Сабақты зерттеудің маңызы

Зерттеу дегенде біз, мұға­лімдер, зертхана мен зерт­теу алаңдарын көз алдымызға кел­ті­ріп, ғылымға, ғылыми жа­ңа­лықтар­ға байланысты мәселені ойға алушы едік. Кембрдиж бағдарламасына де­йін сабақты зерттеу деген сөйлем, болмаса түсінік, ұғым, пайым ойы­мызға да кірмеген. Бірақ ол са­бақты елеусіз қалдыру емес, оның маңызын жоққа шығару да емес, сол жылдарда сабақты тал­дау сипатындағы іс атқарыла­тын.

Мектеп әкімшілігі, болма­са ашық сабаққа қатысқан мұ­ғалімдер өт­кізілген сабақты жан-жақты талдап, жетістіктері мен кемшілікте­рін жіпке тізгендей етіп беретін. Сабағы сынға түскен мұғалім әкім­шілік пен әріптестері айтқан пі­кірлер мен сыни ескертпелерді жа­дынан шығармай түзетіп, өз ісінің бел­гілі бір дәрежедегі шебері атанатын. Бұл істің бір кемшілігі де көзге айқын ұрып тұрушы еді, ол – мұндай талдаулар үзілмей жүретін үздіксіз жұмыстың қа­тарына жата қоймайтыны. Бір оқу жылында екі, әрі кетсе үш рет қана өткізілетін сабақ талдауы мұғалімдердің басым бөлігінің ше­берлігін ұштауға аздық ететін, сон­дай-ақ сабақ талдауының ке­йіннен көзбояушылыққа айнала бастағаны да, жасырын емес. Мұғалімнің сабағына қатысып, оны талдауға әкімшілік тарабы аса ықыласты да бола қоймайтын. Қағазбастылықтан бас көтере алмай, алтыннан да қымбат уақытын жоғары жақтан келіп жатқан сансыз нұсқаулар мен жарлықтарды орындауға жоғалтатын оқу ісінің меңгерушісі мен мектеп директорын кінәлай да алмайсың. Ашық сабаққа келсек, ол әрине көбінесе санатын көтеруге талап қылған мұ­ғалімнің іс-әрекеті болған соң, ымыраға келе отырып, жоқты бар­мен көрсететін жол-жораға ай­на­л­ғаны да ақиқат, екі жағдайда да бі­лім сапасын көтеру туралы сөз қозғау артық.

Уақыт талабы, заман лебі, ғасыр ғаламаты мұғалімге білім сапасын арттыруды, оқушы ой-өрісінің деңгейін көтеруді күн тәртібіне мейлінше қатаң қойып, ұстаздар қауымына аса жауапты міндет жүктеді. Кембирдждік оқу мен оқытудың жеті модулі, одан кейін келген оқу мен оқытудың жаңартылған бағдарламасы біздің ұстаздарға да тың серпін берді. Жас ұрпаққа сапалы білім мен саналы тәрбие берудегі жаңа идеялар мен жаңа әдіс-тәсілдерді күн тәртібіне енгізді. Анығы, ұстаздардың жадына қайталай жаңғыртты. Бақсақ бақа екен дегендей, шетелдік әріптестеріміз бізге шыт жаңа қылып ұсынып отырған әдістер мен тәсілдер бұрыннан да біздің күнделікті өмірімізде кездессе де, бәлендей мән бермей жүрген әдіс-тәсілдеріміз болып шықты. Тек ана кісілер күл арасында жатқан алты­нымыз бен жауһарымызды, сол күлінен аршып, жарқыратып біздің алдымызға жайып салды. Аталған курстарда дәріс тыңдай жүріп, көз алдымызда тұрса да көрмей жүрген көптеген дүниеге көзі­міз ашылды, мән-жайға қанық­тық. Оның бәрін осы бір шағын мақалада қамту мүмкін емес бол­ғандықтан тақырыпқа сай са­бақ­ты зерттеу деген не, оның білім са­пасын арттыруда қандай маңы­зы барына тоқталмақпын. Ең әуелі, сабақты зерттеу деген не? Соған келейік. Сабақты зерттеу кез келген мұғалімнің, мейлі ол еңбек жолын бастаған жас маманның болсын, мейлі бар ғұмырын бала оқытуға сарп еткен ардагер ұстаздың болсын, күнделікті іс-әрекеті, тыныс-тіршілігі. Мұғалімнің тәжірибе алмасуына, өзін-өзі жетілдіруіне, оқу мен оқытуда болып жатқан деректерді жинақтап талдауына, өзіндік рефлексия жасауына бағытталған жұмыстардың жиынтығы. Сабақты зерттеу ісінде жал­ғандық, көзбояушылық жайына қалады, шынайылық пен шындық алға шығады, ондай болмаған жағдайда оң нәтижеден күдер үзе бер. Мұғалімнің болжамы бір жағынан, шынайылық пен шындық бір жағынан, үш жақты тепе-теңдік жағдайдың болуы шарт, әйтпесе бір жағына қарай құлаған мосы да бір, нә­тиже де бір. Сабақты зерттеу осы тепе-теңдікті ұстап тұрудың кепілі десек қате кетпейміз.

