Отандық фармацевтикадағы іргелі бастама

Биофактан басталған бизнес

Мерей мамандығы биолог болған­дықтан, әу баста болашағын ғылыммен байланыстырды. ҚазМу-дың биология факультетінің магистратурасында білім алған. Дәрі-дәрмек нарығына қызы­ғатын болған соң осы тақырыпты зерттеу нысанасына да айналдырды. Арлы-берлі жосылған ала дорба дәуірі ретін­де тарихта қашалып қалған 90-жылдар кезеңі Мерейді де бизнес әлеміне қарай жетеледі. Ол әуелден қызыққан фармацевтика нарығын бағдар етті.

Кеңес дәуірінде өндіріс атаулының көбі ауыр өнеркәсіпке бейімделді де, дәрі-дәрмек секілді нарықтың бар екені де ескерілген жоқ. Қазақ даласын­да емдік қасиеті бар шөптің барлық түрі өссе де, жыл сайын миллиард­таған доллар дәрі-дәрмек импортына жұмсалады. Еліміз тек қатерлі ісікті емдейтін бір ғана таблетканы 32 млн долларға сатып алады екен. Жалғыз онкологиялық дәрі-дәрмектің әрбір ампуласын АҚШ-тан 1 000 долларға импорттаймыз. Егер сол дәріні өзімізде өндірсек, оның әрбір ампуласы 150 мың теңгеден айналады. Жиынтығында 28 млн долларды үнемдеуге болады екен.

Мүдделестер тауып, мүмкіндігін кеңейтті

Жан-жағына қараса саланы мен­шіктеп алған монополия жетіп артылады. Олар шетелдік алпауыт фар­ма­цевтикалық компаниялармен келі­сім­шартқа отырып, нарыққа қажетті дә­­рі­ні вагондап тасып жатыр. Саланы меншіктеп алған мұндай көлең­ке­дегі қожайындармен бәсекеге түсе алмасы анық еді. Айналымда миллиардтаған доллар қаржысы бар алпауыттар жас кәсіпкерді алғашқы жылдары сапамен болмаса да, бағамен тұншықтырып тас­тайтын. Мұндай нарықтың есігін ашпақ түгілі, терезесінен сығалап қарауға да мүмкіндік аз. Солай екен деп екі қолды бос қоюдың тағы қисыны жоқ.

Жас кәсіпкер жоспарын өз­гертіп, халықаралық құқықтық нормалармен қорғалған бірлескен кәсіпорын құру қажет деп тапты. Қытай мен Гонконгтан инвесторлар алып келіп, елімізді түгел аралатып көрсетті. Бұрын жинастырып, басын құрап үлгерген қолда барын өзі бастаған жобаға инвестиция ретінде құйды. Қалғанын қытайлық инвесторлар қаржыландыратын болып шешілді. Өндірілетін дәрілердің тізімі жасалып, кәсіпорынның нарықтық құны анықталды. Біздің жобалау институттарымыз бір зауытты салуға 5 жыл уақыт белгілейді екен. Бірақ мұндай талап инвесторларды шалқасынан түсіреді. Олар «құны 50 млн тұратын жобаны 5 жыл күтесіңдер» деген бәтуамен келісе алмады. Ақыры халықаралық заңдарға сүйеніп жүріп жобалау институтының да келісімін алды.

Сөйтіп, 2014 жылы Алматы іргесіндегі «Kelun-Kazpharm» зауыты пайдалануға берілді. Өндіріс құрылысына жалпы сомасы 7,5 млрд теңгеден астам (шамамен 37 500 000 еуро) қаражат салынды, ауданы 40 000 шаршы метр жер телімі сатып алынды. Зауыттың өндірістік қуаттылығының жалпы ауданы – 19 000 шаршы метр. Құрылыс жобалары еуро­палық GMP стандарттарына және ел заң­намасына сәйкес әзірленді.

Пандемия кезінде пайдасы тиді

Бірінші желі – полипропиленді (PP) орау бөтелкелеріндегі ин­фузиялық ерітінділерді өн­діру­­ге арналса, екінші желі – шы­ны, полипропилен (ПР) ампулалардағы инъекциялық ерітін­ділерді шығару, сонымен қатар лиофилденген ұнтақты жоғары техно­­ло­гиялық өндіруге бағытталды. Қазір үшінші және төртінші желілерді іске қосуға дайындық жұмысы жүріп жатыр. Бұл желілер іске қосылса тек сұйық­тық­тарды емес, препарат өнімдерін де шы­ғаруға мүмкіндік туады.

«Бір жылдың ішінде фарма­цев­тикалық өнім өндіретін әлемдік деңгейдегі ірі өндіріс станоктары елге жеткізіліп, жұмыс қызу басталып кетті. 500 адам жұмысқа орналасты. Қазір зауыт 20 шақты түрлі дәрі өндіреді. Оның 70%-ы ТМД елдеріне экспортталады. Басым бөлігі Ресейдің үлесінде, өзгесі Қыр­ғызстан, Тәжікстан, Ауғанстанға жібері­леді», дейді Мерей Сламұлы.

