Киіктің киесі, шаруаның шығыны

Экология және табиғи ресурс­тар министрлігінің мәліметінше, көктемгі әуе санағына сәйкес елі­міздегі киік саны 1 915 000-­ға жеткен. Қазір киіктің ең көбі Орал популяциясына тие­сілі, бұл ай­мақта 1 130 000 киік бар. Ал биылғы төлімен қо­са есеп­­тегендегі киік саны 2 миллион­нан асты. Не­нің де бол­са өс­кені жақсы, алайда киік са­­ны­ның шамадан тыс өсуі өңір­дегі шаруаларға қиындық туғы­зып тұрған көрінеді. Кейінгі үш жылда Батыс Қазақстан облысында жер­гілікті тұрғындар өңірдің агро­өнеркәсіптік кешенін дамытуға киік санының көбеюі кедергі келтіріп отырғанын алға тартады.

Қазір елімізде нақты шығын­ есеп­теліп жатыр. Мәселен, комис­сия әдіс­те­меге сәйкес залалды өтеудің қар­жылай көлемін Ауыл шаруашылығы министрлігіне жолдады. Аталған жа­­йы­лым­­дарға келтірілген залал құны – 8 млрд теңге.

«Биыл ауыл шаруашылығына арналған біраз жер бүлінді. Осы­ған байланысты жемшөп ала алмай, шаруа­лар малдарын сатуға мәжбүр. Ауыл шаруашылығы алқаптары бойын­ша шамамен 121,9 мың гектар егістік алқа­бы бү­лінген (Қостанай, Қа­ра­­ғанды, Ақмола, Ақтөбе, Ба­тыс Қазақ­стан облыстары). Кел­тіріл­ген шы­ғынның болжамды көлемі 12 млрд теңгеден асады», дейді Ауыл шаруашылығы министр­лігінің баспасөз қызметі.

Ал «Ауыл» партиясы фрак­ция­сы­ның депутаты Аян Зей­нуллиннің ай­­туынша, кәдеге жа­­ратпаса да, қабыр­ғаны безендірермін деген оймен өліп жатқан киіктің мүйізін кесіп ал­ғандар сотталған, оның ішінде білместік жаса­ған жасөспірімдер де бар.

«Киіктің киесінен қорқып, жа­нуарға жанашырлықпен қа­рай­­тын қазақ үшін обал-сауап­тың орны ерекше. Алайда бү­гінгі жағдай мүлде басқаша. Себебі киік са­нының күрт көбеюі шаруашылыққа жайлы емес. Мысалы, елі­міздің солтүстігінде жылына 150 мыңдай гектар егін алқабы бүлінеді, орта есеппен 1 гектардан 10 центнер өнім зая кетсе, сол өңірдің ша­руалары 14 млрд теңге шығынға ұшы­райды. Несие қайтара алмаған шаруалар банкрот болып жатыр. Мұн­­дай жағ­дайда Үкіметтің жай­­ба­сарлығы жарамайды. Киік­тен зардап шегіп отырған 6 об­­лыс­тың шаруалары шарасыз күй­де. Тап­­талған егістіктің өтеуі жоқ», дейді депутат.

Оның айтуынша, киіктің 90 пайызы – еліміздің батысында. Ондағы киіктер саны 750-770 мыңнан аспауға тиіс. Жайы­лымдық жердің өзін айтпағанда, шаруа қожалықтары маңдай те­рімен еккен егістікті киіктер бір таптап өткенде-ақ миллион­даған қаржысы желге ұшады.

«Бұл жерде киіктің емес, адам­­ның обалына қалатын сияқ­тымыз. Еліміздің ең бірінші байлығы – халқы. Осы ретте дәл қазір киікті қорғаймыз ба, әлде киік­тен адамды қорғаймыз ба? Тез арада киік популяция­сын реттеп, мүмкін оны өндірістік жолға қойып, мүйізін, етін, те­рісін дұрыс пай­даланып, кә­деге жаратқан дұ­рыс шығар? Егер Үкімет киік қарғысынан қорқатын болса, ша­руалардың шығынын толық өтеп беру тетігін енгізуі керек», дейді А.Зей­нуллин.

