Дауасыз дерттің дәруі

Орталық қызметі менталитетке қайшы емес

Қала ішіндегі өзге үйлерден оқшауланған зәулім ғимаратты бірден байқадық. Маңайында келімді-кетімді кісі көрінбейді. Орталықтың мекенжайын алдын ала нақтылаған соң, жаңыл­май жеткенімізді түсіндік. Ғи­ма­рат­тың қасбеті қонақүйге ұқ­саға­нымен ішкі тыныс-тіршілігі мүл­дем басқа екенін соңынан білдік. Жұмыс барысында зыр жүгіріп, талаптанып жүрген медицина мамандарының қимылы ширақ, қадамы нық. Көбі жас, бірінің көңілін бірі аулайтындай. Көп кідірмей Amara медициналық паллиативті көмек көрсету орта­лы­ғының басшысы Гүлмира Князбековамен жолығып, мекеме жайында сұрадық.

– Орталық 2019 жылы ашылды. Сол кезде нартәуекел деп қала ішінен ғимарат жалда­ған­быз. Ал мына ғимаратқа ауыс­­қа­нымызға – биыл үшін­ші жыл. Медициналық пал­лиативті көмек алуға кө­біне-көп емге бағынбайтын нау­қас­тар келеді. Санаулы ай, күн, сағаты таяғанның барлы­ғын қабылдамаймыз. Өйткені жұқ­палы ауруға шалдыққандар да болуы мүмкін ғой. Елімізде оларға бөлек орталықтар қа­рас­ты­рылған. Денсаулық сақтау ми­нистрлігінің бұйрығына сәй­­кес бекітілген белгілі бір ауру­­лар­дың тізімі бар. Соны еске­­ре­міз. Жұ­мыс күрделі. Кейде өзіміз де депрес­сияға түсеміз. Қайыспай, хал-қадерімізше еңбек етіп келеміз. Науқастардың арасында инсульт­тен, онкология, альцгеймер, паркинсон және басқа да аурудан ахуалы нашарлағандар кезде­се­ді. Біз секілді орталықтар­дың қыз­меті қазақтың тұрмыс-тіршілігіне бағынбайды деуге келмейді. Иә, қазақта ет жақының мәңгілік са­парға аттанарда қарайласуың керек, соңғы сағаттары таяғанда баласы аузына су тамызу ке­рек дейді. Әрине, солай бол­ға­­нын біз де құптаймыз. Бірақ күн­­делікті қым-қиғаш тірлік­тің қамымен жүрген отбасылар­ды да түсінуге болады. Жұмысқа бармайын десе, отбасын асырау қажет. Ал жағдайы нашарлаған адамның күн-түн демей қас-қабағына қарайсың. Психо-эмоционалдық жағынан да жеңіл емес. Науқастың өзі де қи­­на­лып қалуы ықтимал. Біз­де­гі мамандар жағдайы нашарла­ғандарды қалай күту керегін біледі. Ұзақ уақыт тыныс алу аппаратының көмегімен жататындар бар. Туған-туыстары бауырын орталыққа апардым, іс бітті демейді ғой. Келіп, хабар алып тұрады. Уақыты таяған науқастың жағдайын отбасына хабарлап, ескертіп отырамыз, – дейді Г.Князбекова.

Қордан бөлінген қаржы жетпейді

Орталықтың әр қабатында медицина маманы, психолог болады. Олардың барлығы дерлік өзінің жұмыс бағытына қарай тәжірибеден өтіпті. Науқасқа қалай қарау керек екенін біледі. Шетелдік тәжірибеге иек артады. Дәрігер әр пациентке өзін­ше бөлек ем-дом ұсынады. Кө­біне-көп жанды жегідей жеген аурудың салдарын бір сәт басуға тырысады. Үй жағдайында ауыр­сынуды басатын екпе салдыру үшін қайта-қайта жедел-жәрдем шақыртуға тура келеді емес пе? Орталықта пациентті екі күнде бір мәрте жуындырады. Қажетті дәрумені бар ас-ауқатын уақтылы береді. Себебі науқастардың барлығы дерлік өздігінен емін-еркін жүруге қау­қарсыз. Ал құр сүлдері қалып, ес-түссіз жатқандардың өздігінен ас ішу былай тұрсын, тыныс алуы қиын. Орталыққа науқастар еліміздегі ауруханалардан жолдама арқылы келеді. Бірақ квотаны күтпей, ақылы түрде бір палатада бір өзі жатқан науқастар санаулы болса да бар екен. Мұнда жолдамамен келген әр науқастың күнделікті күтіміне әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры­нан қаражат төленеді. Кей-кей­де қайырымдылық қорлары жер­демдеседі. Әйткенмен қор­дан қаралған қаржы орта­лық­тың керек-жарағын түген­деуге жетпейтін көрінеді. Жұмыс­шы­лар жалақысын ара-тұра мер­зімінен кеш алатыны тағы бар. Әсіресе, жалға алып отырған ғи­мараттың шығынын өтеу қиын. Медициналық паллиативті ор­та­лықты екінің бірі аша бер­мейді. Басқа-басқа дәл осы әлеу­меттік жобаның салмағы ауыр, жауапкершілігі жоғары. Жеке­меншік орталықтың көбі осы күйді кешіп жүргенге ұқсайды.