Мерей бізбен әңгімесінде зауыт құрылысы дер кезінде бастал­ғанын айтты.

«Коронавирус пандемиясы басталған 2020 жылы фар­ма­цев­тикалық зауыт дәрі-дәрмекке ең қажетті дәрі сұйық­ты­ғын да­­­йындайтын. Бұл сұйық­тық «медицинаның наны» ретінде қарастырылады. Пан­демия ке­зінде осы сұйық­тыққа деген сұраныс үш есе өсті. Бір жыл бойы 400 жұмысшы күндіз-түні жұмыс істеді. Бұған дейін бір жылда 45 млн шөлмек сұйықтық өндірсе, одан кейін өндіріс қуатын 110 млн флакон сұйықтыққа жет­кіздік. Ең бас­тысы – сұйықтыққа сұраныс үш есе артып тұрғанда бағаны өзгер­туге жол берген жоқпыз. Қазақ елі­нің ғана сұранысын қамтамасыз етіп қоймай, Ресей­дің оңтүстігіндегі облыс­тар мен Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстан мемлекеттерінің де қа­жет­тілігін өтеп, алғысын алдық», дейді.

Үшінші және төртінші желі іске қосылса зауыт ассортименті тағы оншақты өнім түрімен толығайын деп тұр. Бірақ дәрі-дәрмек өнімдерінің «наны» – дәрі шикізаты Қытай мен Үндістаннан жеткізіледі. Тіпті сұйық дәрілерді құятын флакон шикізаты пропилен де шетелден әкелінеді. Медициналық флакондардың ерекшелігі – қайта өңделуге жатпайды. Сол себепті, бағасы қымбаттау. ЕО, АҚШ, Батыс ел­дерінің біразы кейбір өнім түрінің шикізатын сол елдерден сатып алады.

«Күнделікті басылымдардан «біздің елде дәрілік өсімдіктердің барлық түрі өседі, бірақ импортқа тәуелдіміз» деген ақпаратты көп оқимын. Нарықтың осы сегментінде біздің үлесіміз аз. Фармацевтика өнеркәсібі үшін химиялық шикізатқа деген талап дұрыс жүргізілген техникалық параметрлердің нәтижесіне қарап анықталады. Халықаралық медицина тәжірибесінде 1 дәріні дайындауға кемі 20 жыл кетеді. Қытай мен Үндістан бұл ретте дәрі шикізатының экспорттаушылары ретінде танылған. Сондықтан біз уақыт ұттырмай дәрі шикізатын өзімізде өндірсек, нарықтағы баға кемі үш есе арзандайтын еді», дейді кейіпкеріміз.

АҚШ импортын алмастырды

Кәсіп иесі экономиканы қар­қынды дамыту үшін тек мем­лекет қаржысына сүйену жет­кіліксіз екенін де айтады. Жеке ин­вестиция тарту арқылы іскер­лік белсенділіктің өсіміне қолай­лы жағдай жасау қажеттігін Мем­­­лекет басшысы кешегі Жол­дауын­да да қамтыды. Бұл тұста Мерей тәрізді шетелдік ин­вес­тор­ды тартып, бірлескен өнді­ріс ор­нын ашып отырған жер­гі­лікті биз­несмендердің эко­но­ми­ка­лық белсенділігі шешуші рөл атқарады.

Қазіргі уақыт – ішкі нарық­тың күре тамырына қан жүгіртетін мүмкіндіктер көзін әртарап­тан­ды­ратын сәт. Тек біз емес, әлемдік экономиканың көшбасшы ел­де­ріндегі компаниялардың біразы шетелдіктермен біріккен кәсіп­орын ашуға, мүмкіндік болса, әлемдік бренд компаниялардың еншілес ұжым­да­рын елге алып келуге тырысады. Фар­ма­цевтика зауытын ашып, 500 адамға жұ­мыс тауып берген кейіпкеріміздің ендігі мақсаты – кейбір өнім түріне қажетті шикізатты өзіміз­де дайындау және әлемдік логис­тикалық тізбектен енші алу. Бұл үшін өндіріс, ғылым және бизнес арасында берік байланыс орнауы керек. Мерей Сламұлы айтып өткендей, қазақ балаларының таланты талай елде мойындалды. Енді Үкімет жастарды елге ша­қы­рып, олардың жаңалығын ғы­лы­ми айналымға қосса талай түйін тарқатылар еді.

Қазіргі жетістігі – бұрын АҚШ-тан импорттап келген онко­логиялық сұйықтықтарды «Kelun-Kazpharm»-да өндіруге қол жеткізді. Ішкі нарықтағы бағасы импорттан үш есе арзан. Елдегі онкологиялық клиникалар осы зауыттың өнімдеріне тапсырыс береді. Дамыған елдердің ең беделді компанияларында «Kelun-Kazpharm» дайындаған дәрі сұйықтықтары қолданылып жүр.

АЛМАТЫ