Вандализмді мәдениет жеңеді

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің «Әділетті Қазақстанның экономика­лық бағ­дары» Жолдауында заңды қатаң сақтау­ды, қоғам­дық тәр­тіпті қамтамасыз етуді тапсыр­ға­ны белгілі. Президент даладағы, көшедегі ван­да­лизм, кейбір азамат­­тарымыздың тәртіп­сіз­дігі, мә­де­ниетсіздігі, неше түрлі тұрмыс­тық жан­­ж­алдар еліміздің халық­аралық аренадағы абы­ройына нұқсан келтіретініне назар аударды.

Мәселені шешу үшін жастар қана­тының белсенділері мен жақ­тастары тарихи ескерткіш­тер­ді, табиғи саябақтар мен киелі жер­лер­ді бұзақылық пен ван­да­лизмнің іздерінен тазарту­ға кіріс­ті. «Жастар рухы» төрағасы­ның орын­басары Ақерке Ескен­діро­ва­ның айтуынша, бұл мәселе ғалым­дар мен сарапшыларды ғана емес, бүкіл қоғамды алаңдатып отыр.

«Жақында біз «Жұмбақтас» жартасын тазартуға бардық. Ол жерде бояу тастарға өте қатты сіңіп кеткені соншалық, оларды толығымен тазалап кетіруге бірнеше ай уақыт кетеді. Тіпті адам аяғы баса бермейтін жерді де бояп тастаған, онда машық­танбаған адамға арнайы жабдық­сыз көтерілу қиын. Айналаның бәрі ылғал, тастар тайғақ болған­дықтан оған жету мүмкін емес. Бірақ кейбір «шебер-бояушылар» сол жерге арнайы бояу мен құрал­дарын алып шықты ғой. Ес­керт­кіштерді тазарту мен сақтау­дан бөлек, акциямыздың мәдени-ағар­тушылық миссиясы да бар. Жастар тарихты нақты мысалдармен зерттеп, сонымен бірге мәдени және табиғи мұраға жауапкершілікпен қарауды үйренеді», деді ол.

Ақерке Ескендірова жастар қанаты осы жағдайға қатысты әлеуметтік зерттеуді бастағанын айтты. Қазіргі уақытта Батыс Қазақстан, Қарағанды, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстары мен Алматы қаласында 18 бен 50 жас аралығындағы 100-ден астам адамнан сауалдама алынған. Азамат­тар вандализмге қарсы күресу­дің тиімділігін арттыру және оның алдын алуға қатысты түрлі ұсыныс пен идеяларын ұсынып жатыр. Зерттеу қорытындылары қажетті шешімдер қабылдау үшін Мәжіліс пен Үкіметке жолданбақ.

Мәжілістің Экология және табиғатты пайдалану мәселелері жөніндегі комитетінің төрағасы, «Amanat» фракциясының мүшесі Еділ Жаңбыршин бұл мәселенің түп төркіні әрбір жеке тұлғаның тәрбиесі мен мәдениетіне байланысты екенін атап өтті.

«Қазақстандағы мәдени-тарихи ескерткіш­терінің 60 па­йызы Маңғыстау облысында орналасқан, «ашық аспан астын­дағы музей» деп атауға болады. Бұл көне дәуірден келе жатқан ескерткіштер. Олардың бәрі мемлекеттің қорғауына алынған, бірақ кейінгі кезде заңның әлсіз­дігіне байланысты көптеген қо­рым­ды темір іздейтіндер қопа­рып, бүлдіріп кеткен. Олар тек сол жердегі ұлттық қазынаны ұрлап қана қоймай, нысанның іргетасын да бұзады», деді ол.

Бұл ретте депутат қолда­ныстағы заңнамаға енгізілуі қажет өзгерістерге жеке тоқталды. «Бірінші мәселе әртүрлі нысанды қарайтын инспекторлар хаттама толтыра алмайды, оларға сол бұзып жатқан адамдарды ұстап, жауап­кер­шілікке тартуға заңды құқық берілмеген. Екінші, Еуропада темір іздейтін құрылғы жеке адамға сатылмайды. Оны арнайы маманданған мекемелерге ғана сатып алуға рұқсат беріледі және ол лицензияланады. Біздің елімізде де солай жасауымыз керек. Бұл – біздің өткен тарихымыз. Егер тарихты сақтап қорғамасақ, онда ертең ұлттық мұрамызды жоғалтып, қайдан шыққанымыз, ата-бабамыз кім деген түпкі тарихымызды ұрпаққа жеткізе алмаймыз. Сондықтан, тек тәрбие жұмысымен айналысып қоймай, заң жағынан да әртүрлі шек­теу жасауымыз керек», деді Еділ Жаңбыршин.

