Экономика және креативті ойлау

Біздің елімізде де ұлттық экономиканы дамытуда өзіндік үлесі бар креативті индустрияның сәулет, сән, өнер, музыка, дизайн, кино, IT-технологиялар, халық қолөнері сияқты шығармашылық бағыттары жұмыс істейді. Бұған дейін креативті экономиканың нақты анық­та­масы мен тізбесі болмаған. Үкіметтің биылғы 6 маусымдағы №448 қаулысымен аталған қызмет түрлерінің тізбесі бекі­тіл­ді. Бұған 43 экономикалық қызметтің жалпы жіктемесі енгізілген. Қазір креативті индустрия саласында 32 мың кәсіпкерлік субъектісінде 285 мыңнан аса адам жұмыс істейді. Негізгі капиталға салынған инвес­тиция 33,3 млрд теңге, ел экономикасына қосқан үлесі – шамамен 2,7%. Мәдениет және ақпарат министрлігінің креативті индустрия мәселелері «Мәдениет туралы» заңымен және 2021-2025 жылдарға арналған креа­тивті индустрияларды дамыту тұжы­рым­да­масымен реттелген.

Еліміздің 2025 жылға дейінгі ұлт­­тық даму жоспарын іске асыру шең­бе­рінде әзірленген тұжырымдамада жаңа отандық жоғары технологиялық ком­паниялардың пайда болуы үшін техно­ло­гиялық кәсіпкерлікті дамыту, жаңа жұмыс орындарын құру, креативті, білімді жастарды жұмыспен қамту міндеттері көзделіп отыр. Сонымен қатар аталған министрлікте мөлшерлеменің бір бөлі­гін субсидиялау арқылы кәсіпкерлік субъек­ті­лерді жеңілдікпен қаржыландыру да қарастырылған.

Ұлттық экономика министрлігі креа­тив­ті индустрияны дамыту жөніндегі жүйелі және үдемелі тәсілдерге байланыс­ты ІЖӨ-ге салымын 3%-ға, жұмыспен қам­тылғандардың үлесін 4%-ға дейін ұлғайтып, шағын және орта бизнес санын 80 мың бірлікке дейін жеткізуге, сонымен қатар өнім экспортын 200 млн долларға арттыруға мүмкіндік беруге тиіс деген болжам жасайды.

Бұл ретте Парламент Мәжілісінің депутаты Нартай Сәрсенғалиев: «Біз жыл соңына дейін 10 анимациялық жоба жарыққа шығатынын атап өттік. Оған 500 млн теңге бөлінді. Фильм жобалары да бар. Менің ойымша, Қазақстанның креативті индустриясының әлемдік нарықта лайық­ты орын алуына барлық мүмкіндік қарас­тырылған. Мен шығармашылық индустрия табиғи ресурстардан да көп пайда әкелуі мүмкін деп айтар едім. Екіншіден, бұл азаматтардың өмірін жеңілдетіп, елімізді де дамыған мемлекеттердің қатарына енгізе алады. 2025 жылға қарай біздегі креативті индустрия әлемдік нарыққа 200 млн доллар сомасына өнім мен қызмет көрсетуді шығаруға тиіс. 30 мыңнан аса жаңа жұмыс орны бар. Қазақстан әлемге мұнай мен газды ғана емес, жаңа технологиялық шешімдерді, инновацияларды жеткізуге, мәдениет пен өнердегі заманауи трендтерді орнатуға қабілетті елдің мәртебесін бекітуі керек», дейді.

2025 жылы креативті индустрияның Қазақстан экономикасына қосқан үлесі 5%-ға­­­­ жетуі керек. Мәдениет, өнер сала­сын­дағы және IT-дегі стандартты емес идея­­­лар мен инновациялық жобалар­ ел дамуы­ның жаңа драйверлеріне айналуы мүм­кін екенін айтады сарапшылар. Әйтсе де, статистикалық деректер еліміздегі, тіпті әлемдегі креативті эконо­миканың нақ­ты көлемін көрсете алмай­ды. Өйткені қар­қын­ды дамып келе жатқан шығар­ма­шы­лық қызметтің кейбір сала­лары көлең­ке­де жұмыс істейді немесе эко­но­микалық қыз­мет­тің жалпы жікте­ме­сі­не енбеуі де мүм­кін.

Шығармашылық арқылы табыс табу бойынша басқа елдердің тәжірибесімен алмасудың маңызы айтпаса да түсінікті. Осы ретте креативті индустриялар инфра­құрылымын дамыту, креативті кәсіп­керлік идеяларын насихаттау, халық­аралық инвес­ти­цияларды тарту мақ­са­тында өткізіліп тұратын халықаралық дең­гейдегі форумдар – аталған саланы дамытуда тәжірибе алмасуға таптырмас көмекші.