Жалға алған ғимараттың шығыны көп

– Біз жалдап отырған ғима­рат­­тың жалгерлік ақысын, жұ­мыс­шылардың жалақысын уақтылы төлейміз деп қиналып қаламыз. Жыл соңында конкурс­қа қатысып, жос­парлаған қаржы­ның шамамен 50 пайызы тиді. Яғни былтыр желтоқсанда орталықта 112 науқас жатса, жыл басында тек 53 адамға қаржы қаралатынын білдік. Ал қалған науқастарды қайда жібереміз? Бірінің жақыны жоқ болса, екіншісі отбасын асырауы керек. Қаржылық жағынан қиналдық. Біз жыл соңына қарай қорға жұмыстың есебін тапсырамыз. Содан былтыр белгілі себептермен үш айдың жалақысын ала алмай қалдық. Әзірге барды қанағат тұтып, әупірімдеп келеміз. Жалақы, жалгерлік ақысымен қоса, дәрі-дәрмегіміз бар. Ахуалды айтып, Президентке хат жаздық. Бізге қалалық әкімдік ғимарат қарастырса, жағдайымыз оңалып, жұмыс біршама жеңіл­деп қалар еді. Жөндеу көрмеген нысан болса да қолдан келген­ше өзіміз реттеп алар едік. Ғимарат­тың жайын реттеме­сек, әрі қарай жұмыс істеу-істе­меуіміз екіталай болып тұр. Біздің орталыққа екі­нің-бірі ғимаратын босатып бере салмайды. Бізді түсінген кәсіп­керлер­ге алғыс айтамыз, әрине, – дейді ор­талық басшысы.

Орайы келгенде онкологияда 13 жыл тәжірибесі бар, орта­лықтың бас дәрігері Ренат Байтақовпен де әңгімелестік. Ол орталық ашылған тұста жұмысқа келгенімен, жарты жылға жетер-жетпес еңбек етіп, қайта басқа жұмысқа ауысыпты.

– Жұмысқа алғаш келген жыл­дары тағамның дәмін се­зу­ден қалдым. Өзімді нашар сезініп жүрдім. Оған дейін қа­ла­­лық онкологиялық диспан­серде еңбек еткенмін. Бас дәрі­гердің ұсынысымен онколог болдық. Операция жасадық, науқастарды емдедік. Бәрі сәтті өтетін. Ме­дици­на­лық паллиативті орталық­та науқастар қайтыс бола бастады. Ауыртпалық түсті. Айына кейде 10-15 адам келместің ке­месімен кететін. Ал биыл жыл басынан бері 53 науқас қай­тыс болды. Алғашқыда нау­қас­тардың туған-туыстары дерт­тің дәруі бола ма деп жиі сұ­рай­тын. Сұрағаны жақсы, хал сұрамайтындар да бар екен. Тіпті, суыт хабар жеткізу үшін хабар­ласқанда телефон тұтқасын көтер­мегендер болды. Содан біз дәрі­гер­лердің операция жасап емдеуге тырысқанын, аурудың дәруі табылмағанын айтамыз. Шетел асқаннан да пайда жоқ екенін ескертеміз, түсіндіреміз. Жұмыстан шықтым дедім ғой, былтыр шақыртумен тағы кел­дім. Орталықты араладым. Жі­герлі жастар біріне-бірі жәрдем­десіп, бірінің көңілін бірі аулап жүргенін байқадым. Іштей «бәрі психолог екен» дедім. Ұжыммен жұмыс істей алатынымды түсіндім. Дегенмен қазір жұмыс жеңіл деп айта алмаймын. Аурулар жасарып барады. Жүрек қантамыр ауруына шал­дыққан жастарды көрдік. Артық салмағы жоқ, өңінен аурудың табы байқалмайтын науқастар ин­сульттен көз жұмды, – дейді ол.

Бас дәрігер де еңбекақысы қолына кеш түсетінін айтып қалды. Бірақ емханалармен салыс­тырғанда жалақы жоғары екенін ескертті. Қазір орталықта 107 науқас жатыр екен. Мамандар оларға күнделікті медициналық қызмет көрсетеді. «Адамның дегені емес, Алланың қалауы бо­лады» деген. Ауруханадан бір күн өмірі қалды деп әкелген нау­қастардың ішінде жылдан аса жүрегі соғып тұрғандар бар. Сондай пациенттің бірі орталықта ес-түссіз жатыр. Тіпті, бір рет көзін аша бастапты. Құданың құдіреті, дәрігерлер науқасты сөйлеп кете ме деп ойлағанын айтады. Бірақ расында да миына қан құйылған науқас тілге келсе, таңғажайып жағдай болар еді. Пациент қазір де көзін ашады екен. Дыбыс шыққан жақ­қа қарайды. Дәрігердің, мед­би­кенің даусын таниды. Бас дәрі­гер Р.Байтақов орталықта үй жағ­дайында ұзақ уақыт төсек тар­тып жатқан науқастарда пайда бо­латын жараның бітелуіне жәрдем­десетін ұнтақ жасаған. Құра­мы біріне-бірі ұқсас екі түрлі ұнтақ­тың бірі шіріген тінді алып түссе, екіншісі толық жазылуға септеседі екен.

