Президент Қасым-Жомарт Тоқаев еліміздің туристік әлеуетін арттыру керек екенін жиі айтып келеді. Былтырғы «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Жолдауында ол туризм саласының ақсап тұрғанын сынға алып: «Өкінішке қарай, осы маңызды саладағы жұмыс дұрыс атқарылмай жатыр, еліміз басқа мемлекеттермен салыстырғанда артта қалып келеді» деген болатын. Содан бері шеттен саяхатшы тартуда ілгерілеушілік бар ма? Айтылған сыннан қандай қорытынды шығарылды? Біз «Атамекен» ҰКП басқарма төрағасының орынбасары Тимур НАҚЫПБЕКОВПЕН болған сұхбатымызда осы мәселені қаузап көрдік.
– Әңгімемізді дәстүрлі сауалдан бастасақ: қазір еліміздегі туристік саланың ахуалы мен дамуы қандай деңгейде? Соңғы жылдары елімізге саяхаттап келушілер саны артты ма?
– Әрине, елге сырттан келетін туристер саны жылдан-жылға өсіп келеді. Ресми деректерге сүйенсек, 2022 жылы 4,7 млн турист келген болса, былтыр бұл сан екі есе өсіп, 9,2 млн адамды құрады. Шекара қызметінің деректеріне қарағанда 2023 жылы туристердің жартысынан көбін (4,8 млн адам) Өзбекстан азаматтары құраған. Бірақ шыны керек, оның ішінде саяхат мақсатымен келгендер саны 0,03% ғана (1 467 адам). Сол секілді былтыр Қытай Халық Республикасынан келген азаматтар саны 329 мың адам болса, олардың ішінде саяхат мақсатымен келгендер – 16%, яғни 53 мың адам.
Ішкі туризмнің көрсеткіштері де жыл сайын артып келеді. Бұл, әрине қуантарлық жағдай. Алайда туристік орындардың инфрақұрылымы барлық жерде бірдей қонақтарды қабылдауға дайын емес. Қонақүйлердің, санитарлық-тұрмыстық қондырғылардың тапшылығы, сапалы туристік автобустардың жетіспеушілігі, қоқыс шығару мәселесі, т.б. күн тәртібінде тұр. Бизнеске инвестиция тарту және дамыту үшін жергілікті атқарушы органдар деңгейінде барынша қолдау көрсету қажет, оның ішінде жер телімдерін бөлу, инженерлік инфрақұрылыммен қамтамасыз ету, жолдардың сапасын жақсарту, т.б. айтсақ болады.
– Осы орайда туризм инфрақұрылымына шетелдік және отандық инвесторларды тартуда қандай кедергілер бар? Оны оңтайландыру үшін не істеу керек?
– Жоғарыда айтқанымыздай, бірінші кезекте туристік әлеуеті зор аймақтарда инфрақұрылым нашар. Мәселен, жер учаскесі болса, электр және су жүйелері, интернет өткізілмеген. Ал ең бастысы – жол мәселесі. Бұның бәрі туризмнің дамуына басты ықпал ететін факторлар. Өйткені қазір туристер инфрақұрылымы мен қызметтері сапалы жерлерді таңдайды. Сондықтан отандық және шетелдік инвесторларды тартып қызықтыру үшін мемлекет тарапынан жағдай жасалуы керек.
Біріншіден, туристік әлеуеті зор аймақтарда бос жер учаскелерін белгілеп арнайы карта жасап, сол жерге инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылым тарту қажет. Екіншіден, қаржы мәселесі. Қонақүй бизнесі – ұзақмерзімді инвестицияға жатады, ал біздің елімізде туризм маусымы өте қысқа. Кейбір аймақтарда, мысалы, Алакөлде туризм маусымы толық 2 ай ғана. Сол себепті қонақүй саламын деген инвесторлар үшін ұзақ мерзімді және төмен пайызбен арнайы несие бағдарламасы болуы қажет. Нақтылап айтқанда, мерзімі кем дегенде 15 жыл, пайыз мөлшерлемесі 3-5% болуға тиіс.
