Бизнес жүргізу тәртібі жеңілдейді

Кәсіпкерлікті тексеру заңмен реттеледі

Атап айтқанда, «Қазақстан Респуб­ликасының кейбір заңна­малық актілеріне бизнес жүргізу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» құжат талқыланды. Заң жоба­сы елдегі бизнес-ахуалды жақсар­ту мақсатымен әзірленді. Баян­дама жасаған Ұлттық экономика министрі Әлібек Қуантыровтың айтуынша, құжат мемлекеттік бақылау мен қадағалау жүйесін ретке келтіру, оларды жүргізудің ашықтығын арттыру, кәсіпкерлік қызметті жүргізу жағдайларын жақсартуға бағытталған.

«2021 жылғы 30 желтоқсанда кәсіпкерлік қызмет саласындағы жаңа реттеушілік саясат мәселесі бойынша Заң қабылданды. Үкімет қабылдаған Заңды іске асыру мақсатында кәсіпкерлік саласында «таза парақтан» реттеуді енгізу жөніндегі жұмысты екі бағытта жүргізеді. Бірінші – мем­лекеттік бақылаудың жаңа жү­йе­сін енгізу. Екінші – бизнес үшін маңызды емес талаптар­ды қыс­қарту есебінен әкімшілік жүк­те­мені азайту», деді Ә.Қуантыров.

Сала басшысының сөзіне сүйенсек, мемлекеттік бақылау және қадағалау жүйесін реформалау шеңберіңде бизнесті жазалаудан құқық бұзушылықтың алдын алуға көшу көзделген. Осы орайда 326 түзетуді қамтитын заң жобасы әзірленген.

«Түзетулер бақылау мен қада­ға­лау нысандарын ретке кел­тіруге, қадағалау салаларындағы жедел ден қою шараларын тек заңнамалық деңгейде регламенттеуге бағытталған. Біріншіден, қазіргі уақытта жекелеген сала­лық заңдарда жедел ден қою шараларын қолданудың шарттары мен тәртібі белгіленбеген.

«Таза парақтан» реформасы шеңберінде Кәсіпкерлік кодексі­нің 136-бабында, егер Қазақ­стан Республикасының заң­дарында жедел ден қою шараларын қолдану тәртібі болмаса, оларды қолдануға тыйым салу бел­гіленген. Осылайша, заңға тәуел­ді акт деңгейінде мемлекеттік бақылау мен қадағалауды жүргізу тәртібін белгілеуге тыйым салынады», деді Ә.Қуантыров.

Ұсынылып отырған заң жобасында 10 салада жедел ден қою шараларын қолдану тетіктері ай­қындалған. Атап айтқанда, халық­­тың санитариялық-эпиде­мио­ло­гиялық саламаттылығы, сәулет, қала құрылысы және құрылыс, өнеркәсіптік қауіпсіздік секілді бірқатар мәселе қарастырылған.

«Жедел ден қою шараларын қабыл­дау мемлекеттік орган­дар­ға құқық бұзушыларға заң жүзінде ден қоюға және бизнес субъек­тісінің кінәсінен туын­да­ған халықтың өмірі мен ден­сау­лығына қатер төндіретін қоғам­дық қауіпті қолайсыз оқиға­лардың басталуын болдырмауға мүмкіндік береді.

Қазіргі уақытта мемлекеттік бақы­лау 90-нан астам кәсіп­кер­лік қызмет саласында жүзеге асырылады. Бұл ретте бақы­лау жүр­гізудің жалпы тәртібі Кә­сіпкерлік кодексінде белгіленген. Сонымен қатар өз ерекшелігі бойынша бақылау және қадағалау органы тарапынан жедел ден қоюды талап ететін бірқатар сала бар.

Бұл салаларда бақылау субъек­тісін, оларды жүргізу уа­қы­тын, субъектінің және (немесе) объектінің орналасқан жерін алдын ала айқындау мүмкін емес. Сондай-ақ бақылау субъектілерін алдын ала хабардар ету және тексерулерді прокуратура органдарында тіркеу мүмкіндігі жоқ. Осыған байланысты бұл салаларда бақылау жүргізу тәртібі жалпы тәртіптен шығарылған және мына салаларда салалық заңдар деңгейінде ғана белгіленуге тиіс», деді Ә.Қуантыров.

