Мароккодағы зілзала зардабы

Марокконың Ұлттық геофизика институтының хабарлауын­ша жер сілкінісінің ошағы Мар­ракештегі Аль-Хауз өңірінде 8 шақырым тереңдікте орналасқан. Жер сілкінісінің аумағы 400 шақы­рым­ға дейін сезілген. Зілзаланың магнитудасы 6,8 баллды құраған.

Шартараптан көмек қолын соз­ған елдердің көптігіне қара­мас­тан, Марокко билігі Ұлы­британия, Катар, Испания және Біріккен Араб Әмірліктерінің іздеу-құтқару топ­тарына ғана жұмыс істеуге рұқ­сат берді. Осыған байланысты халық ел басшылығын айыптап отыр.

«Doha News» агенттігінің хабарлауынша, Катар зілзаладан зардап шеккен аймаққа гуманитарлық көмек, іздеу-құтқару топтары мен құтқару көліктерін жіберген. Ал Испанияның қорғаныс министрлігі жексенбіде 56 құтқарушы мен 4 иісшіл иті бар Испанияның әскери іздестіру-құтқару бөлімі Мароккоға келді деп хабарлады. Сондай-ақ 30 құтқарушы мен 4 іздеу иті бар тағы бір әскери ұшақ жөнелтілді. Ұлыбритания 60-қа жуық іздеу-құтқару маманын, 4 іздеу итін, құтқару жабдықтарын және медициналық бағалау тобын жіберді.

Әдетте мұндай жағдайда Бі­рік­кен Ұлттар Ұйымының Гума­нитарлық істерді үйлестіру бас­қар­масы (OCHA) агенттіктері арқылы көмек қолын созады. Атап айтқанда, Апатты бағалау және үйлестіру (UNDAC) және Ха­лық­аралық іздеу және құтқару консультативтік тобы (INSARAG) халықаралық көмекті үйлестіреді.

Негізі БҰҰ өкілдіктері оқи­ға­дан 12 сағат өткен соң хабарла­ма қабылдап, зардап шеккен елдің үкіметі, БҰҰ өкілдігі немесе елдегі гуманитарлық қызмет үйлестіруші органның сұрау салған жағдайда апат аймағына жіберіледі. Мұндай жағдайда халықаралық мекеменің құтқару қызметі төрт аптаға жуық уақыт бойы тынбай жұмысқа кірі­се­ді. Алайда Марокко үкіметі олар­­дан әлі көмек сұраған жоқ.

«Марокко билігі қандай қолдау қажет ететінін анықтауы керек. Біз осы мәселелер бойынша билікпен тығыз байланыстамыз. Мұндай ауыр апат кезінде БҰҰ Марокко халқы мен үкіметін қолдауға дайын», дейді OCHA-ның өкілі Йенс Лаерке.

Марокконың көмек қолын созғандарды таңдап алуын кей сарапшы да, қарапайым тұрғындар да сынға алған. Бірақ ресми билік өкілдері мұның артында ешқандай саясат жоқ екенін алға тартады. Мәселен, Марокко стратегиялық барлау институтының президенті Әб­делмалек Алауи. 

«Халықаралық көмекті қалай бағыттау керек деген мәселе апат­тың бірінші күнінен бастап тал­қыланып келеді. Көмек тым көп көрсетілсе, онда ұйымдастыру мә­се­лесінде қиыншылық туады. Мұны апатты жағдайда реттеу оңай емес. Марокко көрсетілетін халық­аралық көмектің бәрін қолдайды. Бірақ оны тиімді ұйымдастыру керек», дейді.

Германия сыртқы істер ми­нистр­лігінің өкілі Марокко билі­гі­нің ресми Берлин ұсыны­сынан бас тартуынан ешқандай саяси шешім көрмейтінін жеткізді. «Германия мен Марокко арасындағы дипло­ма­тиялық қарым-қатынас жақсы», деді баспасөз хатшысы. Оның айтуынша, елдегі шенеуніктер Гер­ма­нияның көрсеткен көмегі үшін алғыс айтқан.

