Әдебиет абызы

Айтулы іс-шараға мемлекет және қоғам қайраткерлері, зиялы қауым мен әдебиеттанушылар, кино-теледраматургтер, кино­та­нушылар, театртанушылар, өнер­­танушылар, жоғары оқу орын­­дарының профессор-оқы­тушы­лар құрамы, докторанттар, ма­гис­трант­тар мен студенттер қа­тысты.

Алқалы жиынға модераторлық еткен ҰҒА ака­де­мигі, «Қа­зақ га­зеттері» серік­тес­­­тігінің бас дирек­торы Дихан Қам­забекұлы, ең ал­дымен, тоқсанның төріне шық­қан қаламгердің қай­раткерлік тұлғасына тоқталды.

«Әкім ағаның мерейтойы қар­саңында баспасөз беттерінде, «Egemen Qazaqstan» газетінде де көптеген сүйекті мақала жарияланды. Байқасақ, жазушы туралы жазылған барлық сөздің түйіні – Әкім Тарази әдебиеттің қатардағы қаламгері ғана емес, ұлттың сөзін ұстаған тұлғасы, ұрпаққа үлгі ететін қалам қай­раткері ретінде бағаланыпты. Расында, суреткерді абыздық деңгейге көтеріп отыр­ған – қаламының қуаты, ұлтқа деген адал­дығы, шығармашылыққа деген беріктігі деп білеміз. Екі күнге жалғасатын мәдени-рухани іс-шаралар елдік маңызға ие. Бүгінгі алқалы жиынымызды сол елдік іс-шаралардың құлақ күйі деп қабылдаңыздар», деді Дихан Қамзабекұлы.

Алғашқы сөз тізгінін ал­ған Мә­дениет және ақпарат министрлігі Мәдениет комитеті басшысының орынбасары Данияр Әлиев жазу­шының ұлт рухания­ты жолындағы орасан еңбегін атап өтті.

«Абыз ақсақал Әкім Таразидің қазақ әдебиетіне, ұлт руханиятына қосқан үлесі орасан. Жазушының осы уақытқа дейінгі ел үшін жаса­ған еңселі еңбегі ақталғанына, міне, бү­гінгідей мерейлі күнде кезекті рет куә болып отырмыз. Шын та­ланттың үлкен қуанышы  шығар­малары бір қолдан бір қолға өтіп, жаппай оқылып, сахнала­нып жатқаны емес пе? Әкім аға бұл қуаныштан кенде емес. Жазушы шығармашылығын халқы да, Мемлекет басшысы да үнемі қолдап жүреді. Бүгінде қалам­гердің шәкірттері де ұлт руханияты мен мәдениеті жолында оза шауып, топ жарып жүр. Тоқсанның төріне осыншама абырой-даңқпен шығып отырған асыл ағамызға құрметіміз ерекше», деді.

Ал Алматыдан арнайы келген актер, театр режиссері, профессор, Қазақстанның халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лау­реа­ты Тұңғышбай Жаманқұлов ес­тен кетпес есте­ліктерін ортаға салды.

«Бүгін бір ерекше қанатты сезімде тұрмын. Бала кезімізден атын естіп, мақтанып өскен, қазақтың маңдайына біткен үлкен суреткер, саналы ғұмырын ұлттың арғы-бергі ой-пайымдары мен тарихына, кестелі терең сөздеріне, ауылдағы қарапайым қара шал­дардың айтқан аталы сөздеріне мән беріп, соны қағазға түсірген қаламы жүйрік Тарази көкемнің мерейлі мерекесіне қатысып, сөз сөйлеп тұрғаныма қуанамын. Біз мектепте оқығанда Әкім көке­міздің алғашқы кітаптары шығып жатты. Сонда біздің елдің азаматы деп атын аспанға көтеріп жү­ретінбіз. Бірақ жазушы бәйгеге қосылып, әдебиетте өз талантымен танылып үлгерген тұста танысып-білісіп, қолын ала ал­мадық. Кейін өнерге өзіміз де имене аяқ басып, сахнаға шығып жүргенде алғаш кездестік. Ол кезде әкем театрда жас актермін. Әкім ағаның кеңес одағын дүр сілкіндірген «Жолы болғыш жі­гіт» деген пьесасы біздің театрда қойылды. Ол қоғамның бар дертін алғаш рет батылдықпен айтқан, қанталап тұрған пьеса болды», деді Тұңғышбай Жаманқұлов.

Сондай-ақ ол бұл спектакльдің тағдыры оңайға соқпағанын, ол уақытта айтуға болмайтын ойларды, қоғамның меңдеп келе жатқан жарасын бір шығармада қанын тамыза суреттеген Әкім Таразидің бойында жазушылық шеберліктен де биік қасиет барын ерекше атап өтті.

«Сонда Бөкеннің рөлін талантты актерлердің бірі Әнуар Молдабеков ойнады. Актердің шеберлігі де шығарманың сал­мағына сай келген еді. Спек­такль­дің соңына қарай кейіпкер әбден қыспаққа тірелген кезде Әнуар Молдабековтің бадана көзінен жас шығып, образды шынайы алып шықты. Дәл бір автордың жан азабын терең түсініп, жаз­ған адамдай қиналғаны бар. Содан бері де Әкім көкеміздің шығармаларын оқып жүріп, ғұла­малығына, арғы-бергі тарихтан білім­ділігіне қайран қал­дым. Ол білгенін патриоттық се­зіммен, суреткерлікпен жазатыны – ерекше қасиет. Жан-дүниелері, қаламдары мен қиял­дары бір ке­ңістікте қатар жүзген әйгілі «Бес тапалдың» берік шы­ғармашылық достығына да куә бол­дық», деп толқыды.