Сала басшысының сөзіне сай, бұл бақылау және қадағалау органдарына қоғам үшін қауіпті зардап­тардың туындауын бол­дыр­мауға мүмкіндік береді. Мем­ле­кеттік бақылау жүйесін ретке кел­тіруге, кәсіпкерлік қызмет үшін оларды жүргізудің ашық­ты­ғына кепілдік беруге жол ашады.

«Бұған дейін Кәсіпкерлік кодексін­де мемлекеттік орган­дарға қатысты мемлекеттік бақы­лау­ды жүргізуге қойылатын та­лап­тар белгіленген болатын. Жаңа реформа шеңберінде мұн­дай бақылау Кәсіпкерлік кодексі­нің қолданысынан шығарылды. Осылайша, мұндай бақылауды жүргізу тәртібі салалық заңдарда регламенттелуге тиіс. Осыған байланысты, заң жобасында 10 бақылау саласында мемлекеттік органдарды тексеру тәртібін рег­ламенттеу ұсынылады. Бұл тексеру жүргізген кезде бұзу­шы­лықтарға жол бермеуге және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтуға мүмкіндік береді», деді Ә.Қуантыров.

Министрдің пайымдауынша, халықтың санитариялық-эпи­де­мио­логиялық саламаттылы­­ғы, атом энергиясын пайда­­лану, өсім­дік­терді қорғау, электр энер­ге­ти­касы саласында тергеп-тексеру жүр­гізуді регламенттеу көзде­леді. Заң жобасындағы екінші ба­ғыт бизнес үшін өзекті емес та­лап­тарды қысқарту ар­қылы әкім­шілік жүктемені азай­туға арналған.

«2022 жылы барлық мем­лекет­тік органдарда салалық жұ­мыс топтары реттеудің 44 саласы бө­лінісінде құрылды. Нәти­же­сін­де, жұмыс топтары 128 мың­нан артық талаптар анық­талған 44 саладағы 2823 НҚА-ны талдады, олардың ішінде 10 мыңнан астамы жаңа реттеуші саясаттың базалық шарттарына сәйкес келмейді. 10 мың өзек­­ті емес талаптың ішінен 9 мы­ңы қазірдің өзінде заңға тәуел­ді­лігі деңгейінде алып тасталды. Қалған талаптар осы бизнес жүр­гізу жөніндегі заң жобасына ен­гізілген Түзетулердің бірыңғай пулы шеңберінде алып тасталады», деді Ә.Қуантыров.

Бұдан басқа табиғи монополиялар субъектілерінің тариф бел­гілеу тәсілдерінің ашық­ты­ғын қамтамасыз ету және балық шаруашылығы саласында кәсіп­кер­лік қызметті жетілдіруге ба­ғыт­­талған түзетулер ұсынылады.

Экономикалық реформа және өңірлік даму комитетінің мүшесі, депутат Болатбек Наж­мет­дин­ұлының айтуынша, құжат мемлекеттік бақылау мен қада­ғалау жүйесін ретке келтіру, оларды жүргізудің ашықтығын арттыруға бағытталған. Сондай-ақ кәсіпкерлік субъектілері мен мемлекет мүдделерінің тепе-теңдігін қамтамасыз ету арқылы кәсіпкерлік қызметті жүргізуді жақсартуға арналған.

«Заң жобасында 82 заңна­малық актіге, оның ішінде 7 кодекс пен 75 заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу ұсынылды. Біріншіден, қадағалаудың 10 саласында жедел ден қою шараларын жүзеге асыру регламенттеледі. Бұған халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламат­тылығы, сәулет, қала құрылысы және құрылыс, өнеркәсіптік қауіп­сіздік және басқалар да маңызды салалар кіреді. Екін­шіден, бақылаудың 7 саласында бақылауды жүзеге асыру тәртібін регламенттеу көзделген. Үшін­шіден, мемлекеттік көрсеті­летін қызметтер, тілдерді дамыту, білім беру жүйесі, ақпарат­тық қауіпсіздік және басқа да бақылаудың 10 саласында мемлекеттік органдарға қатысты мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру тәртібі бекітіледі», деді Б.Нажметдинұлы.