Расында, кейінгі жылдары Орал киіктері популяциясының қарқынды өскені байқалады. Қазір Орал киік по­пуля­циясының негізгі мекен ету аумағы Ба­­тыс Қазақстан облысының Каз­­та­лов, Жәнібек, Бөкей Орда­сы, Жаңақала, Тас­қала, Ақ­жайық аудандарын қамтиды. Ма­ман­дардың айтуынша, кеңес заманында Орал киіктерінің саны 50 мыңнан 150 мың болса, ең көп саны 90-жыл­дар­дың ортасында 300 мыңға жеткен. Қазір бұл көрсеткіш 4 есе көбейіп отыр.

Батыс Қазақстан облысы Тас­қала ауданының тұрғыны, «Бо­лашақ» шаруа қожалығының иесі Нұртай Жұмашевтың айтуынша, киіктің келтіріп отыр­ған залалы шашетектен.

«Киік популяциясын реттеу қажет, өйткені оның тым көбеюі түрлі ауру таратуы мүмкін, оны малдың жұқтыру ықтималдылығы да зор. Сонымен қатар ауыл ша­руашылығы дақылдарына, жайы­лымдар мен шабындық жерлерге зиян келтіріп отыр», дейді шаруа.

Өңірдегі ғалымдардың био­логиялық негіздемесі бойын­ша киіктердің опти­мал­дық саны 500 мың бастан аспауға тиіс екен. Осыған қатысты қазір об­лыс әкімдігі киіктен зар­дап ше­­­гіп отырған әрбір аудан­да­ғы шығынның көлемін есептеу үшін комиссия құрды. Ко­мис­сия әр шаруашылық көле­мін­де акт жасап, облыс­тық ауыл шаруашылығы ба­с­­­қар­ма­сына ұсынып отыр. Олар­­дың берген ақпаратына сен­сек, облыс көлемінде 1 350 агро­­құ­ры­лымның 913 мың гектар ауыл шаруашылығы мақ­са­тын­дағы жерін (3 мың гектар егіс­тік, 46,1 мың гектар ша­бын­­дық және 863,9 мың гектар жа­йы­лым­дық жерлер) залал кел­тірілгені анықтаған.

Былтыр экс-министр Се­рік­қали Бре­кешовтің 80 мың киік­ті жою керек деген бастамасы жұрт­­шылықтың наразылығын ту­ғы­зып, қоғамда қызу талқыға түскен. Ол аздай, салаға жауапты шенділер Мемлекет басшысы­нан қатаң сөгіс естіп, ескерту алғаны есімізде. Әлде шенділер киік арқы­лы бірдеңе «жиып» қаламыз дей ме, кім білсін? Мәселен, Президент сондағы сөзін­де бұл мәселені кәсіби маман­дармен ақыл­дасып, басқалай шешу қа­жет екенін тап­сырған еді.

Экобелсенді Сәкен Дәл­дах­меттің айтуынша, киіктің санын реттеуден бұрын оларға қатысты басқа түйт­кіл­дерді ше­шіп алу қажет.

«Шыны керек, өз басым киік санын реттеу туралы ұсыныс жасап отырған азаматтардың сол істің маманы екеніне күмәнім бар. Киікті көздеуден бұрын, ең алдымен олардың миграциялық жол­дарын қалпына келтіру мәсе­лесі көтерілуі қажет. Сол сияқты бұл тіршілік иесі мекен ететін жердің біраз бөлігі ауыл шаруашылығы мақсатында бе­ріліп кеткен. Би­ылғы болжам бойынша 2 млн бас киік деген – көп емес», дейді ол.