Ауыл шаруашылығы – орта бизнесті нығайтудың бірден-бір көзі

Президент мемлекеттік наградалар жүйесіне аграрлық сала қызметкерлері, ғалымдар үшін де құрметті атақтар енгізілетінін атап өтті. Олардың еңбегін мемлекеттік деңгейде тану барлық маман үшін жақсы уәждеме болады, еңбек адамының беделін арттырады. Мемлекет басшысы сондай-ақ су тасқынына қарамастан егіс жұмыстарын уақытында аяқтаған аграршылардың еңбегін ерекше бағалады.

Жолдауда банк секторының, оның ішінде ауыл шаруашылығы саласының жұмысы маңызды тезистердің бірі болды. Биылғы жылы АӨК-ті созылмалы жеткі­лік­сіз қаржыландыру проблема­сы шаруаларға төмендетілген мөл­шер­леме бойынша кредиттер беру үшін мемлекеттік қаржы институттарын субсидия­лау жолымен шешіле бастады. Бұл қарыз алушы үшін өте ыңғайлы құрал, өйткені фермер пайыздық мөлшерлемені субсидиялауға қаражат түсуін күт­пестен жеңілдікті несие алады.

Осы жылы пайыздық мөлшер­ле­мені арзандатудың мұн­дай тетігі көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарын кре­дит­теу кезінде, одан әрі лизинг­ті қар­жы­ландыру кезінде қол­да­нылды. Бұл фермерлерді суб­си­­диялау қажеттілігінсіз ауыл ша­р­уа­­шылығы техникасын жыл­дық 5%-бен беруге мүм­кіндік жасады. Пре­зидент тіке­лей несиелеудің тиім­ділігін және тәжірибені банк­тер­ге тарату қажеттілігін атап өтті.

Менің ойымша, отандық ЕДБ қарыздар бойынша мөл­шер­ле­мені арзандату жүйесінде едәуір әлеуетті көріп, осы жұ­мысқа тартылады, бұл АӨК үшін қар­жылық мүмкіндіктерді кеңейтеді. Уақыт өте келе ком­мерциялық банктерді АӨК-ті кредиттеуге тарту тікелей субсидиялаудан қолжетімді кредиттеуге көшуге мүмкіндік береді.

Қаражат тапшылығы жағ­дайын­да оларды пайдалану тиім­ділігі мәселесі ерекше өткір болды. Тыңайтқыш өндірушілерді тікелей кредиттеу немесе субсидиялау сияқты мемлекеттік қол­даудың жаңа тетіктері субсидия­лар беру кезінде сыбайлас жемқорлық тәуе­кел­дерін азайтады, бірақ ашықтық үшін сенімді статистика қажет.

Өкінішке қарай, агроөнер­кә­сіп­тік кешенде ұзақ уақыт бойы қосып тіркеу тәжірибесі болды, бұл саладағы нақты көріністің бұрмалануына әкелді. Бұл өзекті мәселе туралы мен Мемлекет басшысына 2023 жылдың соңында баяндадым, ал оның тапсырмасынан кейін жоқ мал мен өнімді есептен шығару жөніндегі комиссия жұмысы басталды. Комиссия жұмысының нәтижесінде 2 млн бас ІҚМ, 3 млн бас ұсақ мал, 3 млн тонна сүт және т.б. есептен шы­ға­рыл­ды.

Бұл ретте тіркелген мал басы үй шаруашылықтары сек­то­­­ры­на немесе басқа жеке шаруа қожалықтарына тиесілі. Шар­уа­шылықтардың бұл санаты ста­тистика бойынша дербес есеп бермейді, бұл деректерді қалып­тас­тырудың есептік әдісімен бірге статистиканы бұрмалауға мүм­кіндік береді. Жеке кәсіп­кер­лер ауылшаруашылық коо­­пера­тивтеріне бірігу кезінде мемлекеттік қолдау ала алады, олар өнімді сатқаны үшін, асыл тұ­қымды жұмыс үшін субсидияла­на­ды.

Осыған байланысты министр­лік­терді теріс пайдалану фак­ті­ле­рін болдырмау мақсатында мем­лекеттік қолдау алу, өнімді есеп­ке алу және қадағалау үдеріс­те­рін цифрландыруды дамытады.