Осы орайда Франция мен Марокко арасындағы диплома­тия­лық қарым-қатынастар нашар­лағанын еске салған жөн. Фран­ция­ның сыртқы істер министрі телеарнаға берген сұхбатында зар­дап шеккен өңірге көмектесуге дайын екенін жеткізді. Франция апат аймақтарында белсенді жұ­мыс істеп жатқан үкіметтік емес ұйым­дарға 5 миллион еуро (5,4 мил­лион доллар) көлемінде көмек беретінін жариялады.

Халықаралық Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай қоғамы федерациясы (IFRC) апаттан зардап шеккендерге көмек көрсету үшін шамамен 100 миллион еуро жинау туралы шұғыл үндеу жариялады. «Біз адамдардың ең өзек­ті қажеттіліктерін қанағат­тан­­дыруымыз керек, соның ішінде ден­саулық, су, санитария, гигие­на және баспана», деді  Халық­аралық Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай қоғамы федера­ция­сының жаһандық операциялары директоры Кэролайн Холт.

Айта кетерлігі, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Марракеш-Сафи аймағында бол­ған жойқын жер сілкінісі салдарынан көптеген адамның қаза табуына байланысты Король VI Мұхаммедке көңіл айтты.

«Осындай ауыр сәтте қайғы-қасіреттеріңізге ортақтасып, барша қазақстандықтардың және жеке өз атымнан Сізге, сондай-ақ ба­уыр­лас Марокко халқына көңіл айтамын», деп жазылған жеделхатта.

Салыстырмалы түрде 6,8 балл­дық жер сілкінісі орташа дең­гейге жатады. Бірақ осынша­лық­ты ауыр апатқа әкеп соғуының өзін­дік себептері бар. «Nature» жур­налының мәліметіне сүйенсек, Сол­түстік Африка орташа сейс­ми­калық бел­сенді аймаққа жатады. Африка мен Еуразия тек­то­никалық тақта­ларының үздіксіз соқтығысуы салдарынан  жер асты дүмпулері үз­дік­сіз болады.

Лондондағы «Arup» инженерлік консалтингінің сейсмикалық дизайн директорының орынбасары Зигги Лубковскидің айтуынша, мәселенің мәні екі тақтаның құрлықтық екенінде жатыр. Яғни жұма күнгі жер сілкінісі Атлас тау­ларының түбінде туындап, жо­ғары қарай тараған. «Бұл – өте күр­делі, ескі қақтығыс», деді З.Лубковский.

Марокко орташа белсенді ай­маққа жататындықтан, ауқымды жер сілкінісі сирек кездеседі, бір­не­ше жүз жылда бір рет туын­дай­ды. Өкінішке қарай, мұнда сейс­мологиялық жазбалар сирек тіркеледі. Әрі тарихи деректер де жоқтың қасы. Сарапшылардың айтуынша, бұл да зілзаланы алдын ала болжауға үлкен кедергі келтіреді.

Келесі мәселе мынада. Өңірдегі тек­тоникалық тақталардың қиы­лыс­қан жері әртүрлі. Түркия се­кіл­ді кейбір аймақта біртұтас нақты шекара белгілі. Ал Африка­ның сол­түстігінде мұндай емес, әр­кел­кі. Сол себепті мұнда зілза­ла­ның қаупі үлкен емес, бірақ бір сілкінсе оң­дырмай түсіреді.

Ұлыбританиядағы Лондон уни­­верситеттік колледжінің апатты зерттеушісі Илан Келман лезде көп адамның қаза табуына ел билі­гін кінәлайды. Оның айтуынша, үкімет мұндай апатқа дайын емес. «Адамдарды жер сілкінісі өлтірмейді, инфрақұрылым құла­ған­да соның астында қалады. Зіл­за­ланың салдары қатты әсер етті, өйткені оған ешкім дайын емес еді», дейді И.Келман.

Бұған дәлел ретінде зерттеу­ші 1960 жылы 29 ақпанда Ма­роккодағы Агадирде болған 5,9 бал­дық жер сілкінісін алға тартады. Сол кезде қала халқының үштен бір бөлігі қаза тауып, тағы үштен бірі жарақат алды. Бәрі ғи­ма­раттардың құлауынан зардап шекті.