Паралимпиада алауы тұтанады

Күні кеше ғана төрткүл дүниені дүбірге бөлеген XXXIII жазғы Олимпия ойындарын­дағы­дай аталған жарыстың да ашылу салтанаты жабық стадионда емес, Париж­дің қақ ортасындағы Елисей ала­ңын­да, әйгілі Эйфель мұна­ра­сының маңында, Сена өзенінің жағалауында дүркіреп тұрып өтпек. Салтанатты іс-шара ел ас­танасының ең көрікті жер­лерін қамтиды. Осы орайда француздар керемет шоу мен әсерлі концерт­тік бағдарлама ұйым­­дастыруды көздеп отыр. Со­ның барлығы да көпшіліктің көңі­лінен шығатынына  күмәніміз жоқ.

Паралимпиаданың ашылу салтанаты өткеннен кейін келесі күні барлық қатысушы жарыс жолына шығады. Олар зағиптар футболы, бочча, парасадақ ату, паражеңіл атлетика, парабадминтон, параканоэ, паравелоспорт (шос­се мен трек), параат спорты, пара­­дзюдо, параескек есу, пара­жүзу, параүстел теннисі, пара­таеквондо, пара­триатлон, пара­пауэрлифтинг, параату спорты, отырып ойнатын волейбол, арбадағы баскетбол, арбадағы семсерлесу, арабадағы регби, арбадағы теннис және голболдан бақ сынайды.

Қазақстан құрама командасы Паралимпия ойындарының 33 лицензиясына иелік етті. Қатысушылар саны – 44 адам. Олар спорттың 9 түрі бойынша шеберлік байқасады. Жалпы, біз осы жарыстың өзі және тарихы жайында не білеміз?