Төртіншіден, бақылау мен қадағалаудың 4 саласында тергеп-тексеруді жүзеге асыру тәртібін регламенттелмек. Атап айтқанда, бұған халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламатты­лығы, атом энергиясын пайдалану, өсімдіктерді қорғау және электр энергетикасы салалары кіреді. Бұдан бөлек, табиғи монополиялар субъектілерінің тариф белгілеу тәсілдерінің ашықтығын қам­та­масыз ету кәсіпкерлік қыз­мет­ті жетілдіруге бағытталған түзетулер ұсынылады.

Қоғамдық бірлестік құру

Жалпы отырыста Мәжіліс қоғамдық бірлестіктер мәселелері бойынша түзетулерді бірінші оқылымда мақұлдады. Заң жобасы азаматтық қоғамды одан әрі дамыту мен жаңа қоғамдық бір­лестіктер құру тәртібін оңай­лату мақсатында әзірленген.

«Қоғамдық бірлестіктердің жұмысын реттейтін заңның қабылданғанына 27 жыл толады. Осы уақыт ішінде бұл құжат азаматтарымыздың қоғамдық белсенділігін көтеруге едәуір қыз­мет етіп, бұл бағыттағы құ­қық­тарын кеңейтуге ықпал жасады. Еліміздегі демократиялық үрдіс­тердің жаңа белеске шығуы Прези­дентіміздің 2022 жылғы 16 наурыздағы Жолдауында айтылған азаматтық қоғаммен әріптестікті тереңдету туралы талабынан басталды. Өз кезегінде, бұл азаматтарымыздың қоғамдық құқығын одан әрі кеңейтіп, жаңа мүмкіндік туғызады. Сондықтан қоғамдық ұйымдар туралы заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу – уақыт талабы.

Бұл өзгерістердің ең бас­ты жаңалығы – ендігі жерде қо­ғам­­дық ұйымды тіркеу үшін бас­тамашыл азаматтардың санын 3 есе, яғни 10 адамнан 3 адам­­ға дейін қысқарту болмақ. Дегенмен қоғамдық ұйымдарға қатысты мұндай еркіндік әлемнің озық тәжірибесіне сүйеніп жасал­ғанын ерекше атап өту керек. Біз Бельгия, Чехия, Литва елдерінде бар жүйеге жүгі­ніп, бастамашыл 3 адамдық қағидатты қабылдап отырмыз», деді Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева.

Министрдің сөзіне сенсек, бұл қадам Қазақстанның халық­аралық беделін бекіте түседі. Оның үстіне бұл заң жобасы еліміздегі соңғы кездегі құрылған жаңа өңірлер туралы заңнамалық өзгерістерді ескере отырып, ком­мер­циялық емес ұйымдар туралы қолданыстағы заңның нормаларын қайталамайды.

Бұдан бөлек, қолданыстағы заңнама нормаларға сәйкестен­дірі­леді, атап айтқанда, республи­калық маңызы бар қалалардағы қоғамдық бірлестіктердің мәрте­бесі айқындалады, сондай-ақ басқа да мәселелер құқықтық тұрғыда реттеледі. Заң жобасы аясында Азаматтық кодекс­ке, «Қоғамдық бірлестіктер туралы» және «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» заңдарға өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі. Саяси партиялар мен діни бірлестіктер құру бұл заң­мен емес, салалық заңнамамен рет­телетінін айта кеткен жөн.

Талқылау кезінде депутаттар сұрақтарын қойды. Ермұрат Бапи радикалды топтардың бірлестік ашуына қатысты мәселе көтерді. «Қоғамдық бірлестік құру үшін 3 адамның бастамасы жеткілікті болатынын айтып отырсыз. Сіз ұсынып отырған өзгерістер мен толықтырулардың мүмкіндігін пайдаланып, діни радикалды топтар өздерінің қоғамдық бір­лестіктерін құруға кірісетіні айдан анық. Өздері құруы мүм­кін, біреулердің атынан ашуы мүмкін. Осыны реттеудің қан­дай мүмкіндіктері бар?», деді Е.Бапи.