Үшіншіден, инвестициялық артықшылықтар (преференциялар) берілуі керек. Отандастарымыз Түркиядағы демалыс орындарының бағасы Қазақстанмен салыстырғанда арзан деп жатыр. Оның себебі – Түркия еліндегі 40 жыл бойы тұрақты түрде жасалған мемлекеттік қолдау шаралары. Олар ірі шығындарды субсидиялау, жеңілдетілген кедендік рәсімдеу, салықтық жеңілдіктер, оқытуға, кәсіпке, суға, электр мен газға арналған субсидиялар беру арқылы демалыс орындарының бағасын қалтаға лайықты қылып отыр. Міне, туризм саласында жұмыс істеп жатқан біздің кәсіпкерлерге де осындай қолдау шаралары қажет.
Инвесторларды қолдау мәселелерінің маңыздылығын ескере отырып, «Атамекен» палатасы СІМ Инвестиция комитетімен бірлесіп жер учаскелерін және басқа да рұқсат құжаттарын ресімдеу мәселелері бойынша жұмыс жүргізіп жатыр. Мониторинг, жеделдету және сүйемелдеу үшін жобаларды бірлескен инвестициялық картаға енгізу туралы уағдаластыққа қол жеткізілді.
– Президент өткен жылы саланың кемшіліктерін сынға алған болатын. Одан бері жағдайды жақсарту үшін қандай шаралар қолға алынып жатыр?
– Мемлекет басшысының туризмді дамыту тапсырмаларын орындау үшін арнайы жоспар әзірленіп, оның міндеттемелері мемлекеттік органдар мен басқа да орындаушыларға бөлініп жүктелді. Жоспарда курорттық аймақтардың инженерлік және көліктік инфрақұрылымын жақсарту, туризмге инвестиция тарту, салаға кадрлар даярлау, экологиялық мәдениетті арттыру, туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету секілді 37 нақты тапсырма бар.
Соңғы жылдары туризм саласын мемлекеттік қолдау шаралары айтарлықтай деңгейде қолға алынды. Кәсіпкерлердің бірнеше бағыт бойынша шығындарының бір бөлігін өтеу, атап айтқанда, туристік нысандарды, жол бойындағы қызмет көрсету нысандарын салуға және жөндеуге, санитарлық-гигиеналық тораптарды (СГТ) ұстауға, туризмге арналған көлік немесе тау шаңғысы жабдықтарын сатып алуға, т.б. субсидиялау қарастырылған. Бизнес субъектілерін тікелей қолдаудан бөлек, азаматтарымызды ел ішінде саяхаттауға, қонақүйлерде тұруға ынталандыруға арналған тетіктер бар. Соның бірі – Kids go Free бағдарламасы арқылы балалар тегін ұша алады.
Қазіргі уақытта шетелдік туристерді тартқаны үшін туроператорларды субсидиялау, СГТ-ны ұстауға арналған субсидиялар көбірек сұранысқа ие. Ал нысандарды салу мен жөндеу үшін берілетін 10 пайыздық қолдау бизнесті ынталандырмай тұр. Өйткені оның шығыны мен өтеу мерзімі көп.
Сондай-ақ «Атамекен» палатасы кәсіпкерлік субъектілеріне қаржылық емес қолдау шараларын ұсынады. Атап айтқанда, кәсіпкерлер мен бизнес бастауға ынталы тұрғындарға ақпараттық-кеңес беру қызметтері, оның ішінде мемлекеттік қолдау шаралары туралы ақпарат пен кеңес беру, құқықтық мәселелер мен рұқсаттар алуға кеңес беру, бизнесті жүргізуге сервистік қолдау көрсету, «Мен – кәсiпкермін», «Іскерлік байланыстар» құралдары, кәсіпкерлерге арналған танымдық бейнероликтерді айта аламыз.
– Туризм саласын дамыту үшін халықаралық деңгейде ынтымақтастық орнатылған ба?
