Сәкен Сейфуллин: бұрын жарияланбаған видео

Бұл зерттеу жұмыстары инс­­титуттың Ахметтану бөлі­мі­нің зерт­теу бағыты бойынша­ жүргізіліп жатқан «Ахмет Бай­тұр­сынұлының жазу реформасы: теориясы мен тәжірибесі» (AP13068356) гранттық жобасы аясында жүзеге асқан.

– Мәскеу қаласындағы Ресей мемлекеттік кинофотоқұжаттар мұра­ғатында қазақтың тарихы, мәде­ниеті туралы видеожазбалар сақталған. Соның ішінде «Қазақ АССР 15 жыл» деген құжатта Сәкен Сейфуллиннің түрегеп тұрған бейнесі кадрға алынған. Бұл видеоның басында Михаил Калинин Алматы вокзалынан, көлікке отырады. Қала көшелерімен келіп, іс-шара өтетін жерге жетеді. Сонда сөз сөйлейді, оған гүл шоғы табысталады. Осы аралықтарда келген қонақтардың арасынан Сәкен Сейфуллиннің бейнежазбасын көруге болады. Бұл мерейтой Республика көлемінде аталғандықтан, оған қазақтың беткеұстар азаматтарының қа­ты­­суы заңдылық еді. Осындай үміт­пен бейнеқұжатты көруге ал­­дыр­­дық. Үмітіміз ақталып Сәкен Сей­фуллиннің 7 секундқа созыл­ған видеосы табылды, – дейді PhD Ермұхамет Марал­бек.

Тіл білімі институтының ға­лым­­­дары алдағы уақытта Сәкен Сейфуллин, Әліби Жангелдин, Ораз Исаев, Ораз Жандосов сынды тұлғалардың видеосы жарияланатынын мәлімдеді.

Сондай-ақ Ономастика бөлі­мінің кіші ғылыми қызметкері Әрлен Сейіт­батқал алдағы уа­қыт­­та Ресей мем­­лекеттік кино­­­фото­­­құжаттар мұра­­ғатынан қазақ­­тың тарихы, мәде­ниеті жө­нін­де көп­те­ген сурет пен бей­не­түсірілім табуға болатынына тоқталды.

– Осы іс-шараға Сәкен Сей­­­­фул­­­линмен қатар Әліби Жан­гел­дин, Ораз Жандосов сынды тұлғалар да қатысқан. Михаил Калининнің жанында Әліби Жангелдин екі кадрда көрініс берген. Біріншісі алдынан алынған, екіншісі қыры­нан түсірілген, – дейді Әрлен Сейітбатқал.

Оның айтуынша, мұра­ғат­тағы деректер мен құжаттарды тап­қан бойда елге алып келе салатын нәрсе емес. Оларды сұрыптау, ондағы әртүрлі ақпараттарды қорыту қажет. Әрине, бір деректі табу үшін мыңдаған құжат­тарды ақтаруға тура келетіні белгілі.

– Жоғарыда айтылған грант аясында осындай іссапарды ұйымдастыруға болады. Бірақ іссапарға белгіленген күн аз. Өйткені гранттың мүм­кін­дігі соған ғана жетеді. Алда­ғы­ уақытта мемлекеттік қол­дау­­мен мұрағатта деректер табу үшін іссапарларды ұзақ мерзімге арнайы ұйымдастыру керек деп ойлаймын, – дейді Ә.Сейітбатқал.

Айта кетейік, бұған дейін де Сәкен Сейфуллиннің бей­несі түсі­ріл­ген бірнеше тас­па табылған-ды. Соның бірін белгілі режиссер­ Жаңабек Жетіруов ақын Тұрма­ғам­­­бет­­ Ізтілеуовтің өмірі мен шы­ғар­­машылық жолына арнал­ған дерек­ті фильмін түсіруге қам­данып жүр­ген­де тапқан екен. Кезінде бұл тура­лы бел­гілі журналист Думан Анаш мер­зімді баспасөз беттерінде ­жария­ла­ған.

«Аурухана палатасында ем қабыл­дап жатқан сәкентанушы, көрнекті ғалым Тұрсынбек Кәкішев­пен бір уақытта ауру­­ханаға түскен режиссер Жаңа­бек Жетіруов профессормен әңгіме үстінде өзінде Сәкеннің әзіз бейнесі жазылған таспа барын айтып қалады. Сәкен десе құлағы түрік жүретін ғалым бұған аң-таң болса керек. Осылайша, режиссер мен ғалым әлгі таспаны алдырып бірге көреді. Тұрсынбек аға өзінің өмір бойы соңына шам алып түскен кейіпкерін жазбай таниды. Біз де осы леппен бұл таспаға назар аудардық. Содан соң режиссер мен ғалым ағаларымызға қоңырау шалдық. Әлбетте, екеуінің сөзі бір жерден шықты. Ағалардың айтуынша, бұл бейнетаспа отызыншы жылдары түсірілген сияқты. Сәкен және қасында тағы бір белгісіз жан (Т.Жүргенов болуы мүмкін дейді) әлдебір жиналыста түрегеп тұр. Алайда қандай жиналыс өтіп жатқаны белгісіз. Адамдар сөйлеп жатыр. Ол жерде Сәкеннің сөйлегені көрсетілмеген, кесіліп қалған болуы да кәдік. Себебі 1937 жылдары «Халық жауы» деп танылған аза­мат­тардың бейнесі мен еңбегі барлық жерден аластатылғаны белгілі. Десе де Сәкеннің түрегеп тұрған бейнесі таспадан қалай қиылмай қалғаны жұмбақ дүние», деп жазады Д.Анаш.

Сондай-ақ осыдан біраз жыл бұрын Сәкеннің бейнесі жа­зыл­ған бір таспа Астанадағы Сәкен Сейфуллин мұражайына әке­лін­ген. Бір қызығы, соңғы екі тас­па да Красногор қаласынан жет­кі­зіліпті. Мұнда Сәкен ат үстінде отырған бейнесі кадрға алынған.

Осылайша, қазақтың өр тұл­­ғалы аза­матының бейнесі жа­зыл­­ған тас­па­­лардың қатары толығып келе жат­қаны көңілге демеу, дәтке қуат.