы, 31 шақырымдық аламан бәйгенің көпке дейін жанкүйер жадында жүрері анық. Жиналған жанкүйерлер ара­сында болған белгілі айтыс ақыны Жан­дарбек Бұлғақов: «Аты аңызға айналған жүй­ріктердің басы қашан бір бәйгеде тоғы­сады екен деп күтіп жүр едік. Сол тарихи күннің куәсі болдық.

Қазақтың менмін деген атбегілері жұма сайын жүлде алған жүйріктерін Жетісуға алып келіп, аламанға қосты. Мәре сызығын қатар кескен «Жұмыр­тұяқ» пен «Талхиздің» шабысын тіл-көзден сақтасын. Талайдың көзіне жас үйіріп, керемет бір эмоция сыйлаған сәт болды. Алдағы уақытта режиссерлер осы көрініске арнап кино түсірсе де артық етпейді. Керемет туынды болады деп ойлаймын. Өйткені аңыз ғып айтар, ауыздан-ауызға тарайтын бәйге болды. Ұйымдастырушылардың аттың терін, атбегінің еңбегін бағалап, жүлдені қос жүйрік­ке теңдей беруі көреген шешім болды», дейді. Одан бөлек, 18 ша­­­қы­рымға созылған топ бәйгеде Асыл­­жан Төлеген мінген «Балқаш» оза шапты. Оған «Toyota Hilux» маркалы көлік берілді. Екінші болып Дәурен Бұршақ­баевтың «Ботагөзі», үшінші болып Бағдат Шымырбаев баптаған «Үміткер» келді. 

Сонымен қатар садақ, асық ату, қой көтеру, тоғызқұмалақ сияқты спорт түр­лерінен де жарыстар ұйымдастырылды. Жеңімпаздардың барлығына ақшалай сыйлық берілді.

Ғасырлық той аясында қазақ күресінен ұйымдастырылған Әлем кубогіне 22 мемлекеттен 200-ден астам балуан қатысты. Олар 8 салмақ бойынша сынға түсті. Қазақстан туын көтеріп шыққан Бекет Жүніс (55 кило), Ержан Еренғайып (60 кило), Нұрболат Ізімғалиев (66 кило), Алтынбек Аусағитов (100 кило) және Мәди Еділбаев (+100 кило) өз салмақтары бойынша жеңімпаз болды. Әр чемпионға 3 миллион теңге берілді.

Алты Алашқа сауын айтып, алыс-жақын ағайынның басын қосқан Кемел Тоқаевтың 100 жылдық мерейтойының түйініндей болған дәл осы аламан бәй­гедегі шешімнен кейін әділдік орнаған жерде ғана тыныштық болатынына көз жеткізіп қайттық.

Жетісу облысы