Сонымен қарашаның 24-26 күндері аралы­ғында Алматы қаласында Ресей, Қыр­ғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Оңтүстік Кореядан 100-ден аса сарап­шы-спикерлер мен сала өкілдері қатыс­қан «Creative Central Asia – 2023» атты Орталық Азияның Креативті индус­трия­ларының жыл сайынғы форумы өтті. Онда кино, музыка, білім беру, fashion-ин­дустрия және IT-секторының салалары бойынша креативті индустрияны дамытудың негізгі үрдістері мен перспективалық жолдары талқыланған еді. 2033 жылға қарай әлемде 2013 жылы болған 57 мамандық жойылады. Барлық физикалық және күнделікті жұмысты біртіндеп роботтар мен компьютерлер алады. Бұл – Оксфорд университетінің зерттеу нәтижелері. Осының барлығы халық­аралық креативті индустрия фору­мы­ның басты тақырыбы болды.

Форум барысында өткізілген тақы­рып­тық дәрістер, шеберлік сыныптары, public talk, қолданбалы өнер жәр­мең­келері креативті экономикадағы жаңа бағыттардың ашылуына, жастарға жаңа технологиялармен жұмыс істеуге тың идеялар бергені анық. Lumiere hall мульти­­медиялық мұражайының танымал кураторларының қолдауымен және қатысуымен қазақстандық және халық­аралық цифрлық суретшілердің инно­вациялық және эксперименттік жұмыс­та­рын таныстыратын көрме-инсталляция AI-ART, Digital Fashion, Media Art бағыттарындағы авторлардың жұмыстарын ұсынды. Форум аясында шетелдік және отандық сарапшылар ақпарат саласындағы ынтымақтастықты нығайту және одан әрі дамыту мәсе­ле­лерін жан-жақты талқылап, шығар­ма­шылық индустрияны дамытуда Орта­лық Азияның әлеуеті зор екенін атап өтті. ССА-2023 форумының негізгі мақ­саты креативті индустриялардың инфра­құрылымын дамыту, креативті кәсіп­керлік идеяларын насихаттау, халық­ара­лық инвестицияларды тарту болды. Бүгінде креативті салаға жататын және мем­лекеттік қолдауға ие болатын бизнес түрлері айқындалып отыр десек те болады.

Форумға қолдау көрсеткен Алматы қала­­лық Кәсіпкерлік және инвестиция­ басқармасының басшысы Берік Сол­тан­баев: «Алматы – шығармашылық индус­трия орталықтарының бірі. Креативті секторда ШОБ өсімін көріп отырмыз. Біздің басты міндетіміз – креативті кәсіпкерлерге қаржылай да, микроқұрылымдық жағынан да қолдау көрсету. Осыдан біраз уақыт бұрын шығармашылық салаларды дамытумен айналысатын алғашқы ұйымды құрған едік. Қазір ұйым аясында барлық қажетті қолдау шарасы қарастырылған», деді.

Аталған форумды ұйымдас­ты­­ру­­­шы­­лар­дың бірі сәулетші Дина Абдрахмет: «Білім беру саласында шығармашылық салалар бо­йын­ша қарқынды жұмыстар жүр­гізіліп жа­тыр. Жаңа магистрлік бағдар­ла­­ма­лар ен­гі­зілуде. Қазір өңірлерде жұмыс қызу. Олар креативті индус­трия мен креа­тив­ті эко­но­микаға көңіл бөле бастады. «Бұл не және оны қалай дамы­туға болады?» деген­ сұрақ­тар­ға бүгін­гі өткізіліп жатқан фо­рум – осы­ның жауабындай. Алдағы уа­қыт­­та Алматы еліміздің шығармашылық ин­­дус­­трия­сы­ның орталығы ретінде үздік іс­те­рі­мен таны­лып, халықпен бөліседі», деді.

Ал «Дара» Президенттік бастамалар қорының жетекшісі Әсел Шілдебаеваның айтуынша, бұл жаңа жұмыс орындарын ашуға стартаптарды құру және дамыту, ресурстарға қолжетімділікті, сараптамалық қолдауды қамтамасыздандыру ықпал етеді. Сондай-ақ аталған бағыт жергілікті кәсіпкерлерді ішкі және жаһандық нарықта ілгерілетудің өңірлік маркетингтік стратегиясына инвестиция тартуға және өңір­лердің туристік әлеуетін дамыту үшін қо­лайлы экономикалық орта құруға көмек­­теседі. Қазіргі таңда елімізде жас­тардың әлеуметтік-экономикалық өміріне қаты­суы­ның маңызы жоғары. Президенттік бастамалар қоры аталған мәселеге ерекше көңіл бөлуді жоспарлап отырғанын жеткізді.

