Зерттеу ақиқатқа жеткізеді

Конференцияға жергілікті зиялы қауым өкілдерімен қатар, елордадағы ғылыми орталықтардан келген тарихшы, этнолог ғалымдар, магистранттар мен студенттер қатысты. Келелі жиын­ның алқа отырысында зиялы қауымды құт­тықтап, көпшілікке конференцияның танымдық маңызы мен ғылыми бағыт-бағдарын түсіндіре кеткен облыс әкімінің орынбасары Ринат Мұхаметқалиев Әбдіғаппар, Амангелді, Кейкі бастаған Торғайдағы ұлт-азаттық көтерілісі әлі күнге дейін толық зерттеліп, лайықты бағасын ала алмай келе жатқанына қын­жылыс білдірді.

«Халқымыз батырлықты кең дәріп­­теп, оны азаматтық пен кісіліктің ны­шаны санаған. Біз тұлғаларды тарихи тұр­ғы­дан заманына сай бағалай білуіміз керек. Мұқым бір ұлттың тағдырын тәлкекке салған патша үкіметі мен кеңес дәуірінде әділетсіздікке қарсы тұрып, ерлігімен еленген батырлардың бірегейі – Амангелді. Ал бас сардар бастаған ұлт-азаттық көтерілістің тарихи мәні қа­шанда зор. Кеңес өкіметі басқа арнаға бұрып үгіттеген ұлт-азаттық көтеріліске шынайы баға беріп, тарихи әділдікті орнату қажет», деді Ринат Зәкиұлы.

Қазақстандағы саяси қуғын-сүр­гін құрбандарын ақтау мәселелерін те­­­реңі­рек қаузап, жан-жақты талдап бер­ген Шо­­қан Уәлиханов атындағы Тарих және эт­­но­логия институтының Астанадағы фи­­­лиа­­лының директоры, PhD Махаббат Қозыбаева 2020 жылы Мем­­лекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев­­­­тың Жар­лығымен құрылған Саяси қу­ғын-сүргін құрбандарын то­лық ақтау жө­нін­дегі мемлекеттік комиссия жүргізген ізде­ніс жұмыстары­ның нәтижесі туралы баян­дап берді. Ғалымның айтуынша, мем­лекеттік ко­мис­сия барлық санаттағы сая­си құр­бандарды толық ақтау арқылы тари­­хи әділеттілікті қалпына келтіруді көз­­дей­ді. Осы мақсатпен Мемлекеттік комис­­сия құрамында өңірлік комиссия­лар, Қазақ­стандағы саяси қуғын-сүр­гін оқи­ға­ларының өзіндік сипаты мен ерек­­ше­ліктерін зерттейтін жұ­мыс тобы құры­лып, олар бүгінге дейін бір­­­сы­пыра шаруа тындырған. Та­рих­шы ға­лым­дардың табанды ізденіс­те­рінің нәти­жесінде бүгінде күштеп ұжым­дастыру науқанының жүздеген құрбандары, 372 шаруалар көтерілісінің себеп-салдары анықталған.

«2022 жылы «Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі Мем­­лекеттік комиссияның материалдары» атты бірыңғай басылым шеңберін­де 33 архив материалдарының жинағы жарыққа шықты. Бұл басылымдарға отандық және шетелдік мұрағаттардан табылған архив материалдары еніп отыр. Барлығы 33 кітап жарық көрді. Оның екеуі монографиялық еңбек, 31-і архив құжаттары мен материалдары», деді Махаббат Қозыбаева.

Жиын мінберіне шыққан ғалым­дар Амангелді тұлғасына қатысты айты­лып жүрген әр алуан пікірді екшей келіп, батыр­дың қазасы хақында ой өрбітті.

«Амангелді Имановтың кімнің қо­лынан немесе сатқындығынан өлгені туралы шындықты ашу болашақтың ен­­ші­сінде қалып отырғандығын айта кет­кен орынды. Кезінде академик Манаш Қозыбаев Амангелдінің қай­ғы­­лы қазасына байланысты дерек кел­тіріп, тұжырым жаса­ған еді. Бұл жерде Алаш көшбасшы­ла­ры­на қатысты анық-қанық пікір әлі де нақтыланады деп ойлаймыз. Яғни ол кезде Ахмет Бай­тұрсынұлы Мәскеуде болған. Ал өлімге қатысы бар азаматтар ісінің ақ-қарасын арнайы зерттеу айқындай­ды деп есептейміз. Академик Кеңес Нұр­пейісов: «Амангелді Иманов азамат соғысы жағдайында бір-біріне қарсы екіге бөлінудің құрбаны болды», деп қорытады. Тұрсын Жұртбай «Революция мүддесі үшін қызылдар­дың құпия операциясы емес пе екен?» десе, Майсара Бекмағамбетованың зерттеуінше, Амангелді Имановтың тұт­қындалуы­­­на және өліміне негізгі кінәлілер Аман­гел­ді Имановқа бейтаныс адамдар емес. Қорыта айтқанда, кешенді зерттеу ақиқатқа жеткізеді», дейді А.Байтұрсынұлы атындағы Қоста­­най өңір­лік университетінің кафедра мең­геру­шісі, тарихшы ғалым Рауан Байдалы.

Жиын соңында Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі мемлекеттік комиссияның жұмысына белсенді атсалысып, ұлт тарихының ақ­таңдақ беттеріне қатысты тың дерек­терді іздеп тапқан бірнеше ғалым Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұр­бектің Алғысхатымен марапатталды.

Қостанай облысы