Ғылым мен технологияны ұштастыру маңызды

– Мемлекет басшысы ғы­лымды дамыту мәселелеріне ерек­ше көңіл бөліп, Жол­дау­ларында ғылыми зерт­теу­лер­дің деңгейін арттыру, оны д­а­мытуда жаңа тәсілдерді қол­дану қажеттігін үнемі айтып ке­­леді. Бұл заң жобасы Пре­зи­дент тапсырмасына орай әзір­ле­ніп, қоғамдық сипатқа ие болып отыр. Осыған байланысты Ғылым жә­не жоғары білім министрлігі қо­ғамдық кеңесінің тапсырмасы­мен заң жобасы қоғамдық талқыға салынып, ғалымдар үшін маңызды құжаттың заман үдесінен шы­ғуына байланысты пікірлер айтылып жатыр. Ендігі кезекте осы айтылғандарды қаперге ала оты­рып, әрбір ұсыныс назар­ға алынатын болады, – деді Ұлт­тық ғылым академиясының пре­зиденті Күнсұлу Закария.

Заң жобасының әзір­ленуі арқылы ғылыми қауым­дастық өздерін толғандырған түйткілді мәселелерді тереңнен талқы­лау­ға мүмкін­дік алды. Осы орайда пікірін білдірген Қарулы күштер ғылым­дарының докторы, профессор, полковник Досай Әбдірайы­мов академия бастамасымен әс­­кери ғалымдардың да заң жо­басын талқылауға белсенді атсалысып отырғанын жеткізді. Профессор заң жобасының ата­уына қатысты сын-пікірін жет­кізіп, бірқатар бапқа, сондай-ақ осы құжат аясында Ұлттық ғылым академиясы қызметінің нақтыланбағандығына қатыс­ты көпшілік назарын аударды. Профессор айтқан ескертпелер­ге Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитеті төр­ағасының орынбасары Асылхан Бибосынов жауап берді. Ол заң жобасын әзірлемес бұрын ке­ңес­ші құжаттардың жинақталып, жұмыс тобы құрылғанын жет­кізді. Алғашқыда заң жобасында 90 бап қарастырылған. Ол кейіннен талқылана келіп, кейбір баптардың заңнамалық акті­лер­ге біріктірілгенін жеткізді. Заң жобасын әзірлеу барысында ғылымды қолдау, қаржылан­ды­ру, кадр даярлау, ғылымға жас ғалымдарды тарту сияқты келелі мә­селелерге басты назар аударылып отыр.

Жиынға шетелде оқып, жұ­мыс істеп жатқан ғалымдар да қатысты. Нью-Йорк қаласын­дағы Колумбия университеті­нің зерттеуші профессоры, химия ғылымдарының кандидаты Еркін Аббасов заң жоба­сын­да академия қызметін анық­тау мен ғылыми кадрлар әле­уетін күшейтуге назар аудару қа­жеттігін алға тартса, Гонконг по­литехникалық университетінде және Канададағы Уатерлоу уни­верситетінде кванттық физика және офтальмология саласы бо­йынша зерттеуші, MD, PhD Мұхит Құлмағанбетов заң жобасында қарастырыл­ған техникалық банкке, оның ішін­де медицина­лық және фар­мацевтикалық зерттеулерге қа­тысты ойын білдірді. Осы орай­да ол ғалымдарға заң ке­ңе­сін қарастыру қажеттігін алға тарт­­ты. Заң кеңесі өз кезегінде ға­лымдардың әзірлемелерін іске асы­руға, тіркеуге оң ықпалын ти­гізетін болады. Сонымен қа­тар ол елімізде медицина саласы қарқынды дамитындығына сенім білдіре келіп, ғылыми пас­порт тұжырымдамасын енгізуді ұсынды. Бұл медициналық немесе салалық ғылымға қатысы жоқ мамандардың амбулато­рия­ларда және стационарлар­да науқастармен өзара ық­пал­дастығын қамтамасыз етеді. Яғни ғылыми сервистерді, инженер технологтердің қатысуымен жаңа технологияларды енгізу­ге мүмкіндік береді. Сонымен қатар ол Америка, Қытай тәжірибесіндегідей кванттық технологиялар трансфертін қарас­тыру қажеттігін алға тартты.