– Әрине, біз Мемлекет басшысының Қазақстан мен Қытай арасындағы трансшекаралық туризмді дамыту саясатын жүзеге асыру мақсатында шығыс көршімізбен белсенді түрде ынтымақтастықты арттырып келеміз. Жыл басында Үрімші қаласында Қазақстан мен Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданының шекара маңы туризмін дамыту форумын ұйымдастырдық. Жиында еліміздің 5 аймағынан барған туризм басқармаларының жетекшілері және 5 ірі туроператорлық компания туристік әлеуеті мен бейне материалдарын таныстырды. Форумға екі елден жалпы саны 200-дей компания қатысты.
Сондай-ақ екіжақты экономиканы жүйелі дамыту үшін біз наурыз айында Үрімші қаласында «Атамекен» палатасының өкілдігін аштық. Бұл жұмыс аталған шаһардағы техникалық-экономикалық даму аймағымен бірлесіп жасаған ынтымақтастықтың нәтижесі.
Тағы бір көлемді жоба – «Жібек жолы» атты туристік мақсаттағы автожарыс. 10-18 мамыр аралығында «Атамекен» палатасы «Туран Казахстан Тревел», «Азимут Тревел», «Grand Soluxe Travel Company» ұйымдарымен бірлесіп өткізген жарыс Жаркент қаласынан басталып, Бішкек арқылы Қытайдың Қашғар шаһарында аяқталды. Автожарысқа 60-тан астам автокөлік пен 130-дан астам адам қатысты. Бұл іс-шараны біз жыл сайын жүйелі түрде ұйымдастыруды жоспарлап отырмыз.
– Кейінгі уақытта экотуризм бағыты танымал. Осы орайда еліміздің ұлттық саябақтарында туризм қалай дамып жатыр? Біздің білуімізше, жер учаскелерін беруде шектеулер бар секілді...
– Экологиялық туризм – әлемде жедел дамып келе жатқан саланың бірі. Қоршаған ортаға зиян келтірмей саяхаттау дегенді білдіретін бұл сектордың өсуі жылына 30 пайызды құрап отыр. Біздің елімізде экотуризм аясындағы бағыттардың бірі – ұлттық саябақтар. Қазір ел аумағында 14 ұлттық саябақ бар. Ресми деректерге сәйкес, былтыр ол жерлерге 2,4 млн турист келген.
Бірақ бизнес субъектілері тарапынан ұлттық саябақтар мен орман қоры аумағында жер учаскелерін бөлудің қиындығы туралы шағымдар түсіп жатыр. Қолданыстағы заңнамада туристік нысан салу немесе құрылыс жұмыстарымен айналысу үшін нақты кімге жер учаскелері берілетіні көрсетілмеген. Осыған орай «Атамекен» ҰКП табиғатты қорғау ұйымымен бірлескен қызмет туралы шарттар негізінде жеке және заңды тұлғаларға жер учаскелерін беруді ұсынып келеді.
– Жалпы, ел аумағында турист тарту үшін тамашалауға болатын әдемі жерлер көп. Щучье-Бурабай курорттық аймағы, Маңғыстау облысының тарихи жерлері, еліміздегі жалғыз портты қала – Ақтау қаласының жағалауы, т.б. Бұл орындар шетелдіктерді басқа да қандай ерекшеліктерімен қызықтыра алады?
– Иә, еліміздің табиғатының сұлулығы, тарихи және мәдени мұралары, халқымыздың алуан түрлілігі және жыл бойы туризмді дамыту әлеуеті туризм саласының дамуына серпін бере алады. Біз қонақжайлылығымызбен және келушілерге деген достық қарым-қатынасымызбен мақтанамыз, бұл туристер үшін жағымды атмосфера сыйлайды. Сонымен қоса, келген қонақтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажет. Ол үшін туристік полицияның маңыздылығын ескере отырып, кәсіптік құзыретін арттыру керек.
Президентіміз Бурабай, Маңғыстау және Алматы өңірлерін бірегей курорттар және туризмді дамытудың ірі орталықтары ретінде ерекше атап өтті. Әр дестинацияны және оның ерекшеліктерін жеке қарастырайық.