Қазақ ұлттық өнер универ­ситетінің тәрбие жөніндегі проректоры Марат Болатұлы Мәде­ниет және ақпарат министрлігіне ризашылық білдіре отырып, оқу ор­нының ректоры Айман Мұсақо­жае­ваның алғысхатын табыстады.

Конференция барысында көр­некті жазушының әдебиетке алып келген тың тақырыбы мен соны стилі егжей-тегжейлі талдан­ды. Жазушы, драматург, пуб­ли­цист, Қазақстанның еңбек сі­ңірген қайраткері Елен Әлімжан Кірпішбайдың жаңа қоғамның кейіпкері екенін зерделеп айтты.

«Алпысыншы жылдары әде­биетімізге ерекше ұрпақ келіп, берік орнықты. Олар – Шерағаң, Мұхтар Мағауин, Әбіш. Бұл ұрпақ­тың ерекшелігі – олар соғысқа қатыспаса да, қан майданның зардабын, жоқшылықты сезінген, терең қабылдаған екен. Оны шы­ғармаларынан көріп отырмыз. Ал Әкімнің өз замандас­тарынан айырмашылығы – ол балалық шағына көп аялдаған жоқ. Жа­зушы бірден қазіргі өмірді – өз заманының тыныс-тіршілігін жазды. Басқаларға ұқсап тарихи тақырыптарға да кетіп қалған жоқ. Қазіргі заманды жазудың қиындығы бар – қаламгердің өз өмірі мен көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Екіншіден, жазушының бәрі бірдей осы заманды бойына сіңіре алмайды. Үшіншіден, қасыңда жүрген жан­дарды кейіпкер ету де оңайға соқпайды. Оған сын да, мін де көп болады. Осы тұрғыдан алғанда Әкім Таразидің «Құйрықты жұл­дыз» деген повесі сұмдық таңғалдырды. Өйткені ол кезде біз соғыс кезіндегі әдебиетті басты назарда ұстадық. Жетім-жесірлерге жәбір көрсеткен бригадирлер, жоқшылық, көкесін күткен балалар... Ал бұл кісі әде­биетке жаңа адамдарды алып келді», деді жазушы.

Иә, жалпы, «кеңес дәуірін көркем әдебиетте қалай сурет­тедік? Кеңес дәуірінің көркем бей­несін қалай жасадық?» деген кезде сондағы ірі тұлға Әкім Тарази қаламын бірінші көреміз. Баян­дамашы Елен Әлімжан да ав­тордың сол уақытта тың тақы­рыпқа бет алғанын қоса айтты.

«Мәселен, қазақтың тарихын жазған Шерағаң мен Мағауиннің орны бөлек. Ал Әкім Тарази сая­си бағасын алып үлгермеген тақырыпты жазды. Сол дәуірдің көркем прозадағы бейнесіне бү­гінгі биіктен көз салсақ, ең алдымен, Әкім Таразидің романдары тұрады. Кірпішбайлардың бейнесін бірінші көреміз. Кір­пішбай – жаңа заманның бейнесі. Кірпіш деген қалыптан шыққан дүние. Онда бедер, белгі жоқ, жып-жылмағай. Біздің көбіміз сол кірпіштен шықтық. Осындай адам болып қалыптастық, оны мойындауымыз керек», деді.

Бұдан бөлек, конференция аясында жазушы, публицист, аудармашы, Қазақстанның ең­бек сіңірген қайраткері Лю­бовь Шашкова, филология ғы­лым­дарының док­торы, про­фессор, ҰҒА академигі Ше­рубай Құрманбайұлы, жазушы, драматург, Өзбекстан Жазу­шылар ода­ғы­ның мүшесі Жав­лон Жо­влиев, жазушы-ғалым, Phd докторы, аудармашы, Қазақстанның «Достық» ор­де­нінің иегері Ашур Өздемир, аудар­машы, Мысырдағы Асуан университетінің профессоры Мұ­хаммед Рияд қатысып, баяндама жасады.

Сондай-ақ Әкім Тарази шы­ғармалары туралы Түркияның әдеби, ғылыми басылымдарында зерттеу мақалалары жа­рия­­ланған филология ғылым­да­рының докторы (PhD), Гази уни­­верситетінің профессоры Жемиле Қынажы, Ә.Та­рази шығармашылығы бо­йын­ша монография жазып, кітап етіп құрас­­тырған Анкара Хажы Байрам Вели университетінің оқы­тушысы Ибрахим Атабей мен Ан­кара Хажы Байрам Вели уни­вер­си­тетінің магистранты Ме­лике Йыландил онлайн форматта қатысты.

Ал Алматы қаласынан өзге облыстардан жазушы, драма­тург, профессор Сұлтанәлі Бал­ғабай, әдебиеттанушы, сыншы Әлия Бөпежанова, филология ғы­лымдарының докторы, профессор Алпысбай Мұсаев, музыкатанушы, әдебиеттанушы, аудармашы Рена Жұманова сынды әдебиет және өнер қайраткерлері онлайн фор­матта қатысып, ойларын ор­таға салды.

Айта кетейік, алқалы жиынды онлайн режімде еліміздің бар­лық кітапханалары да көріп отыр­ды. Екі күнге жалғасқан кон­фе­ренция аясында шеберлік дә­ріс­тері, «Тарази оқулары», жа­ңа кітаптың тұсаукесері, Ә.Та­рази­дің сценарийі бойын­ша тү­сіріл­ген фильмдердің көр­сеті­лімі, фо­то­көр­ме және өзге де іс-шаралар өтті.