Жолдаудың тағы бір маңызды тезисі – жерді ұтымды пайдалану. Жерді алып қою жөніндегі комиссия жергілікті атқарушы органдардың конкурстар өткіз­бес­тен ауыл шаруашылығы жерлерін беру туралы екі мыңнан астам заңсыз шешімдерін анық­та­ды. АШМ заңсыз берілген жер­лер­ді мемлекетке қайтару туралы үнемі баяндайды.

Мемлекет басшысы егер жер заң бұзушылықпен алынып, пайдаланылмаса, онда бұл жер мемлекетке қайтарылуға тиіс екенін атап өтті. Бірақ егер жер пайдаланушы адал жұмыс істесе, инвес­тиция салса, онда қолданыстағы өндірісті бұзуға болмайды.

Сонымен қатар Жолдауда ауыл­ды жайластыру және ауыл тұр­ғындарын жұмыспен қамту мәсе­лесі көтерілді. «Мемлекет алдында азаматтардың, әсіресе ауылда заңды жұмыспен қам­тылуын ынталандыру міндеті тұр», деді Президент. Ауыл шар­уашылығында мал шаруа­шы­­лығын дамыту арқылы тұ­рақты жұмыспен қамту мүм­кін­дігін көріп отырмыз. Өсімдік шаруашылығындағы бизнес маусымдық сипатқа ие, сон­дық­тан олар жыл бойы толық жұ­мыспен қамтылмаған. Мал шаруашылығында, керісінше, үдеріс жыл бойына созылады, бұл халықтың табысын арттырып қана қоймай, агробизнесті әртараптандыруға мүмкіндік береді.

Ауыл шаруа­шы­лығында әлеу­меттік жауапты бизнес бар. Жақында ғана ауыл­дарды да­мы­­тудың табысты тәжірибесі Қызылорда облы­сын­дағы респуб­ли­калық семи­нар-кеңесте талқы­ланып, өз үлестерін қосқан бір­қатар фермер марапатталды. Мін­дет – мұндай тәжірибені наси­хат­тау және ке­ңейту.

Мемлекет басшысы сондай-ақ «Ауыл аманаты» жобасын жаңа құралдармен күшейтуді, бұл жерде сөз «тауарлық несие» туралы болып отыр, сондай-ақ ауыл тұрғындары өндірген өнімді қайта өңдеу және өткізу инфрақұрылымын құру жөнінде шаралар қабылдауды тапсырды. АШМ-ның қайта өңдеуді дамытудың кешенді жоспарына кейіннен қайта өңдеу үшін ауыл шаруашылығы өнімдерінің партияларын шоғырландыра алатын дайындау пункттерін дамыту енгізілді. Шағын фермерлер шикізат көлемін және өңдеу зауыттарының жүктемесін арттыра алады.

Сондай-ақ маңызды тезис – су ресурстары. «Біз фермерлердің қажеттіліктері үшін тасқын суларды жинап, су қорын құруды үйренуіміз керек. Гидрологиялық бекеттерді жөндеу және жаңғырту, суды жан-жақты үнемдеу бо­йынша жұмысты ұйымдастыру қажет. Бұл бірінші кезекте ауыл шаруашылығына қатысты, онда су үнемдеу технологияларын кеңінен қолдану қажет», деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Бұл өте маңызды, өйткені климаттың өзгеруі жағдайында ауыл шаруашылығы тұрақты тех­нологияға келіп, өзінің тиім­ді­лігін көрсетуі керек. Ол үшін су үнемдеу технологияларын енгізуге арналған шығындарды субсидиялау нормативі 50-ден 80%-ға дейін ұлғайтылды. Сондай-ақ біз суды үнемдейтіндер үшін тиімді сараланған тарифті енгіздік. 2024 жылдың 8 айында су үнемдеу технологиялары 71,7 мың гектарға енгізілді, біз оның қарқынын сақтап, күшейтеміз деп үміттенеміз. Бұдан бөлек, АШМ өз өндірістерін оқшаулау және отандық фермерлерге қажет жабдықтардың құнын арзандату мақсатында елге тиісті жабдық өндірушілерді тартатын болады.

Айдарбек САПАРОВ,

Ауыл шаруашылығы министрі