Өткенге көз салсам бітті, балалық шақ, ауыл, ондағы еңбеккеш ағайын көз алдыма келеді де тұрады. Ол өлке – Арап қыратының (Арқаның қыраты. Өзімізге тау болып көрінетін) етегінде жатқан Түгіскен. Сол Түгіскенге биыл – 90 жыл. «Елу жылда ел жаңа» деген. Заманында небір қиын-қыстау күндерді бастан өткерген түгіскендіктермен бірге ауыл да жаңарып, өркендей түсті. Түгіскеннің әрі-бері тарихы туралы аға буыннан естігеніміз, оқығанымыз, қала берді ой-санада қалған бірді-екілі естеліктер бар, соны ықшамдап, өздеріңізге жеткізгім келіп отыр.
Мен өзім Түгіскенде 1962 жылы Жеңіс ұжымшары жаңа кеңшар болып ұйымдастырылған жылы дүниеге келіппін. Осы жылы әкеміз – Ыдырыс Жұмабеков кеңшарға директор болып тағайындалып, жауапкершілігі мол жұмыс атқарды. Алғашқыда Жеңіс пен К.Маркс атындағы екі үлкен ұжымшар қосылып, іріленген Жеңіс кеңшарын басқару ол кісіге оңай соққан жоқ. Сол жылдары әкемізге тікелей шаруашылықпен айналысуға, адамдармен тіл табысуға, оларды еңбекке жұмылдыруға тура келіпті. Бұл тағайындаудың тарихы туралы аз-кем айта кетсем, артық болмас. Ол кезде әкей Жаңаарқа аудандық атқару комитеті басшысының бірінші орынбасары болып қызмет атқарып жатқан. Ал аудандық партия комитеті Қарағанды, Жезқазған облыстарына еңбегі сіңген, екінші дүниежүзілік соғыстың ардагері Кәмәли Дүйсенбеков атамыздың басқаруында болған. Кеңшарды ұйымдастыру жұмыстары жүріп жатқан мезгілде әкеміз аудандық атқару комитеті басшысының орынбасары қызметін атқарып жүріп, жаңа құрылған Жеңіс кеңшарына директорлық қызметке өзі сұранған екен. Сонда Кәмәли атамыз: «Ыдырыс-ау, сенің бұл жерден болашақта еңбегің жанып, қызметің де өсер еді ғой», депті. Сөйтіп, Жеңіске бекітілген кандидатураны шұғыл түрде облыс пен республикада алмастырып бекітіп, осындай жағдаймен әкей 1962 жылы Жеңіс кеңшарына директорлыққа тағайындалған екен. Бұл оқиғаны Кәмәли атамыздың өз аузынан естіп едім.
Қой шаруашылығына бағытталған кеңшар өмірінің экономикалық және әлеуметтік жағынан өркендеуіне, мемлекет тапсырмаларының барынша орындалуына сол кездегі ауыл азаматтары, білікті мамандар, үзеңгілес болған тәжірибелі ағалары атсалысып еді. Атап айтсақ, еңбек ардагерлері Жетімек Сеймағамбетов, соғыс ардагері Әубәкір Аманбеков, Жайлыбай Смақов, Дәулет Ілиясов, Көпбай Өтебаев, Мақыбас Бердалин, Әбілхайыр Асқаров, Құрман Сәдуақасов, Балғабай Нұрпейісов деп ізін жалғай береміз. Әкейдің еңбекке жұмылдырып тәрбиелеген ізбасарлары да толайым табысқа жетті. Олардың ішінде Қоңырбай Асанов, Нұрғали Кенжетаев, Бекбосын Кәдіров, Мәрлен Асқаров, Елемес Жексенбаев, Смағұл Сәлкебаев, Төлен Дүйсенбин, Жеңіс Ақанов сынды ағаларымыз бар. Түгіскеннің сол кездегі жас жеткіншектеріне тәрбие берген соғыс ардагері – Бөжек Әлібаев (Ибрахим), Игілік Омаров, Жақсытай Әлиев, Әбдікәрім Әбдірайымов, Шады Есболов, Әмірбек Есетов, Зура және Ажаркүл сынды ұстаз аға-апаларды да көпшілік ұмыта қойған жоқ.
