Былғары өндірісі бабында емес

Осыдан біраз уақыт бұрын Индустрия және инфра­құ­рылым­дық даму министрінің бұйрығымен жеңіл өнеркәсіпті жандандыру­ мақсатында инвестициялық жоба­ларды 3%-дық сыйақы мөлшер­ле­месінде қаржылай қолдау тетігі қарастырылған болатын. Бұл шағын және орта бизнесті ынта­лан­дыруға бағытталып, орта әрі жоғары бөліністегі тауарларды шығарумен қатар, ішкі нарық­тан шикізат сатып алуды көз­дей­тін тоқыма бұйымдары мен был­ғары өнімдерін өндіретін кәсіп­орын­дарға басымдық берілген еді. Бір жобаға қарастырылған займдық ақшаның шекті мөлшері – 5 млрд теңге. Өндірісті жаңғырту кезінде кем дегенде 30, ал жаңа өндірісті құрған шақта 80 адамды жұмыспен қамтамасыз ету көзделген. Қазіргі таңда инвестициялық жобалар пулында жеңіл өнеркәсіпке қатысты 60-қа жуық жоба бар. 2025 жылға дейін жүзеге асырылатын аталған жобаларға сәйкес 10 мың жұмыс орнын ашу жоспарға енген.

Сонымен жеңіл өнеркәсіп бағы­тындағы алдыңғы қатарлы сала­лардың біріне жататын был­­­­­ғары өндірісі әлемнің біраз ел­де­рінде үздіксіз дамып келеді. Біздегі жаңа технологиялардың озық жетістіктері арқасында бұл өндірістің дамуына айрықша көңіл бөлінсе де, жақында ұсы­ныл­ған Ұлттық статистика бюро­сы­ның мәліметіне қарағанда, биыл­ғы жылғы өсім айтарлықтай төмен­деген. Есесіне Ресей мен Қытайды қоса алғанда, өзге шет мемлекеттерге ірі қара малының өңделмеген терісін экспорттау­ артып отыр. Ақпарларда, соңғы тоғыз айдағы көрсеткіш көрсетілген. Былтырғы жылдың осы кезеңімен салыстырғанда ірі қара терісінің өндірісі – 55,8% . Бірақ былғарыға жата­тын аяқкиім өндірісі 7,4%-ға өсіп, 1,2 млн жұп сатылымға шыға­рыл­ған. Жылдық тұтыну 40 млн жұпты құрайтын еліміз үшін бұл өте төменгі көрсеткіш көрінеді. Дегенмен былғары өндірісімен айналысатындар күні бүгінге дейін сомасы 11,7 млрд теңгенің тауарын өндіріп, бір жылдағы көрсеткіш 11,1% -ға артқан.

Халық көп тұтынатын аяқ­­­­киімнің бағасы өткен жылмен­ салыстырғанда айтарлықтай өс­кен.­ Мәселен, үсті былғарыдан тігіл­­ген, спорттық, металды қорға­ныс тұмсығы бар, басқа да аяқ­киімдердің 761,7 мың жұбы бір жылда 3,7%-ға қымбаттаған. Жүн­нен басылған немесе фетр аяқкиім өндірісі 2 есеге жуық қыс­қарып, 17,5 мың жұпқа дейін төмендеп кеткен. Отандық өндіру­ші­лер спорттық, қорғаныс және орто­педиялық аяқкиімдерді қоспа­ған­да, былғары аяқкиімге деген сұра­ныстың тек 3,1%-ын ғана қамта­масыз еткен көрінеді.