Министрдің пайымдауынша, бұған алаңдауға негіз жоқ. Өйткені діни бірлестіктерді құру, тіркеу бұл заң жобасының тетігіне кірмейді. Оған арналған «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заң бар.

«Осы заңда діни бірлестіктерді құру үшін жергілікті орында 50 адам, республика деңгейінде 5 мың адам ниет еткенде ғана тіркеледі. Ал осы заң жобасына бұл тетіктер кірмейді. Сон­дықтан ондай қауіп-қатер жоқ. Уайымдаудың реті жоқ», деді А.Балаева.

Депутат Нартай Сәрсенға­лиев­тің сөзіне сүйенсек, жұмыс тобында заң жобасы кең көлемде талқыланған. Оған Мәжіліс депутаттарынан бөлек мүдделі мемлекеттік органдар мен үкі­мет­тік емес ұйымдардың өкіл­дері және құқық қорғау ұйым­дары­ның сарапшылары қатысқан.

«Жұмыс тобының отырыс­тарында белсенді бірқатар мәселені талқыладық. Атап айтқанда, кемінде үш адамнан тұратын топқа қоғамдық бірлестік құруға мүмкіндік беру қарастырылды. Қолданыстағы заң­на­маның нормаларына сәй­кес­тендіру, республикалық ма­ңы­зы бар қалалардағы  қоғам­дық бірлестіктердің мәртебесін айқындау көзделді. Қоғамдық бірлестіктер құру мәселелерін құқықтық реттеу талқыланды. Ескере кететін маңызды жайт, саяси партиялар мен діни бірлес­тіктер құру бұл заңмен емес, салалық заңнамамен реттеледі», деді Н.Сәрсенғалиев.

Депутаттар Қазақстан мен Ресей үкіметтері арасындағы Қазақстанға мұнай және мұнай өнімдерін жеткізу саласындағы сауда-экономикалық ынтымақ­тастық келісімі туралы хаттаманы ратификациялады. Мұндай екіжақты құжат 2010 жылдан бері жұмыс істеп келеді.

Келісімге өзгеріс енгізу туралы хаттамаға 2022 жылы 18 шілдеде Мәскеуде қол қойылды. Мақсаты – Ресей мұнай өнімдерін Қазақстанға жеткізу кезінде уақытша мерзімді кедендік декларациялауды алып тастау. Түзетулер бәсекелестіктің дамуы­на, сондай-ақ баға белгілеу және жеткізу мерзімдері бөлігінде өз мүдделерін ескере отырып, мұнай өнімдерін еркін сатып ала алатын қазақстандық кәсіпкерлер үшін оң әсер етеді.

Спортқа бөлінген ақша қайда?

Күн тәртібіне шығарылған мәселелер талқыланғаннан кейін депутаттар мемлекеттік меке­мелер басшыларына сауал­дарын жолдады. Нартай Сәр­сен­ғалиев Үкімет басшысына жол­даған сауалында спорттағы мәселелерге тоқталды.

«Қазақстан Жоғары жетіс­тіктер спортына  бюджеттен 775 миллион доллар бөліп отыр. Мынау не масқара? Халық кедей­шіліктің құзына құлап жатқанда спортқа 775 миллион доллар бөлу сау адамның ақылына сия ма? Ең сорақысы, қисапсыз ақша бөлсек те, жеткен жетістігіміз жоқ. Мысалы, 2021 жылы Токиода өткен Жазғы олимпиада ойындарында Қазақстан құрамасы бар-жоғы 8 қола медаль иеленіп 92 мемлекеттің ішінде 83-орын алды. Сонда әлгі 775 миллион долларға жеткен жетістігіміз осы ма? Енді салыстырып айтайын, Жоғары жетістіктер спортына 41 миллион доллар бөлген Нидерланд Токиодағы олимпиадада 10 алтын, 12 күміс, 14 қола медаль алды. Ал Жоғары жетістіктер спортына 46 мил­лион доллар бөлген Дания Токиода 3 алтын, 4 күміс, 4 қола медаль алды. Біз 775 миллион долларды спортқа бөліп, 8 қоламен келдік. Жуырда Қытайда өткен Азия ойындарынан 11-орынмен оралғанымызды және қосыңыз бұған», деді Н.Сәрсенғалиев.