Қ.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу уни­верситетінің Ө.Байқоңыров атын­дағы тау-кен металлургия инс­титуты директорының орын­басары, PhD Тілепбай Қуан­дықов еліміздегі ғылымның дең­­гейі өркениетті елдермен са­лыс­тырғанда әлдеқайда төмен еке­нін тілге тиек етті. «Көптеген ел­де ғалымдарға зиялы қауым ре­тінде құрмет көрсетіледі. Сон­дық­тан да осы маңызды құжат­тың қабылдануымен ғылым да­му­дың даңғыл жолына түседі деген сенімдеміз. Десек те Пре­зидент басымдық беріп отыр­ған көп­теген мәселе іске аспай отыр. Мысалы, мемлекеттік сатып алу ресімдерінде қиын­дықтар бар. Яғни заманауи тех­ника былай тұрсын, кеңсе та­уар­ларын сатып алудың өзі­не 3-6 ай уақыт кетеді. Ал ға­лымдарға жабдық­тар жылдың ба­сында қажет болатыны анық. Салдарынан тиіс­ті нәтижеге қол жеткізу мүмкін емес. Сонымен қатар ғылыми ме­кемелердің өндіріс базасы са­палы құрал-жабдықтармен қам­тамасыз етілмейінше ғылыми жұ­мыстар нәтиже бермейді. Мұ­ны­мен қоса жас ғалымдардың әлеу­меттік жағдайына да жете кө­ңіл бөлген жөн», деді ол.

Математика және мате­­ма­ти­калық модельдеу инс­ти­тутының директоры, Ұлт­тық ғылым ака­демиясының кор­рес­пондент-мүшесі, физика-ма­те­матика ғы­лым­дарының док­торы, профессор Махмұд Са­ды­беков атал­ған заң жоба­сында қарастырылған ­17, 25-бап­тар­ға назар аудару қажет­тігін алға тартып, Ұлттық ғылы­ми ке­ңестің құрамы, жобаларды сараптау мәселесіне тоқталды. Оның айтуынша, ғылымға қа­тысты мәселелерді шешу бары­сында шенеуніктерден гөрі ға­лымдардың ара-салмағы басым болғаны жөн.

Ғылымның нәтижелі болуы теориялық білімнің өндіріспен ұштасуына байланысты. Осы орайда С.Асфендияров атын­дағы Ұлттық медициналық уни­вер­ситеті оториноларинголо­гия кафедрасының профессоры, медицина ғылымдарының докторы, балалар оториноларин­го­логі Амангелді Күлімбетов жас дәрігерлер үшін клиника­ларда өндірістік базаны жетіл­діру мәселесін қозғады. Про­фессордың айтуынша, қазіргі кезде жас мамандардың тәжі­ри­бе жинау ісінде өндірістік база мүлдем сын көтермейді. «№5 клиникалық ауруханада балалар бөлімшесінде бар-жоғы 30 төсек қарастырылған. Оның өзі Қазақстан-Ресей жекеменшік ме­дициналық университетінің өндірістік базасы болып саналады. Өткен ғасырдың 70-жылдары бұл көрсеткіш 120 төсекке дейін жеткен. Сонымен қатар ауруханаларда жедел жәрдем циклі өткізілмейді. Себебі қа­былдау бөлімшесіне медицина университеті резидентте­рін кіргізбейді. Инфекция жо­ғарғы тыныс алу жолдары­на шоғырланатындықтан, COVID-19 кезінде оған жеткілікті мән берілмеді, вирус төменгі тыныс жолдарына өтіп, адам ағ­засына ауыр зардабын тигізді. Сондықтан шет елдердегідей бас, мойын хирургиясына арнал­ған ғылыми-зерттеу институты ­клиникасымен бірге елімізде оториноларингология ғылыми-зерттеу институты ашылып жатса, нұр үстіне нұр болар еді», дейді профессор.

Жиын барысында акаде­мия­ның вице-президенттері Асқар Жұмаділдаев пен Ақылбек Кү­рішбаев сөз сөйлеп, бүгінгі ғы­лым­ның ахуалы, оның түйткілді мәселелерімен бөлісті. Ашық микрофон алаңында сонымен қатар тау-кен саласы, әскери ғы­лымдарды дамыту мәселесі де ғалымдар назарынан тыс қалған жоқ. Осылайша, ұсыныстарын жеткізген ғалымдар көкейкесті мәселелердің жаңа заң жобасы аясында қамтылатынына сенім білдірді.

АЛМАТЫ