Ішкі нарықтағы сату көлемі де айтар­лықтай өсіп 35,3%-ды, 34,1 млн жұпты, экспорт пен реэкспорт 414,4 мың жұпты құрапты. Бұл да өткен жылмен салыстырғанда бірден 5,4 есеге қымбаттаған.Етік, кебіс, басқа да аяқкиім бағасы бір жыл ішінде 13,2%-ға өсіп, өңірлер арасында Маңғыстау – 22,1%, Түркістан – 20%, Жамбыл облыс­тары 17,3% болды. Бағаның ең аз өсуі 4,6%-бен Жетісу, Ақмола 6% және Ұлытау облыстары 6,9% құрайды. Бір жылда балалардікі 14,7%-ға, әйелдердікі 13,2%-ға, ерлердікі де қалыс қалмай 12,4% қымбаттаған.

Еліміздегі «QazIndustry қазақ­стан­дық индустрия және экспорт орта­лығы» АҚ мамандарының айтуынша, жеңіл өнеркәсіпте тері өндіру үлесі – небәрі 8,4%. Ақша­лай есептегенде негізгі өнім – киім, тоқыма және кілемге деген сұра­ныс­ артып, 127,9 млрд теңгені құра­ған.

Кедендік одақтың статис­ти­ка­лық көрсеткіштерінде, былғары шикі­заты экспортының өсуі еліміз­де тері шикізатын терең өңдеу тоқы­рауда деген қорытындыға кел­ген. Біздің фермерлер тері шикі­­за­тының бір бөлігін отандық тері өңдеу зауыттарына бермей, шет­ел­ге жөнелткенді жөн көреді. Ірі қара терісінің шикізаттық экспорты бірден 3,4 мың тоннаны құрап, жылдық мәнде 72,9% өсіп отыр. Басты сатып алушы — Ресей. Ұсақ малдың терісі де сыртқа кетіп жатыр. Бір жылдың өзінде Өзбекстанға 8 мың дана иленбеген шикізат жіберілген.

Өңдеу кәсіпорындары, кері­сінше, былғары өнімдерінің өңдел­ген шикізатын экспортқа шыға­ру­ды азайта бастады. Мәселен, ірі қара терісінен иленген былғары немесе былғары қыртысының (беті өңделмеген) экспорты 43,7%-ға төмендеді. Өткен жылдың қаңтар-тамыз айлары аралығында Қытай, Үндіс­тан, Түркия мен Италияға 4,3 мың тонна, биылғы жылы 2,4 мың тонна өнім жартылай фабрикаттар жөнелтіліп, ұсақ малдың өңделген терісін экспорттау көлемі 25% төмендеген.

Қазақстанның тері өнеркәсібін дамытуда бірнеше ірі кәсіпорын бар. Экономикалық тұрғыдан ең тұрақты зауыт деп Жамбыл бы­л­ға­ры аяқкиім комбинаты негізінде жиырма жылдан астам уақыт бұрын құрылған «ТаразКожОбувь» ЖШС атауға болады. Фабриканың бас­қалардан ерекшелігі – тері өңдеу мен былғары илеуден бас­тап, дайын аяқкиім тігуге дейінгі толық өндірістік циклде жұмыс істейді. «Алматы былғары зауыты» ЖШС жылына 12 мың тоннаға дейін өңделген былғары шығаруға қауқарлы. Сонымен қатар банкроттықтан соң қайта жанданған Семей былғары-жүн комбинаты қазір «Semey tannery» ЖШС басқаратын зауытқа айналып, қайта құрудан кейін экс­порт­қа арналған иленген хром wet blue жартылай фабрикаттарын шыға­руға маманданған кәсіпорын сана­тында.

Сарапшылар теріні өңдей­тін және өндіретін бес ірі компа­ния­ның салықтарына сараптама жүргізу кезінде тізімдегі ең табыс­­ты кәсіпорын деп «Тараз­КожОбувь» ЖШС-ын айтады. Биыл­ғы жылдың 1 қаңтары мен 13 қарашасы аралығында компания бюджетке 327,9 млн теңге аудар­ған. Екіншісі – 2020 жылдан бері қарқындылықпен өнімін жүзеге асырып отырған «Алматы былғары зауыты» ЖШС. Үшінші орында салық базасын ұлғайтқан шымкенттік «Turan-Skin» ЖШС бар.