Депутаттың келтірген деректеріне сүйеснек, спорт саласына жауапты министрлік 180-нен астам спорт түрін ресми тіркеп, оған бюджеттен қыруар ақша бөледі. Соның тек 50-ге жуығы ғана жазғы олимпиада ойындарының тізіміне енген. Осы орайда қалған 100-ден астам спорт түріне министрлік не үшін бюджеттен ақша бөлетінін түсіне алмай дал.

Абзал Құспан Бас прокурорға жолдаған сауалында сотқа дейінгі тергеп-тексерулердің бірыңғай тізіліміне істерді тіркеу мәселелерін көтерді. Оның айтуынша, Қазақстанда белгілі бір саяси топтың мүддесі үшін қабылданған шешімдер бар.

«Кейінгі уақытта аталған мәселелер бойынша ірі саяси қызметте болған азаматтар­дың әртүрлі әлеуметтік желілер­дегі мәлімдемелері қоғамда қызу тал­қыға түседі. Мысалы, бұрын­ғы Ұлттық Қауіпсіздік комите­тінің төрағасы болған А.Шабдар­баевтың өзі бірнеше рет ашық сұхбат берді.Бұрын­ғы төраға, генерал-лейтенант Шабдарбаевтың сол кездегі мемлекет басшылығы тарапынан уран кеніштері кімге, қалай үлестірілгені туралы сұхбаттарда нақты мысалдары бар. Ол кісі әртүрлі саяси фамилияларды атап, кімнің қандай қылмысқа барғанын әшкереледі. Жер-қазба байлықтарына байланысты, олардың заңсыз үйлестірілуі­не тіке­лей дәлелмен Мұхтар Жәкішев, тағы да басқа бірқатар азамат­тың ашық сұхбаттары, мәлім­демелері жарияланып, онда ірі компанияларға халыққа тиесілі байлықтың таратылуы, заңсыз берілу нақты айтылған», деді А.Құспан.

Депутаттың айтуынша, атал­ған азаматтардың ашық мәлі­мет бергеніне қарамастан, құқық қорғау органдары, прокуратура тарапынан ешқандай реакция байқалмайды.

«Осындай ашық ақпараттар­ды Бас прокуратура құқық қорғау органдарынан уақтылы тексеру­ді талап етпеуі – ел арасында әр­түрлі алып-қашпа әңгімелердің тарауы­на себеп. Жоғарыдағы ай­тыл­ғандарды ескере отырып, Бас про­куратура – заңдылық­тың орын­далуын қадағалайтын Консти­ту­циялық орган ретінде, қоғам­да резонанс тудыратын сая­си мәлім­де­мелерге дер кезінде құқық­тық баға беруі, дәлелдер мен дәйек­тер жеткілікті болған жағдайда қыл­мыстық істің сотқа жеткізілуін қамтасыз етуі қажет», деді А.Құспан.

Сондай-ақ Айна Мысыр­әлімова елді мекендер маңына жақын орналасқан карьерлер жөнінде Премьер-министр Әли­хан Смайыловқа сауал жолдады. «Respublica» партиясы фрак­циясының мүшесі Нұргүл Тау қазақ киносының дамуы жөнінде мәселе көтерді. Қайрат Балабиев Премьер-министрдің орынбасары Тамара Дүйсеноваға жолдаған депуаттық сауалында жалғыз бас­ты аналар мен әке­лерді әлеумет­тік қолдаудың ма­ңызына тоқтал­ды. Гүлдара Нұ­рымова Премьер-министрдің орынбасары Тамара Дүйсеноваға резидент-дәрігер­дің мәртебесін және мемлекет­тік грантты өтеу шарт­тарын қайта қарауды ұсын­ды. Бір­мандатты округ бо­йынша сай­ланған Мәжі­ліс депутаты Дәулет Мұқаев қар­жы­лық пира­мида­лар мен интернет алаяқ­тарға ал­дан­ғандарға алаң­даушылық білдірді.