Мемлекет басшысы Үкіметтің кеңейтілген отырысында Үкімет пен әкімдердің жұмысқа деген көзқарасын түбегейлі қайта қарауы керектігін баса айтты. Бізге бүгінгі таңда бюрократия емес, мәселелерді жедел шешуді және экономикалық келешек ұзақмерзімді болжауды біріктіретін жүйелі көзқарас қажет.
Ұзақ жыл мемлекеттік қызметте, құрылыс, экономика, қаржы, мемлекеттік меншік салаларында қызмет атқарған маман ретінде жаңа Үкіметтің алдына қойған мiндеттерге қатысты көзқарасымды білдіргім келеді.
Алдымен заңдарға, әсіресе жергілікті атқарушы органдар әзірлеген нормативтік құқықтық актілерге тексеріс жүргізу керек. Себебі, басты сыбайлас жемқорлық тәуекелдері заңға сабақтас актілер – ережелер, нұсқаулар астарында жасырынып жататыны ешкімге жасырын емес. Ақырында жап-жақсы заңға осындай құжаттар нұқсан келтіріп жатады. Мысалы, «Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» заңда техникалық қадағалау құрылыстың сапасын, мерзімін, құнын, аяқталған жұмыстарды қабылдауды және пайдалануға беруді қоса алғанда, жобаны іске асырудың барлық кезеңінде құрылысты қадағалау екені көрсетілген. Дегенмен Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2021 жылғы 5 тамыздағы №420 бұйрығымен авторлық қадағалаудың жауапкершілік нормасы алынып тасталған. Жалпы, барлық деңгейдегі нормативтік құқықтық актіні жасау және қабылдау жүйесінде қатаң бақылау мен шектеулер қажет. Халық арасында наразылық пен билікке деген сенімсіздікті тудыратын да осы жайлар.
Тағы бір мәселе – бюджеттік және қаржылық тәртіпті нығайту қажет. Барлық жерде, әсіресе өңірлерде бюджет қаражатының тиімсіз жұмсалуы байқалады. Осыған орай бюджетті қалыптастырудағы тәсілдерді қайта қараған жөн. Атап айтқанда, облыстық бюджеттерді облыс әкімдіктері бекіткенге дейін Ұлттық экономика министрлігі мен Қаржы министрлігі (қажет болған жағдайда өңірлерге шыға отырып) қарап, кейіннен тиісті мониторинг жүргізілуге тиіс.
Келесі бір маңызды мәселе – моно қалалардың ең түйткілді әлеуметтік мәселелерін шешуге әлеуметтік жауапкершілік аясында қала құраушы кәсіпорындардың облыстар мен қалалардың әкімдіктеріне бөлетін қаражатының жұмсалуы. Көбіне-көп облыс әкімдері мен қала құраушы кәсіпорын басшылары арасындағы меморандумдарда өзара жауапкершілік бола бермейді. Содан келіп облыс әкімдіктері қаражатты қала құраушы кәсіпорындар тікелей орналасқан аймақтардан басқа өңірлерге бағыттайды. Салдарынан қала құраушы кәсіпорын жұмысшыларының әлеуметтік мәселелерін шешу мүмкін болмай отыр. Қажет болған жағдайда Мәжіліске «Қоғамдық бақылау туралы» заңға қала құрушы кәсіпорындар мен жергілікті атқарушы органдар арасындағы меморандумға қатысты жергілікті атқарушы органдарда қоғамдық бақылауды жүзеге асыру құқығы туралы өзгерту енгізсе де болар еді.
Құрылыс және жөндеу саласында тиісті министрліктің рөлін арттырып, Құрылыс істері комитетіне қосымша өкілеттіктер беру дұрыс. Құрылысқа да, күрделі жөндеуге де жобаның сараптамасын жүргізетін Мемлекеттік сараптама мекемесін құру қажет. Құрылысты мемлекеттік бақылау саласын автоматтандыру бөлігінде жаңа цифрлық технологияларды енгізу және жүйені тиісті мемлекеттік ақпараттық жүйелермен үйлестіру керек.
Қазіргі жағдайда өңірлермен жұмысты жолға қойып, қатаң тәртіп орнатып, жергілікті атқарушы органдардың күмәнді шешімдер қабылдауы қиынға соғатын жүйе құру қажет. Сондай-ақ орталықтың жергілікті атқарушы орган, қоғамдық кеңес, «Аmаnаt» партиясының өтініштеріне орталықтың жедел жауап беруін қамтамасыз ету де маңызды. Айталық партияның Астана қаласы филиалы жанындағы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі кеңестің жұмыс тобы 2023 жылдың қазан айында «Астана қаласының активтер және мемлекеттік сатып алу басқармасы» ММ-ның Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты іске асыру партияның бағдарламалық құжаттарының орындалуына мониторинг жүргізген кезде коммуналдық мүлікті есепке алу, басқару және мемлекеттік сатып алу саласында 7 сыбайлас жемқорлық тәуекелі анықталды. Қала әкімдігі мен басқармаға берілген ұсыныстарды орындау мақсатында ұлттық экономика, қаржы, цифрлық даму, инновациялық және аэроғарыш өнеркәсібі, оқу-ағарту және әділет министрліктеріне хат жолданды.
Барлық мемлекеттік қызметші негізгі ұстаным ретінде Әдеп кодексін тұтынғаны жөн. Министрлер кабинеті ашық және тыңдай алатын болуы, ең бастысы, жүктелген міндеттерді тез әрі жылдам шеше білуі керек. Бұл соны, серпінді тәсілдерді қамтамасыз етуге, жаңа экономикалық бағытты жүзеге асыруға, заңсыз алынған және шығарылған активтерді қайтаруға, жалпы алғанда жаңа, әділетті Қазақстанды құруға ықпал етеді.
Жаңа Премьер-министр және қайта жасақталған Үкімет құрамы жүктелген міндеттерді абыроймен атқарады деп сенеміз.
Ғалым МҰҚАШЕВ,
«Аmаnаt» партиясы Астана филиалы
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі кеңес төрағасының орынбасары