Паралимпия ойындары Фран­цияда осымен екінші мәрте өткелі отыр. Бұған дейін 1992 жылы алауы тұтанған қысқы ойындарды Тинь мен Альбервиль қалалары қабылдаған. Париждегі додаға Косово, Палау, Оңтүстік Судан, Самао, Белиз, Чад, До­миникан Республикасы, Экваторлық Гвинея, Эсватини, Гуам, Кирибати және Тувалу секілді елдер тұңғыш рет қатысқалы отыр. Ал Боливия, Лихтенштейн, Бангладеш, Албания, Антигу мен Барбуда, Сан-Марино, Шығыс Тимор, Суринам және Тонга бірер жылға созылған үзілістен кейін қатарға қайта қосылды. Паралимпиадада бейтарап спортшы ретінде Ресейдің 80 және Беларусьтің 8 өкілі бақ сынайды. Бірақ олардың олжалаған жүлделері жалпы командалық сайысты қорытындылаған кезде есепке алынбайды. Сондай-ақ ресейліктер мен беларусьтіктерге жарыстың ашылу және жабылу рәсіміне қатысуға тыйым салынды. Байрақты бәсекелердің дені Парижде өтсе, бірқатары ел астана­сының дәл іргесінде орналасқан Сен-Дени мен Версаль қалаларында ұйым­дастырылады. Тағы біразын Вэр-Сюр-Марн қабылдайды. Бұл қала­шық Францияның бас шаһарынан 20 шақырым қашықтықта қоныс тепкен. Паралимпия ойындарын өткізу жөнінде идеяның авторы – неміс нейро­хирургі Людвиг Гуттман. 1948 жылы ол ІІ Дүниежүзілік со­ғыстан мүгедек болып оралған жауын­гер­лердің басын қосады. Оларды спортпен шұғылдануға үгіттеп, түрлі жа­рыстардың ұйымдас­тырылуына ұйытқы болады. Оның ақыры осындай ірі спорттық шараға ұласты. Сол себепті де Людвигті барша халық «Мүгедектер спортының әкесі» деп атайды. Жазғы Паралимпиада алғаш рет 1960 жылы Римде (Италия) ұйымдас­тырылады. Содан кейін әр төрт жыл сайы­н жарыстың жалауы Токио (Жапония, 1964 жылы), Тель-Авив (Израиль, 1968), Гейдельберг (Германия, 1972), Торонто мен Он­тарио (Канада, 1976), Арнем (Ни­дерланд, 1980) және Сток Ман­девиль (Ұлыбритания) мен Нью-Йоркте (АҚШ, 1984) желбіреді. 1988 жылдан бері Олимпия ойын­дарын қабылдайтын қа­ла­ларға Паралимпиаданы өткізу мін­деттелді. Жазғы Паралимпия ойындарына Қазақстан құрамасы алғаш рет 1996 жылы қатысты. АҚШ-тың Атланта қаласында алауы тұтанған дүбірлі додада 12 жерлесіміз спорттың екі түрі бойынша бақ сынады. Тарқатып айтсақ, 2000 жылы Сиднейде – 2, 2004 жылы Афинада – 8, 2008 жылы Бейжіңде – 3, 2012 жылы Лондонда 7 спортшымыз өнер көрсетті. Бірақ олардың ешқайсысы жеңіс тұғырына көтеріле алмады. 2016 жылы Рио-де-Жанейрода тұңғыш рет Қазақстанның әнұраны шыр­қалып, туы көкте желбіреді. Бра­зилияда Зүлфия Ғабидуллинаның бақ жұлдызы жанып, ол еркін тәсілмен 100 метрге жүзуде алтыннан алқа тақты. 67 кг салмақ дәрежесінде өнер көрсеткен пауэр­лифтингші Рауан Қойшыбаева кү­міспен күптелді. Бұл жарыста еліміздің 11 спортшысы сайысқа түскен еді. Рио Паралимпиадасының жалпы есебінде Қытай жеке-дара көш бас­тады. Аспанасты елінің өкілдері 107 алтын, 81 күміс және 51 қоланы олжалады. Екінші және үшінші орындарды Ұлыбритания (64+39+44) мен Украина (41+37+39) иеленді. Сондай-ақ АҚШ (40+44+31), Аустралия (22+30+29), Гер­мания (18+25+14), Нидерланд (17+19+26), Бразилия (14+29+29), Ита­лия (10+14+15) және Польша (9+18+12) озық ондықтың қатарына енді. 2021 жылы Токиодағы додада 26 отандасымыз спорттың жеті түрі бойынша өнер көрсетті. Солар­дың арасынан Давид Дегтяров дара шықты. Паурлифтингтің хас шебері 54 кг салмақта қарсылас шыдатпады. Дзюдошы Әнуар Сариев (60 кг), Темір­жан Дәулет (73 кг), Зарина Байбатина (+78 кг) күміс алса, жүзуші Нұрдәулет Жұмағали (100 метр, брасс) қолаға қол созды. Күншығыс елінде өткен Паралим­­пиаданың жалпы есебінде 96 алтын, 60 күміс және 51 қола медальды олжалаған Қытай құрамасы алдына жан салмады. Сондай-ақ Ұлы­британия (41+38+45), АҚШ (37+36+31), Ресей (36+33+49), Нидер­ланд (25+17+17), Украина (24+47+27), Бразилия (22+20+30), Аус­тралия (21+19+30), Италия (14+29+26) және Әзербайжан (14+1+4) ТОП-10 коман­даның қатарына қосылды. Қазақстанда жеңіс тұғырына көтерілген паралимпиадашыларға тағайын­далған сыйақы мөлшері – дәл Олимпия ойындарындағыдай. Анық­тап айтсақ, жеңімпазға – 250 000, күміс жүлдегерге – 150 000, қола жүлдегерге – 75 000 доллар тиесілі. Негізі Қазақстан құрамасы Паралим­пиададағы өзінің алғашқы жүл­десіне 1994 жылы Лиллехаммерде қол жеткізді. Скандинавия түбегінде қысқы спорт түрлері бойынша өткен додада шаңғышы Любовь Воро­бьева күміс медальді мойнында жарқыратты. Арада 24 жыл өткен соң Пхенчханда дәл сол спорт түрін серік еткен Александр Колядин алтын тұғырдан қол бұлғады. Ал 2022 жылы Бейжіңде биатлоншы Александр Герлиц қола медальды қор­жынға салды.