Әкеміз басқарған 1962-1973 жылдар аралығында Жеңіс кеңшары республика көлемінде алдыңғы қатарлы шаруашылықтар санатына еніп, атағы көпке мәлім болды. Мал басы жылдан-жылға артып, мал тұқымын асылдандыруға да игі бетбұрыс жасалды. Жыл сайын күзде еркек тоқтыларды, жылқы басын етке өткізу зор пайда келтіріп, өнімнің өзіндік құны арзандай түсті. Тек таза пайда есебінен Түгіскен ауылының келбеті айлап, жылдап көркейе түсті. Жаңа кеңсе, аурухана, арнайы жобада еңселі екі қабатты мектеп, сауда және қызмет көрсету орталықтары, монша, балалар бақшасының зәулім екі бірдей ғимараты салынып, пайдалануға берілді. Арап қыратында бұрын-соңды болмаған су құбырлары тартылып, қаздай тізілген ақшаңқан үйлі көшелер кеңейе түсті.
Қарағанды облысының Нұра ауданындағы Балықтыкөл қой кеңшарының ірге көтеріп, ұйымдасуы Жеңіс кеңшарынан бөлінген қой басының арқасында болғаны сөзсіз. Жылқы фермасында бие саууға жете көңіл бөлініп, сол кездегі Қарағанды кеншілері үшін жаз айларында қымыз дайындалды. Қазіргі Топар су қоймасы маңында Шерубай Нұра өзені бойында сауын жылқы ауылы күзге дейін жайлап отырды. Кейіннен Жезқазған облысы құрылғанда да қала халқын бал қымызбен қамтамасыз ету назардан тыс қалған жоқ. Бұл ретте Арқаның кең даласында, Түгіскеннің шұрайлы жайылымында жылқысын кісінеткен Аязбай Темірбаев, Бекет Бейсенбин аталарымыз еске түседі.
Кеңшардың осындай жылма-жылғы жетістіктерінің арқасында әкеміз Ыдырыс Жұмабеков 1966 жылы Мәскеуде өткен КОКП XXIII съезінің делегаты болып, сол жерде Ленин орденімен марапатталды. Білікті басшы, тәжірибелі маман ретінде, қажымай-талмай еткен еңбектің нәтижесінде еңбегі бағаланып, 1971 жылы Социалистік Еңбек Ері атағын алып, кеудесіне Еңбек Ері алтын Жұлдызын және екінші мәрте «Ленин» орденін тақты. Түгіскен халқының жұмыла еткен еңбегі республика бойынша бағаланып, 1972 жылы Жеңіс кеңшары Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталып, кеңшардың туына тағылды. Мұндай құрметке ие болған шаруашылық республика көлемінде бірен-саран ғана еді.
Әкейдің Қазақстанның қой шаруашылығын дамытуға қосқан үлесі шопан мектебінің негізін қалауға ықпалдасты десем, артық айтқандық болмас. Халқының ішінде атқарған еңбегінің бірден-бір көрсеткіштері болар, әкейдің өзімен бірге тізе қосып жұмыс істеген ауылдастары да зор еңбекпен көзге түсті. Олардың ішінде Қазақстанның қой шаруашылығының үздігі болған Социалистік Еңбек Ері Сатан Ысқақов бастаған, Әбілда Хасенов, Балатай Жақсыбеков, Әлкен Түсіпов, Мақат Құмарбеков, Қареке Хабаров, Әбілқас Нұржанбаев, Нақып Ысқақов, Мереке Түсіпов, Омар Бекмағамбетов, Жазыбек Құлжанбеков сынды еңбекқор аталарымыз бар.
Иә, осы ауыл ақсақалдарын бала болсам да көзіммен көріп, тәлім алып, тәрбиесін түйіп өстім. Сол заманды, сол қарияларды, ауылды аңсаймыз. Ал қазір Түгіскеніміз заманның талабымен өркендеп, дамып келеді. Айтарым, сонау зор еңбектің тұтқасын ұстап жарқын өмірге есік ашқан ата-ағаларымыздың есімдері өшпесін дегім келеді. Ауылға еңбегі сіңген асыл азаматтардың ұрпағы қуатты болсын. Түгіскеннің торқалы тойы құтты болсын!
Сейіт ЖҰМАБЕКОВ