Мәжіліс депутаты, партия фракциясының мүшесі Сергей Пономаревтың мәлімдеуінше, жыл басынан бері елімізде ван­дализмнің 1200-ден астам фактісі тіркелген. «Мұндай жағдай өзімнің де басымнан өтті. Ата-анам Алматыдағы зиратта жерленген. Олардың қабірін тонап қана қоймай, басқа да шойын қоршауларын сындырып, алып кеткен. Құқық қорғау органдарына жүгінгеніме қарамастан, осы әрекет үшін ешкім де жазаланған жоқ. Сонда мұны қалай істеген деп сұрадым. Шойын – бұл сынғыш металл және оны алып кету үшін көлікке тиеудің қажеті жоқ. Тек балғамен ұрып құлатады да, қапқа салып, темір қабылдау пункттеріне апарады», деді ол.

Депутат жыл басында Қыл­мыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстеріне енгізілген түзетулерге сәйкес, тарихи-мәдени мұраларға, тарих және мәдениет ескерткіштеріне, мемлекет қор­ғауындағы табиғи нысандарға жазып, бояп, суреттер салып немесе қоғамдық тәртіпке нұқсан келтіретін өзге де іс-әрекет­термен қорлағаны үшін 50-ден 100 АЕК-ке дейін айыппұл, не түзеу жұмыстары немесе қоғамдық жұмыстарға 160 сағатқа дейін тарту немесе 40 тәулікке дейін қамауға алу көзделгенін жеткізді.

Партиялықтар өзекті мәселеге қатысты қатаң шаралар қолдану қажет деп есептейді. Дөңгелек үстел барысында «Amanat» партиясы Қоғамдық саясат институты директорының орынбасары Динара Сәдуақасова вандалдар мен бұзақыларға қарсы әрекеттің халықаралық тәжірибесін мысалға келтірді. Сонымен, тарихи ескерткіштерді бүлдіргені үшін Италияда 5-тен 32 млн теңгеге дейін, Өзбекстанда – 1,2 млн теңге, Ресейде 1-ден 15 млн теңгеге дейін айып­пұл қарастырылған, ал Ұлыбританияда айып­пұлдың ең жоғары мөлшері мүлдем шектелмеген.

«Келтірілген зиянның ауыр­лығына байланысты бас бостандығынан айыру жазасы да көзделеді. Ұлыбританияда – 6 айға дейін, ал Ресейде 2 жылдан 3 жылға дейін. Бұл тұр­ғыда елі­мізде ең жеңіл жаза мен ең төмен айып­пұл қолданылады. Яғни мемлекет мұндай фактілерге жұмсақ қарайды. Жаза қолданудан бөлек, кезекшілікпен күзет пункттерін қою сияқты вандализм фактілерінің алдын алуды қолға алу керек. Киелі орындардың барлығында мұндай пункттерді бірден ашу мүмкін емес екені түсінікті. Біз республикалық маңызы бар ескерткіштерден бас­тауды ұсынамыз. Оқушылар мен студенттерді еріктілер ретінде археологиялық экспедицияларға жиі тартқан жөн», деді ол.

Мәжіліс депутаты Бауыржан Смағұлов «Жас­тар рухы» бұл бағытта маңызды әрі жеміс­ті жұмыс атқарып жатқанын атап өтті. Ал Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық уни­вер­ситетінің док­торанты Серғазы Қуан­дықов ғы­лыми зерттеулер мен экспедициялар­­ды қаржыландырудың жетіспеу­шілігі мәселесін көтер­ді. Кездесу соңынд­а студенттер өздерін қызық­тыр­ған сұрақтарды қойып, дөңгелек үстел та­қырыбы бойынша ұсынысын ортаға салды.

Еске сала кетейік, Қазақ­станның тарихи, мәдени және табиғи мұрасын вандализмнен қорғауға арналған жалпы республикалық акция биыл 20 қазанда басталды. «Жастар рухының» 50-ден астам белсендісі осы бағыттағы алғашқы сенбілікті «Бурабай» мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің аумағында өткізіп, «Жұмақтас» жартасын тазалады.

Алматы облысындағы Іле өзенінің бойында орналасқан «Тамғалы-Тас» шатқалынан 10 қап қоқыс шығарылды. Қостанай облысы Мичуринск ауылында «Жастар рухы» белсенділері Ыбырай Алтынсарин кесенесінің аумағында сенбілік өткізді. Осындай іс-шаралар бүкіл ел аумағында өтіп, оған 1500-ден астам жастар қатысты, олар 500-ден астам ескерткіш пен киелі орынды тазартты.