Маңғыстау – жағажайлар және Бозжыра, Торыш алқабының домалақ тастары мен қасиетті орындар. Сонымен қоса, тарихи туризм дамып келеді. Туристердің өсіп келе жатқан ағынын қанағаттандыру үшін қонақүйлердің санын көбейтіп, Баку мен Дубайдан үлгі алып, қаланың бас жоспарын қайта қарау қажет. Сондай-ақ аймақты туристерге қолжетімді ету үшін география мен рейстердің жиілігін кеңейту маңызды.
«Қазақстанның інжу-маржаны» – Бурабайға жүктемені азайту үшін туристік ағындарды Ақмола өңіріндегі басқа да курорттарға бөлуді талап етеді. Ол үшін Ақбұра, Жүкей және Қотыркөл көлдерінде жаңа туристік аймақтарды дамыту, сондай-ақ туристік экспресс-пойыздарды іске қосу қажет. Бурабай туристерді өзінің табиғи сұлулығымен ғана емес, сонымен қатар ерекше тарихи және мәдени ескерткіштерімен де тартады. Астанаға жақындығы да осы курорттың танымалдылығында маңызды рөл атқарады.
– Президент 2030 жылға дейін шетелдік туристер санын екі есеге, тіпті үш есеге арттыру керек екенін айтты. Ол үшін басты міндеттердің бірі – әуе тасымалын жақсарту. Бұл бағытта қандай жұмыстар жүріп жатыр?
– Әуе тасымалы туризм саласының дамуында шешуші рөл атқарады. Бұл үшін біз бірнеше басым міндетті айтып келеміз. Мәселен, халыққа қолжетімді бағаны ұсыну үшін курорттық аймақтарға баратын ішкі әуе рейстер санын ұлғайту керек. Туризм маусымы қызған шақта әуе билеттерінің тапшылығын жою қажет. Шағын авиацияны дамыту да басым міндеттердің бірі. Әрине, туристер ең алдымен қолайлылық пен жайлылыққа көңіл аударады. Сондықтан әуежайлардағы жолаушылар алаңдары мен күту аймақтарында қызмет көрсету сапасын жақсартқан жөн. Маңызды мақсаттардың бірі – туристік бағыттар бойынша әуе қатынасын субсидиялаудың ағымдағы тәсілдерін қайта қарастыру жөн деп санаймыз.
Сонымен қатар шетелдік әуе компанияларымен ынтымақтастық жаңа халықаралық маршруттардың ашылуы мен әуе билеттері құнының төмендеуіне ықпал етпек. Бұл жаңа шетелдік әуе тасымалдаушыларын тарту құралы, әрі олардың арасындағы бәсекелестікті дамытуға ықпал етеді.
– Соңғы сұрақ: қазіргі күні елімізде туризмнен түсетін табыс қанша?
– Қазақ елінің туристік саласы әлі толық қолға алынбаған әрі елеулі әлеуетке ие. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, жаңартылатын ресурс болып саналатын туризм экономикаға мультипликативті әсер етеді. Сондықтан көптеген ел оның дамуына ерекше назар аударып отыр. Мысалы, ашық дереккөздерге сүйенсек, Біріккен Араб Әмірліктері мен Түркия Республикасында ішкі жалпы өнімдегі туризмнің үлесі шамамен 12%, көршілес Қырғызстанда – 5-7% құрайды. Ал Экономикалық зерттеулер институтының мәліметінше, біздің елімізде соңғы жылдары бұл көрсеткіш шамамен 3,9%-ды құрап отыр.
Сондықтан да Мемлекет басшысы туризмге ең келешегі зор саланың бірі ретінде назар аударып келеді. Үкіметке саланы кешенді дамыту мен оның өсуін тежейтін кедергілерді жою үшін тапсырмалар берілді. Бизнес өкілдері өз кезегінде тартымды туристік маршруттар мен өнімдерді құрастырып, қызмет көрсету сапасын жақсартуы керек. Соңғы уақытта бұл салада ілгерілеу бар және туристер ағыны артып, елдің танымалдылығы артады деп үміттенеміз.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен –
Ескендір ЗҰЛҚАРНАЙ,
«Egemen Qazaqstan»