Өткізіліп отырған халықаралық форум Алматы қаласының брендін ілгерілетуге, шығармашылық мамандарды қолдауға, инновациялық және шығармашылық секторларда жаңа өнімдер жасау үшін бейінаралық ынтымақтастықты дамытуға ықпал етуге арналғаны анық.

Еліміздің креативті секторының әле­уе­тін ашу және өсіру қажеттілігі – бүгін­гі­нің талабы. Креативті кәсіп­кер­лерді мем­лекеттік қолдау арқылы дамыту үдерісін жеделдету ел экономикасына оң әсерін тигізетіні сөзсіз. Біздегі креативті индустрияның шоғырланған орталығы ретінде Астана, Алматы, Шымкент қалалары аталады. Осы ретте Президент Қасым-Жомарт Тоқаев креативті индустрия орталықтарының географиясын кеңейтуді, олардың әрбір облыс орталығы мен ірі қалада болуын, қатысушыларға өз өнімдерін коммерция­ландыру мәселелерімен көмектесу және «креатившілерді» қолдау шараларына назар аударуды тапсырған еді.

Аталған саланың дамуы бойын­ша­­ Алматы қаласына тоқталсақ, мұнда креативті секторды дамыт­у идеялары мен пайымдауларын шоғыр­лан­дыру мақсатында жұмыс істейтін Креа­тивті индус­триялар кеңесі бар. Кеңес құрамындағы медиа, шығар­ма­шылық, өнер, қолөнер, музыка өкіл­дері, сондай-ақ қала белсенділері креа­тивті сала өкіл­дерінің бастамалары мен ұсыныстарын талқылап отырады. Кеңесте кино мен анимация, әдебиет, сән, жаңа медиа мен цифрлық мәдениеттер, театр, опера мен балет, эспорт пен геймдеволопмент, сәулет пен дизайн, музыка, заманауи өнер, ойын-сауық индустриясын дамыту стратегия­ларын әзірлейді. Алматыда креативті сектор кәсіпкерлерін тәрбиелеу үшін орта бар. Мұнда бизнес-инкубаторлар (SmArt Point Almaty, Almaty Tech Garden, KBTU Startup Incubator, Қаныш Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ Технопаркі, AlmaU) және крауд­фан­дингтік платформа (StartTime) жұмыс істейді. Алматыда креативті сектордың қаты­­суымен құрылған «Almaty Talents» бала­ларға арналған креативті оқыту кеңіс­тігі жұмыс істейді. Бұған қоса креа­тивті индустриялар саласындағы «ALATAU» инфрақұрылымдық жобасында ковор­кинг-кеңістік, балаларға арналған тегін шығармашылық үйір­ме­лер, шеберлік сабақ­тарына арнал­ған алаң, медиатека,­ «ArtBit» білім беру көр­ме орталығы кіреді. Онда өнер мен мәде­ниет­тегі жаңа техно­ло­гия­ларға баса назар аударылады.

Сондай-ақ «36 үй» Алматыдағы креа­тивті хаб түрлі саладағы креа­тив­шілерді бірік­тіреді. «36 үй» аума­ғында түрлі дәріс­, көрме, фести­валь, питчинг­ және қайы­рым­­дылық шарасы өтіп тұрады. Бұл жоба пандемияның қиын кезеңнен өтіп, дамуын жалғастыра алды. Қаланың басты мәдени және шығар­машы­лық кеңістігіне айналды. Аталған жоба­ның негізін қалаушы Дәурен Төлеевтің еліміздегі креативті индустрия­ларды дамыту туралы өзіндік көз­қарасы бар. «Қазақстанның осы сек­торға капитал ағынын арттыру, салық­тық ынталандыру тетіктерін іске қосып (АҚШ-тағы сияқты), жекелеген шенеу­нік­тердің шешіміне тәуелді болмай жүйе­лі түрде өз бетінше жұмыс істейтін мәде­ни бағдарламаларды бөліп көр­сетсе, мәдениеттің экспорттық әлеуе­­тіне көмек­те­суге мүмкіндігі жетер­лік», дейді ол.

Инвестициялаудың әлемдік тәжі­­ри­бесінде, көптеген компания креа­тив­­ті сервистерді, медиа платформа­лар­ды, цифрлық құралдарды, гейм­де­ве­лоп­­ментті және басқаларды құруға ин­вес­тиция салады. Креативті индус­трия жаңа техно­­логиялардың, жаңа сала­лардың, мате­риалдық тауарлардың, сонымен қатар ел үшін маңызды эконо­ми­калық артық­шылықтың бірі екенін айтуға болады. Әлемде бұл нағыз ин­клю­зивті экономиканың даму көзі болып тұр. Азаматтардың шығармашылық әлеуеті мен зияткерлік капиталына негізделген «шығармашылық өндіріс» болашақта экономиканың ең маңызды саласына айналуы әбден мүмкін.