Са­бақты зерттеу нақтылап айтсақ мұғалімнің әрекеті, екеуі бірін-бірі толықтырып отырады. Бұдан шығатын қорытынды әрекетсіз зерттеу жоқ, зерттеусіз әрекет жоқ. Сабақты зерттеу білім сапа­сын көтеруге, арттыруға сөзсіз ық­пал етеді, зерттеу үдерісі үздік­сіз, әрине психологиялық, әлеу­меттік, гигиеналық талаптар қатаң сақталатын үдеріс. Белгілі бір оқу­шымен, белгілі бір бағытта, белгілі бір мақсатпен атқарылатын жұ­мыстың жемісті болатынын айтқан жөн. Сабақты зерттеудің басты мақсаты – білім сапасын арттыру бол­ған соң, зерттеу обьектісі оқушы бо­лады, мұғалім оқушы бойындағы бар­лық мүмкіндіктің көзін ашуға, баланың ойы мен санасындағы болуға тиісті өзгерістерге қол жет­кізуге күш салуға мүмкіндік алады. Бала санасындағы «Мен»-ге жағымды әсер етіп, оның бойына өзін лайықты бағалау дағдысын қа­лыптастырады, оқушының оқуға, білімге, өмірге деген көзқара­сын өзгертеді. Оқушының өз ойын айту, оны жеткізе білу, қағаз бетіне тү­сіре алу, жолдасының, мұғалім­нің айтқанын тыңдай білу секіл­ді дағдыларын жетілдіріп, дамы­тады. Баламен жұмыс істеген мұғалім­нің қателесуін де жоққа шығара алмаймыз, зерттеуші мұғалім мұн­дай жағдайда, өзінің қателігін дер ке­зінде аңғара білсе, әрі олқылы­ғын орнына келтіре алса, құба-құп.

Бұл арада зерттеу сұрақта­ры мұғалімнің бағдаршамына айнал­са нұр үстіне нұр болмақ. Мыса­лы, баланың біліміндегі орын ал­ған олқылық қайдан шығып жатыр, оның себебі не, оны жою үшін қандай іс-қимыл жасаған жөн, осы бір сұрақтарға дұрыс жауап таба алған мұғалім бала білімі­нің сапасын да сенімді түрде арттыра алады. Білім сапасы дегенде, сыныптағы барлық оқушы­ның бәрі бірдей «4» пен «5»ке оқыға­нын емес, ол тіпті мүм­кін де емес, әр­бір оқушының өз деңгейінде бі­лім алуын ескерген жөн. Оқу – оқу­шы үшін еңбек, оқушы күнде­лікті сабақ барысында, еңбекке тар­тылады, еңбек етуге дағдыланады, еңбексүй­гіш­тік қасиеттің иесі болады, мек­тептен кейінгі «Ұлы өмірде» де осы қасиеттерінің арқасында өкінішсіз ғұмыр кешеді. Мұғалім берген білімнің сапасы осы тұста анық көрінеді, өйткені осы бір тұтас тұлғаны сомдап шығаратын да сол.

Айгүл Төлежанова,

Ы.Алтынсарин атындағы № 83 мектеп-гимназиясының қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

АСТАНА