Жылына бірнеше рет отандық телеарна жаңалықтарынан газет ақпараттарынан алданған үлескерлер туралы кемі оншақты рет тыңдаймыз, оқимыз. Биыл елімізде 13,3 млн шаршы метр тұрғын үй салынса, соның 12,2 млн шаршы метрін жекеменшік тұрғын үй компаниялары салыпты. Соның ішінде 5,4 млн шаршы метрі халық қаражатына салынған. Яғни үлестік құрылыс нысандары деген сөз.
Ranking сарапшыларының айтуынша, қазіргі уақытта құрылыс компанияларының тұрғын үйді пайдалануға беруіне халықтың қатысу үлесі 44 пайыздан асып отыр. Бұл – айтарлықтай жоғары көрсеткіш. Соңғы екі жылда үлескерлік құрылыс саласындағы қылмыстық істер бойынша 16 адам сотталып, 300-ден астам компания әкімшілік жауапкершілікке тартылыпты. Сарапшылардың айтуынша, үлескерлік құрылыс нарығының 80 пайызы үлескерлерден ақша тартуға рұқсатсыз және құжатсыз сатылады. Оның үстіне құрылыс компаниясы тұрғын үйді пайдалануға беруді баяулататын немесе оны салудан мүлде бас тартатын жағдайлар саны да аз емес.
«Қазақстандық тұрғын үй компаниясының» (ҚТК) мәліметінше, қазір елімізде 196 нысанды рұқсатсыз немесе кепілдіксіз салып жатқан 176 құрылыс компаниясы бар. Олардың басым бөлігі Астана қаласында (136 нысан).
Әрине, проблемалық нысандардың жағдайы бірінші кезекте қолданыстағы заңнаманың және тұрғын үй нарығындағы уәкілетті ұйымдар қызметінің арқасында біртіндеп шешіліп жатыр. Үлескерлердің заңды құқығы мен мүддесін қорғау мақсатында Қазақстанда «Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы» Заң бар, онда тұрғын үй құрылысына үлескерлік қатысуды ұйымдастырудың үш заңды тәсілі қарастырылған:
«Қазақстандық тұрғын үй компаниясы» АҚ-нан кепілдік алу; Екінші деңгейлі банк жобасына қатысу; Құрылыс салушының өз қаражаты есебінен тұрғын үйдің қаңқасын салғаннан кейін жергілікті атқарушы органнан рұқсат алу.Көппәтерлі тұрғын үйлер салу үшін жеке және заңды тұлғалардан ақша қаражатын өзге тәсілдермен тартуға тыйым салынады.
Тұрғын үй құрылысының кепілдігі – үлестік құрылыстың маңызды құрамдастарының бірі. Үлестік құрылысқа кепілдік беру тетігі мыңдаған адамға қолжетімді және сапалы баспана алуға көмектесе отырып, мемлекеттің әлеуметтік бағдарланған міндеттерін шешеді. Бұл тетік жобаның ашықтығын қамтамасыз етеді: құрылыс үдерісін бақылау және мониторингілеу жүзеге асырылады, сондай-ақ үлескерлер салымының сақталуын және жобаның мерзімінде аяқталуын қамтамасыз ету мақсатында ақша қаражатының мақсатқа сай пайдаланылуын қамтамасыз етеді.
Құрылыс компанияларына кепілдік беруге жауапты бірыңғай оператор — «Қазақстандық тұрғын үй компаниясы». Биыл қарашада ҚТК 1 трлн теңгеге кепілдікті жабуға қол жеткізді. Жалпы ауданы 5,2 млн шаршы метр болатын 215 жобаға кепілдік берілді, бұл – 60 мың үлескердің салымын қорғауға мүмкіндік деген сөз. 228 мыңға жуық азамат тұрғын үй-коммуналдық шаруашылыққа кепілдік беру арқылы (отбасы коэффициентін ескере отырып) өздерінің тұрғын үй жағдайларын жақсарта алды.
«Соңғы бір жылда компания қызметі жақсарды. Қазір барлық өтініш тек Digital Baiterek онлайн порталы арқылы қабылданады. Өтінімдерді қараудың орташа уақыты – 8-15 аралығындағы жұмыс күні. Бұрын кепілдіктер негізінен үш мегаполисте ғана берілсе, қазір цифрландыру нәтижесінде 12 өңірді қамтиды. Барлық ақпарат тұрғын үй порталында жалпыға қолжетімді, мұнда азаматтар салынып жатқан нысандарды ТЖК кепілдігінің немесе әкімдік рұқсатының бар-жоғын тексере алады. Бұл күмәнді жобаларға ақша салмау және ақыр соңында акционерге алданып қалмау үшін жасалуы керек», деп мәлімдейді Ranking.
Сонымен қатар көптеген азамат кепілдіктің не үшін қажет екенін және ол үлескерлерді қалай қорғайтынын түсіне бермейді. ҚТК мәліметінше, компания мына жағдайларда кепілдік бере алады:
Тұрғын үйді пайдалануға беру мерзімін бұзу; Ақшаны мақсатсыз пайдалану; Заңды күшіне енген сот шешімімен белгіленген құрылыс компаниясының төлем қабілетсіздігі.Кепілдік жағдайы туындаған кезде ҚТК қаржыландыруы құрылыс компанияларының кепілдік жарналары есебінен қалыптастырылатын резервтік қаражат есебінен жүзеге асырылатын және тек есеп айырысумен байланысты шығындарды жабуға арналған нысанның құрылысын аяқтауға міндеттеме алады.
«Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы» Заң құрылыс компаниясы мен уәкілетті компанияға қаржылық тұрақтылық пен тәжірибеге қойылатын біліктілік талаптарын белгілейді. Компания инжинирингтік компаниялар арқылы үлескерлер ақшасының мақсатты жұмсалуын, құрылыс барысын бақылау және бақылау тетіктерін қолданады. Осылайша, тұрғын үй құрылысына кепілдік беру үлескерлердің құқықтарын қорғаудың шұғыл қажетті құралына айналып отыр. Құрылыс жобасын таңдаған кезде болашақ үлескер құрылыс салушының мәліметтерін егжей-тегжейлі зерттеп, оның ҚТК кепілдігі бар екеніне көз жеткізуі керек.