«Менің білетінімді балам білмесе екен...»

Медициналық паллиативті  көмек көрсету орта­лығының психологі Эльвира Шорақызы тек науқастарға ғана емес, әріп­тес­теріне де психоло­гиялық көмек көрсетеді. Ол пациенттердің жан дүниесіне үңіліп, барынша жәрдемдесуге тырысатынын, жүйкесі жұқарғандарды жігер­лендіруге ұмтылатынын айтты.

– Психолог болған соң байқай­мыз, орталықтағы мамандардың ерік-жігері мығым. Әрқайсысы өзінің жұмысын біледі. Екінің бірі мұнда жұмыс істей алмайды. Тәжірибеден өткеннен кейін жұмысқа келуге құлқы болмай­тындар да аз емес. Жұмыс күр­делі. Себебі паллиативті орта­лыққа келетіндердің басым көпшілігі аяққа тұрып кете­тіндердің қатарынан емес. Ақ­тық сапарға жақындағандар. Аяққа тұрғандар ілуде біреу. Науқас­тарға да бауыр басып қалған соң қимайсың, көңіл босап, көзге жас алатын сәттер де болады. Кей-кейде әріптестермен сергіту сә­тін өткіземіз. Қалай дегенде де санитарлар жас, қайтқан адамды көріп, көңіліне алып қала ма дей­сің, – деп сыр ақтарды психолог.

Көп ұзамай біз екі науқастың палатасына беттедік. Бірінші пациенттің жасы отыздан асқан. Ол дәрігердің бақылауына, сани­тарлардың күтіміне көңілі толатынын айтты. Қысқасы, орта­лықтың мамандары қолынан келе­тін шаруаға тиянақты десе­ді. Алайда дәрі-дәрмектің жетіс­пеу­шілігі байқалады екен.

– Біздің қабатта мамандар отырады. Оларды шақыру қиын емес. Дауысымызды естігенде лезде келеді. Адам болған соң жаны ашиды ғой. Айтпағым, орталыққа қолдау керек. Қор, мейлі Үкімет қарайласса игі. Себебі Астанада жалғыз ғана паллиативті орталық бар емес пе? Бізге негізгі керегі дәрумендер мен ауырсынғанды басатын екпелер ғана ғой, – деді біз бірінші қайрылған пациент нық сөйлеп.

Паллиативті орталыққа келге­ні­не екі жарым жылдан асқан зейнет жасындағы әжей де медицина мамандарының жұмысына разылығын білдірді. Алғашында қалуды ойламаған әжейдің қазір қайтқысы жоқ. Жүрек түбінен туыс­тарыма салмақ салмасам екен деген ой қылаң береді. Ол «Біз асарымызды асап, жасары­мызды жасадық. Осындай орта­лықтарға Үкімет қарайласса дей­мін, қазір далада жүрген қарттар бар», деп түйіндеді ойын.

Медициналық паллиативті орталыққа кел­­ген қарттардың туыстары кей­­де дәрігерлерден диагноз­ды айт­­пауын өтінеді екен. Көп жағ­дай­да дәрігерлер хал-ахуа­лы на­­шар­­лаған науқастың жүзі­нен қан­­дай дертке шалдық­қа­нын біле­­­тіні көрініп тұрады деседі. Тіп­ті, кейде егде жаста­ғылар дәрі­­гер­ге диагнозын біле­тінін ай­тып, басу айтатын көрінеді. Өмір­­дің қалтарыс-бұлта­рыста­ры­нан өткен, көпті көрген қария­лар өзінің ауруын білмей қалуы мүм­кін бе? Мейірбандар «менің білетінімді балам білмесе екен» десе керек.

Қорыта келе медициналық паллиативті ор­та­лық не үшін керек, деген сауал­ға ойыссақ. Ауруханада жан­сақтау бөлімінде ұзақ жататын науқастар бар. Күрделі опера­циядан кейін көзін ашпайтындар кездеседі. Осындайда шұғыл операция жасатуға келгендерге бос орын табылмай қалуы мүмкін. Ал ауруханада ұзақ жатқан нау­қастың ахуалы үйге шығуға кел­мейді. Мұндайда медициналық паллиативті орта­лықтың көме­гі аурухана дәрі­­гер­леріне әрі нау­қастың туыс­­та­рына да тиімдірек. Аста­нада­ғы осындай жалғыз ме­кеме­нің жайын жоғарыда егжей-тегжей­лі тарқаттық. Ал Орталықтың қаржылық жағдайы келер жылы қалай болмақ. Ол жағы әзірше беймәлім.